شهر سوخته ارزش و اهمیتی کم‌مانند در میان شهرهای باستانی ایران (و جهان) دارد. یافته‌های باستان‌شناسان از این شهر، ما را با جامعه‌ای پویا و تلاش‌گر روبه‌رو می‌کند که برای ساختن و پیشبرد زندگی و هنرآوری دست از هیچ کوششی برنمی‌داشتند. آن‌ها آغازگران شیوه‌های نوینی از زندگی اجتماعی بودند که سپس‌تر در جهان و در میان تمدن‌های دیگر نیز پیروی و تقلید شد. در این بخش از دانستنی‌ها درباره‌ی شهر سوخته، از مردمان آن، گستره‌ی شهر، خط و نشانه‌های بازرگانی و نمونه‌های دیگری از زندگی روزمره‌ی آن مردم، به‌کوتاهی یاد می‌کنیم.
کوششی که دکتر سیدسجادی برای شناساندن تمدن شهر سوخته انجام داده است، ما را با شیوه‌های زندگی و کار و صنعت مردمان آن شهر بسیار دیرینه آشنا می‌کند و برپایه‌ی کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناختی، تصویر در برابر چشم ما می‌گسترد که نمایی دل‌انگیز و سرشار از جوشش و جنبش در شهر سوخته است.
برپایه‌ی نوشته‌ها و پژوهش‌های سیدسجادی است که می‌دانیم شهر سوخته، پُرجمعیت‌ترین شهر در دوران مفرغ بوده است. او گسترش شهر سوخته را در یک دوره‌ی 400 ساله، می‌داند که آن پهنه را از شهری کوچک و 15 هکتاری به بزرگ‌ترین شهر روزگار خود تبدیل ساخت. در این گسترش، گستره‌ی شهر سوخته به 80 هزار هکتار رسید. محله‌های آن بخش‌بندی شده بود و در ساخت میدان‌ها و فضاهای دادوستدی و مسکونی، شیوه‌ای هندسی و منظم درپیش گرفته شده بود. مردمان آن شهر، برای ساخت سازه‌های خود از خشت و چوب و حصیر بهره می‌بردند و خانه‌هایی می‌ساختند که بیش‌تر آن‌ها چندین و چند اتاق داشت و جایی برای آشپزخانه و بخشی برای نگهداری جانوران اهلی داشت.
نویسش در شهر سوخته
یک پرسش ناگزیر درباره‌ی تمدن پنج‌هزار ساله‌ی شهر سوخته، این است که آیا مردم آن شهر با خط آشنا بوده‌اند؟ دکتر سیدسجادی در این باره می‌نویسد: «تاکنون شواهد یقینی بر آشنایی کامل این مردم با خواندن و نوشتن به‌دست نیامده، اما کشف لوحه‌ی دوره‌ی آغاز ایلامی و همچنین نشانه‌های سفالگران، بر آشنایی گروهی از این مردم با علائم اخباری و اطلاعاتی صحه می‌گذارد». سپس درباره‌ی لوح کشف‌شده‌ی شهر سوخته می‌افزاید: «یکی از مهم‌ترین اشیاء یافت‌شده در شهر سوخته، لوحه‌ی گلی کوچکی است که روی آن نوشته‌ای کوتاه به خط دوران آغاز ایلامی باقی مانده است. به‌ظاهر این خط مربوط به یک سلسله ارقام و اعداد است. این لوحه از کهن‌ترین لایه‌های موجود در شهر سوخته پیدا شده و مربوط به حدود 3200 سال پیش از میلاد و کهن‌ترین نوشته‌ای است که تاکنون در سرزمین‌های شرق دشت لوت به دست آمده است».
از این سخن می‌توان به این برآیند رسید که مردم شهر سوخته، دستِ کم در کارهای بازرگانی و دادوستدی خود، از نشانه‌هایی بهره می‌برده‌اند و توانایی خواندن خط‌های آن زمان را داشته‌اند.
لوح حسابداری شهر سوخته
4900 سال پیش مردم شهر سوخته از چنان دانشی برخوردار بودند که از لوح حسابداری استفاده می‌کردند. گروه باستان‌شناسی شهر سوخته، به سرپرستی دکتر سیدسجادی، توانست این اثر بسیار مهم و یگانه را در ژرفای چهار متری پهنه‌ی مسکونی شهر سوخته کشف کنند (گزارش ایسنا- دی‌ماه 1400) و برای نخستین‌بار خبر این یافته را به آگاهی همگان برسانند. درازای این لوح 11 سانتی‌متر و پهنای آن 7 سانتی‌متر است. دو نشانه (علامت) روی آن دیده می‌شد که یکی نشانگر کالای فرستاده شده است و دیگری شمار (تعداد) کالاها. باستان‌شناسان با بررسی این لوح حسابداری دریافته‌اند که مردمان شهر سوخته از روش (سیستم) حسابداری ده‌گانی استفاده می‌کردند. این روش، پیشرفته‌تر شیوه‌ی حسابداری تمدن‌های هم‌زمان میان‌رودان بوده است.
کشاورزی در شهر سوخته
باستان‌شناسان به ما می‌گویند که شهر سوخته برخوردار از شبکه‌ی منظم آبرسانی بوده است و آن‌ها از لوله‌های سفالی برای رساندن آب بهره می‌بردند. باز باید به سخن دکتر سیدسجادی استناد کرد که می‌گوید در شهر سوخته کهن‌ترین نمونه‌های گشنیز، زیره و پسته پیدا شده است و شهر برخوردار از پوشش گیاهی درخور و مناسبی بوده است. گندم و جو و ارزن و عدس و ماش و حبوبات دیگر نیز در میان یافته‌های شهر سوخته بوده است و نیز سبزیجات. درختان گز، افرا، زبان‌گنجشک، نارون، تاک و نمونه‌های دیگر، در این شهر کهن، فراوان بوده‌اند.
مردم شهر سوخته در خوراکی‌های خود از گوشت گوسفند و گاو، ماهی، تخم اردک و غاز و آب انگور استفاده می‌کردند. در این شهر، 25 گونه دانه‌ی خوراکی پیدا شده است. این یافته‌ها بدان اندازه اهمیت داشت که چند سال پیش «سازمان خواروبار جهانی (فائو)» دانه‌های گیاهی شهر سوخته را به عنوان کهن‌ترین نمونه‌های جهانی، به نمایش گذاشت.
* یاری‌نامه: کتاب‌های:«شهر سوخته»- دکتر منصور سیدسجادی (چاپ سوم- 1399) و «نویافته‌های شهر سوخته»- دکتر منصور سیدسجادی (1401)؛ گزارش «فصل 27 شهر سوخته» گردآوری محمدعلی رئوفی (تارنمای مهر میهن) و گزارش خبرگزاری ایسنا (4 دی 1400).
با دیگر شگفتی‌های شهر سوخته آشنا شوید:
شگفتی‌های شهر سوخته؛ راز پنهان‌مانده‌ی پنج هزارساله (پیش‌درآمد)
