حکمت‌الله ملاصالحی، استاد فلسفه‌ی باستان‌شناسی دانشگاه تهران، از سخنرانان نشست تخصصی «کوروش هخامنشی، از افسانه تا واقعیت» بود. این نشست از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با همکاری موزه‌ی ملی، پسین یکشنبه 7 آبان‌ماه 1402 خورشیدی برگزار شد.
ملاصالحی که به سبب بیماری، سخنان خود را به شیوه‌ی ویدیویی برای باشندگان بازگفت، با خواندن بیتی از حافظ: «از آن به دیر مغانم عزیز می‌دارند/ که آتشی که نمیرد همیشه در دل ماست» در آغاز سخنانش، کوروش را «شهریار بزرگ ایرانی» نامید و با اشاره به کسانی که در سراسر تاریخ ایران برای سربلندی این سرزمین کوشش کرده‌اند، گفت: «همه‌ی انسان‌ها و گروه‌های اجتماعی، سیاسی و اعتقادی، از مهاجران و مهاجمان گرفته که به آرامی، از پیش از تاریخ در گروه‌های اندک وارد سرزمین وسیع ایران شدند و چه در گروه‌های پُرشمار به جغرافیایی که به نام ایرانش می‌شناسیم، گام در این سرزمین گذاشتند، برای نگاهبانی از تاریخ و فرهنگ و ماندگاری و پیوستگی زندگی خود جنگیدهاند، تلاش کرده‌اند و جان‌شان را برای سربلندی و اقتدار و همبستگی اجتماعی و در مراحل سپسین برای همبستگی و انسجام ملی فدا کرده‌اند. آن‌ها را پاس می‌داریم و نامشان را گرامی می‌داریم».
ملاصالحی در ادامه افزود: «یکی از چهره‌های تابناک و به‌نام که ما امروز نامش را گرامی می داریم، شهریار بزرگ ایرانی کوروش است. کوروش تنها یک شهریار نیست، کوروش شخصیتی فراتر از این است. در منابع عهد باستان، از حشمت و حکمت و خردمندی و بزرگ‌منشی کوروش یاد شده است. حتا در دوره اسلامی نیز او را گاه همان کیخسرو و گاه فریدون شاهنامه دانسته‌اند. همه‌ی این روایت‌های ستوده را درباره‌ی کوروش می‌شنویم، اما می‌دانیم که کوروش چیزی بیش از این‌ها بوده است».
ملاصالحی درباره‌ی چهره‌ی تاریخی و استوره‌ای کوروش بزرگ گفت: «این که کوروش واقعیت تاریخی بوده است یا شخصیتی استوره‌ای‌شده؟ این سخنی است که درباره‌ی همه‌ی بزرگان باستان گفته‌اند. طبیعی است که فرهنگ عامه و حافظه‌ی جمعی بر مبنای کهن‌الگوها و باورهای خود، شخصیت‌های تاریخی را استوره‌ای کرده است و یا حتا از استوره‌های خود، چنین شخصیت‌هایی را پدید آورده است. این مهم نیست؛ آنچه بسیار مهم است و باید به آن توجه داشت، پیامدها و اثرات و نتایج تاریخی و مدنی و فرهنگی و سیاسی عظیمی است که در کنار نام این شخصیت‌ها می‌بینیم. در طبیعت، رویدادهای طبیعی به خودی خود مهم نیستند، آنچه مهم است اثرات و پیامدهای بودنِ آن‌هاست.»
این سخنران در ادامه افزود: «در تاریخ، یک رویداد تاریخی، یا یک رویداد افسانه‌ای‌شده، یک رویه و سویه‌ی مساله است، اما سویه‌های مهم‌تر آن، قابلیت تاریخی و استوره‌ای و پیامدهایی است که ما همراه نام آن شخصیت می‌یابیم. از این دید، بی‌تردید و با صراحت می‌گوییم که کوروش بیش‌تر از یک شهریار و بنیان‌گذار یک سلسله است. همان‌گونه که زرتشت سرآغاز تاریخ نبوی ما است، کوروش نیز نقطه‌ی عزیمت و سرآغاز حرکت تاریخی ایرانیان به عنوان یک ملت است؛ ملتی با حس مشترک، با فرهنگ و تاریخ و نظام سیاسی مشترک. همه‌ی مردم این سرزمین، چنین احساس مشترکی داشته‌اند و برای دفاع از کیان و رفاه و امینت و برپایی عدل و راستی جنگیدهاند. این اعتقادی است که در زمان هخامنشی روی داد».
ملاصالحی با اشاره به رواداری هخامنشیان در قلمرو گسترده‌ی شاهنشاهی خود، گفت: «شما گشودگی و گشایش تاریخی هخامنشیان را که در میانه‌ی هزاره‌ی نخست (که هزاره‌ای است بسیار بسیار سرنوشت‌ساز در تاریخ بشر) و از کرانه‌های آن سوی هند و خاور دور گرفته تا کرانه‌ی غربی جهان هلنی دامن گسترده بود، می‌بینید. به همین سبب است که کارل یاسپرس در کتاب فلسفه‌ی تاریخی‌اش، آن دوران را “دوران محوری” می‌نامد. دوران محوری چیست؟ دورانی است که چنان تحولات بزرگ مدنی و فکری و فرهنگی و معنوی در جهان آن روز اتفاق می‌افتد که پس از آن، سنگ آسیابِ تاریخ و فرهنگ و مدنیت ما بر گِرد آن می‌گردد.»
ملاصالحی در پایان سخنانش گفت: «ما همچنان به آن میراث کهن وام‌دار هستیم؛ میراث فکری و مدنی و فرهنگی‌ای که در ایران باستان اتفاق افتاد، برای ما مهم است. حتا جهان مدرن، محور تاریخ خود را از آن دورانِ تحولات بزرگ می‌داند. کوروش یک چنین شخصیت مهم و تاثیرگذار در تاریخ و فرهنگ ایران و جهان است. شما گشودگی تاریخی او را در سرزمین ایران و در تخت جمشید هم می‌بینید. پیشانی بلند تخت‌جمشید گشوده روبه تاریخ جهان است. این نکته‌ای است که هگل هم به آن توجه داشت».
