شهر سوخته‌ و کابوس خروج را از فهرست جهانی

با ساخت باند دوم جاده‌ی زابل به زاهدان و برپایه‌ی نظرکارشناسان، گمانه‌ی (:احتمال) بیرون آمدن شهر سوخته از فهرست جهانی یونسکو وجود دارد و این زنگ خطری در حوزه گردشگری و باستان‌شناسی است.

به گزارش خبرگزاری مهر، با قوت گرفتن تکمیل ساخت باند دوم زابل به زاهدان و با توجه به ناسازگار(:مغایر) بودن این کار با قوانین و مقررات سازمان یونسکو، گمانه‌ی خروج شهر سوخته از فهرست جهانی یونسکو وجود دارد و این موضوع زنگ خطری جدی برای حوزه‌ی گردشگری و باستان‌شناسی سیستان و بلوچستان و ایران به‌شمار می‌رود.

باند دوم بزرگراه زاهدان-زابل تهدید جدی برای شهر سوخته

مدیرکل پیشین میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری سیستان وبلوچستان گفت: باند دوم بزرگراه زاهدان-زابل تهدید جدی برای خارج شدن شهر سوخته از فهرست جهانی است، این جاده باوجود اینکه تمام دستورالعمل‌های ثبت جهانی تاکید می‌کند که همه‌ی عناصری که در حریم بصری هستند حذف شوند، اجرا شده است.

کامبیز مشتاق گوهری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، افزود: متولیان ساخت جاده، در اقدامی سریع و در سایه‌ی سکوت میراث‌فرهنگی، که در ظاهر مخالف این اقدام بوده ولی در عمل هیچ اقدام حقوقی انجام نمی‌دهد، باند دوم این بزرگراه را اجرا کردند. باند دوم بزرگراه از وسط یکی از محوطه‌های اقماری شهر سوخته گذشته و آن محوطه را نابود کرده، برخی قصد دارند که میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را مانع توسعه نشان دهند.

گوهری گفت: میراث فرهنگی برای توسعه، مانع ایجاد نمی‌کند بلکه در مواردی که امکان اجرای راه جایگزین نباشد که در دشت پهناور سیستان این امکان وجود دارد و با چرخش ۲ تا ۵ کیلومتری می‌توانستند باند دوم را بسازند و اگر شرایط اضطراری بود، با دادن یک فرصت کوتاه میان دو هفته تا یک ماه، عملیات رفع خطر، حفاری، ثبت و خروج آثار انجام می‌شد، سپس پروانه‌ی ساخت باند دوم را صادر می‌کردند، این اقدام بسیار متفاوت با این است که پیمانکار با ماشین‌آلات راه‌سازی بخشی از محوطه تاریخی را از میان ببرد.

مدیرکل پیشین میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ادامه داد: پس از اینکه برخی افراد نسبت به اجرای باند دوم هشدار دادند، بلافاصله باند دوم را اجرا کردند، جاده جدید تقریبا چسبیده (:مماس) به عرصه‌ی شهر سوخته بوده و ماشین‌آلات راه سازی حتما از روی عرصه شهر سوخته تردد کرده‌اند.

مدیرکل پیشین دفتر معماری و طراحی شهری وزارت راه و شهرسازی یادآوری کرد: مشاور طرح بزرگراه زابل-زاهدان می‌خواهند ارزان‌ترین، سریع‌ترین و صاف‌ترین مسیر را برگزینند، مشاوران تهرانی هم در سایه سکوت برخی مدیران، مصیبت‌های بسیاری را بر سر استان آورده‌اند.

وی افزود: مدیران راه و شهرسازی درباره‌ی اجرای باند دوم بزرگراه زاهدان به زابل، نمی‌توانستند نزدیک‌به یک ماه صبر کنند تا یک اثر تاریخی نابود نشود، آن‌گاه می‌خواهند سریع باند دوم را بسازند، چند سال است که جاده زابل-زاهدان در حال ساخت است؟

وی با بیان اینکه محوطه‌ی تاریخی از میان رفته، ادامه داد: تهدید خروج شهر سوخته ازفهرست جهانی محتمل بوده است.

