دوشه؛ نگاره‌هایی‌ چندهزارساله در غاری هشت‌هزارساله

در استان لرستان آثار به‌جا مانده از دوران سنگ (عصر حجر) گوناگون و درخور نگرش است. در شمال کوهدشت، در جایی که کوه همیان قامت برافراشته است، یا در دشت رومشکان، غارهایی هست که نگاره‌ها و آثاری از روزگار بسیار کهن انسان، یافته شده است؛ یعنی زمان‌های که انسان غارنشین و شکارگر بود. نمونه‌هایی از آن بازمانده‌های دیرینه، اما پس از پایان دوره‌ی سنگ و در روزگارانی نزدیک‌تر (دوره‌ی نوسنگی)، در «غار دوشه» پدیدار است و به گفته‌ای دیرینگی‌ای نزدیک به چهار هزارسال پیش از میلاد دارد.

غار هشت‌هزارساله‌ی دوشه در روستای کرشوراب، در بخش چگنی لرستان، جای دارد. آن‌جا تنگه‌ای است که در فراز کوهِ آن، دهانه‌ی تاریک غار گشوده شده است. پنج متر از زمین غار تا سقف آن بلندا هست و رسیدن به آن بر اثر بسته‌شدن راه اصلی‌ای که به غار می‌رسید، اکنون دشوار است. آن‌هایی که راهی به درون غار یافته‌اند، فضای درونی آن را دایره‌وار دانسته‌اند.
نخستین‌بار شادروان حمید ایزدپناه (پژوهشگر تاریخ لرستان) بود که این غار و نگاره‌های کهن‌اش را کشف کرد و تصویرهایی از آن نقش‌ها را در کتابی که ویژه‌ی آثار باستانی و تاریخی لرستان بود، در دهه‌ی پنجاه خورشیدی انتشار داد. این کار ایزدپناه بسیار مهم و ماندگار بود، از آن‌رو که اکنون شوربختانه بسیاری از آن نقش و نگاره‌ها از میان رفته است و تنها عکس‌هایی که او گرفته بود و در کتابش آورده است، سند بازمانده از آن دیرینه‌هاست.
منیره اهری و مهیار اسدی که پژوهش باریک‌بینانه و دامنه‌داری درباره‌ی نگاره‌های غار دوشه انجام داده‌اند، باشندگی انسان در آن غار را در بازه‌ی زمانی 8 تا 2 هزارسال پیش از میلاد دانسته‌اند و برای نقش‌ها دیرینگی‌ای دوهزارساله برشمرده‌اند. آن نگاره‌ها از سرچشمه‌های (:منابع) باارزش تصویری ایران کهن دانسته می‌شوند که شمارشان بیش از یکصد نقش است. انسان‌هایی که در غار می‌زیسته‌اند، یا در پیرامون آن زندگی می‌کرده‌اند، نگاره‌هایی از زندگی روزمره‌ی خود را تصویر کرده‌اند و بخش پهن و هموار دیوارهای غار را از آن نقش‌ها آکنده‌اند. نگاره‌های غار دوشه به سه دسته‌ی جانوری، انسانی و ابزار جنگی بخش‌بندی می‌شوند. همگی هم به رنگ سیاه هستند.

نگاره‌های غار دوشه، بُرش‌هایی از زندگی انسان شکارگر را نشان می‌دهد که در حال نبرد با جانوران است. آن انسان‌ها یا سوار بر اسب‌های رام‌شده هستند و یا پیاده و در حال نبرد و تیراندازی نشان داده شده‌اند. جانورانی مانند اسب و بُز کوهی، در شمار بیش‌تری کشیده شده‌اند و هنرنمایی در ترسیم آن‌ها، نمایان و برجسته است.
از نگاره‌های غار دوشه، نبرد انسان با انسان است و کسی را نشان می‌دهد که با یورش به انسانی دیگر، آهنگ کشتن او را دارد. برخی نیز به‌گمان می‌رسد که جامه‌هایی خاص پوشیده‌اند یا با انسان‌های دیگرِ تصویر شده بر دیوار غار، دگرگونی دارند. اما نقش‌های جانوری، تنها اسب و بُز و گرگ هستند. ابزارهای جنگی نیز جای نمایانی در نگاره‌های دوشه دارند و دربردارنده‌ی تیردان، شمشیر، کمان و نیزه‌اند. گویا آشکارتر نشان دادن ابزارهای نبرد و جنگ، آگاهانه بوده است و انسان‌های تصویرگر غار می‌خواسته‌اند آن ابزارها برجسته‌تر نشان داده شوند.
در سوی باختری غار، دو سنگ‌نوشته است که خط آن را آرامی گمان بُرده‌اند. یکی از سنگ‌نوشته‌ها به‌تمامی از میان رفته است و دیگری نیز چندان خوانا نیست. این نیز گفتنی است که در دهانه‌ی غار دوشه، استخوان‌های پوسیده‌ی انسان و جانوران و نیز سفال‌های شکسته پیدا شده است و درون غاز نیز سنگ چخماق یافته‌اند.
پایان غار دوشه رو به دره الشتر است که بومی‌ها به آن مرسم‌سا می‌گویند. درازای غار 70 متر و پهنای آن هفت‌متر است. دهانه‌ی آن نیز هفت‌متری است.

*یاری‌نامه: آگاهی این بخش برگرفته از جُستار «پژوهشی در ویژگی‌های صوری سنگ‌نگاره‌های غار دوشه لرستان»، نوشته‌ی منیره اهری‌مصطفوی و مهیار اسدی (نشریه ره‌پویه هنر- پاییز 1400- شماره 3) است.

با دیگر نگاره‌ها و نوشته‌های سنگی ایران باستان آشنا شوید:

سنگ‌نگاره‌ها؛ پیام‌‌رسان‌های پیشاتاریخی