مشتاق گوهری در پاسخ به این پرسش که آیا امکان داشت کاوش این محوطه‌های اقماری شهر سوخته، تاریخ نخستین‌ها را دگرگون کند ؟ گفت: تایید چنین موضوعی، سخن خیلی دقیقی خواهد بود، هر رخدادی در باستان‌شناسی ممکن است، نمی‌خواهیم از میراث به عنوان مانع توسعه استفاده کنیم، شاید اکتشافی به دست آید که بعد متوجه شویم که چه اثری از دست رفته است و شاید چنین اتفاقی رخ ندهد.

جاده فعلی بهترین گزینه

معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان نیز در این باره گفت: دشت سیستان به‌اندازه‌ای ارزشمند است که باند دوم چه از خاور جاده‌ی کنونی و چه از باختر آن بگذرد و چه با فاصله‌ی بسیار، باز هم ممکن است در عملیات عمرانی به آثار تاریخی برخورد کنیم، یا خطر ویرانی‌شان وجود دارد، پس چه بهتر که باند تازه که نیاز استان است، در نزدیکی جاده‌ی کنونی باشد، زیرا این جاده سال‌های سال است ساخته شده و ویرانی‌ها رخ داده و چه بهتر که جای تازه‌ای ویران نشود.

رضا کیخواه آریا، ادامه داد: باند دوم یک جاهایی از خاور جاده‌ی کنونی و یک جاهایی از باختر آن می‌گذرد و اتفاقا محوطه‌ی شهر سوخته در باختر آن جای گرفته است، ما پافشاری داریم جاده در این محدوده در بخش خاوری جاده‌ی کنونی و از پشت مجتمع پژوهشی شهر سوخته بگذرد که کاوش‌های آن پیش‌ از این انجام شده، در غیر این‌صورت یکی از آثار ثبت جهانی را از دست خواهیم داد.

نکته‌ی دیگری که کیخواه آریا اشاره می‌کند ثبت جهانی مشروط «شهر سوخته» است، به‌گونه‌ای‌که قرار بوده جاده کنونی هم جابه‌جا شود، حتی صحبت‌هایی مطرح شده که در کنار جاده جدید، باند پیشین هم در محوطه شهر سوخته یک انحنا داشته باشد، تا آن‌را جابه‌جا کنیم.

جانمایی جدید برای کمترین آسیب به گستره‌ی شهر سوخته

علیرضا جلال‌زایی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری سیستان‌وبلوچستان هم در این زمینه گفت: پژوهش‌های باند دوم جاده‌ی زابل-زاهدان دو سال پیش آغاز شده که نقشه‌ی کامل تپه‌ها و برجستگی‌های دشت سیستان و محوطه‌ی «شهر سوخته» در آن دیده شده بود.

جلال‌زایی، افزود: در جریان ساخت، هفته گذشته پیمانکار به محوطه‌ای رسید که برجستگی نبود و به همین دلیل در نقشه‌های جی‌پی‌اس وجود نداشت، در نزدیکی یک دژ روبه‌روی تپه‌ی طالب‌خان که شماری آثار تاریخی در کنار آن دیده شد، این بخش را که دیدیم مشکوک شدیم و به‌همین دلیل کار را متوقف کردیم. بلافاصله درخواست بررسی از سوی پژوهشگاه باستان‌شناسی داده شد و در چشم‌براه پروانه‌ی نجات‌بخشی هستیم.

به گفته‌ی این وی، این درخواست هفته‌ی گذشته به پژوهشگاه داده شده و پروانه‌ی این مرکز برای نجات‌بخشی در مرحله‌ی صدور است.

وی افزود: منکر جانمایی این جاده در مسیر آثار و تپه‌های باستانی نیستیم، اما اکنون نقطه‌های تازه برای جانمایی جاده به پیمانکار داده شده تا کمترین آسیب به آثار، تپه‌ها و محوطه‌ها برسد.

یادآور می‌شود 18خردادماه 1402 خورشیدی، نشست هم‌اندیشی و بررسی موانع مربوط به میراث‌فرهنگی در حوزه‌ی زاهدان-زابل با حضور «عطاءاله ‏اکبری» مدیرکل راه و شهرسازی سیستان وبلوچستان، «علیرضا جلالزایی» مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و ‏صنایع‌دستی، معاون گردشگری، «مهدی پارسی» معاون مهندسی و ساخت اداره کل راه و شهرسازی، «رضا ‏گنجعلی» معاون گردشگری اداره کل میراث‌فرهنگی، «زهره شیرازی» مدیر پایگاه شهر سوخته گردشگری و ‏صنایع‌دستی استان و «رضا کیخواه آریا» سرپرست معاونت میراث‌فرهنگی استان برگزار شد‎.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و ‏صنایع‌دستی، معاون گردشگری سیستان و بلوچستان در این نشست با پافشاری بر اینکه آب و راه دو عامل مهم در توسعه به شمار می‌روند، گفت: تکمیل جاده یادشده که یکی از محورهای پرتردد استان به شمار می‌رود و در درازای این مسیر آثار تاریخی و ‏گردشگرپذیر مهمی وجود دارند فرصت بسیار خوبی برای توسعه گردشگری خواهد بود.‌

علیرضا جلالزایی با اشاره به اینکه مدیران و متولیان امر باید بی‌وقفه و بی‌منت برای خدمت به مردم تلاش کند، افزود: ‏آمادگی هرگونه حمایت و همکاری با اداره کل راه و شهرسازی استان در حوزه دوبانده کردن مسیر جاده ‏زاهدان – زابل را داریم.‏

مدیرکل راه و شهرسازی سیستان و بلوچستان نیز در این نشست با اشاره به اینکه عملیات ‏ساخت باند دوم جاده زاهدان-زابل برای کاهش تلفات انسانی و زمان رسیدن به مقصد با سرعت در دست اجرا است، گفت: این پروژه سال‌ها بر زمین‌مانده بود تا اینکه با کمک دولت و اجماع صورت‌گرفته ‏توانستیم این امر را محقق و تا اسفندماه سال آینده برای بهره‌برداری از مردم کار را به پایان برسانیم.‌

عطاءاله ‏اکبری افزود: در سال‌های گذشته تعاملات خوبی میان اداره کل میراث‌فرهنگی و راه و شهرسازی صورت‌گرفته ‏و ازاین‌ دید با کمترین مشکل در انجام عملیات‌هایی که زمینه‌ساز توسعه و رفاه مردم است روبه‌رو بوده‌ایم و تمام کوشش پیمانکاران و مجموعه راه و شهرسازی بر آن است تا در انجام عملیات‌های اجرایی کمترین آسیبی به آثار تاریخی وارد نشود.‏

با توجه به آنچه گفته گفته شد باید دید برنامه آینده مسوولان چیست و آیا مدعی العموم به این موضوع ورود پیدا می‌کند یا خیر.

شهر سوخته نام برجای‌مانده‌ی دولت‌شهر باستانی ایران‌زمین، در شهرستان هامون سیستان است، به تشخیص بسیاری از پژوهشگران، دوران ساخت این شهر بزرگ با دوره‌ی برنز و تمدن جیرفت همزمان است.

در سی‌و‌هشتمین نشست یونسکو در تاریخ ۲۲ ژوئن ۲۰۱۴ برابر با یکم تیر ۱۳۹۳ خورشیدی، شهر سوخته به عنوان میراث جهانی در یونسکو ثبت شده است.

شهر سوخته، هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسکو است که با برخورداری از دیرینگی پنج‌هزارساله هم‌اکنون به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین شهرهای باستانی جهان شناخته می‌شود.