اسلامی نُدوشن در نیشابور آرام گرفت

پنجشنبه دوم آذرماه 1402 خورشیدی، استاد محمدعلی اسلامی ندوشن، پس از گذار در هفت شهر عشق، در شهر نیشابور در آرامگاه ابدی‌اش آرمید. بسیاری از چهره‌های نامدار حوزه فرهنگ و ادبیات کشور در آیین خاک‌سپاری روانشاد محمدعلی اسلامی ندوشن باشنده بودند. 

دکتر اصغر دادبه، ادیب، فیلسوف و استاد دانشگاه، سخنران آیین خاکسپاری زنده‌یاد ندوشن در آغاز سخنانش با اشاره به سخن شخصی که بدون پژوهش و کنکاش گفته بود ندوشن باید اینجا می‌ماند و اینجا در‌می‌گذشت نه آنسوی آب، گفت: «ندوشن در همانجا و هرجایی که بود به یاد ایران بود؛ وی برای دیدار با فرزندان و سخنرانی در دانشگاه‌ها به آن کشور می‌رفت و در آنجا هم برای جهانیان از ایران و میراثش می‌گفت. واپسین‌بار که رفت، پزشک اجازه بازگشت نداد و این سفر به درازا انجامید و سرنوشت همین بود. او پیوسته اینجا بود، اینجا نفس کشید، اینجا رنج کشید و در اینجا آرمید».

وی افزود:من حامل پیام و سلام همشهریان او و همشهریان خودم و مردم خراسان بزرگ به مردم مهمان‌نواز نیشابور هستم و این امانت را به دست شما می‌سپارم چنانکه نظامی برای ایران چنین سرود: “همه عالم تن است و ایران دل …” همین حکایت امروز است. یزدِ ما، دل ایران است و از چند چشمه جوشان، فرهنگ گرفته است؛ یکی خراسان بزرگ به ویژه نیشابور که اگر مغول چنین جنایتی نمی‌کرد ما در صحنه‌ی تاریخ چیز دیگری بودیم، سپس انتقال مرکزیت فرهنگی به فارس. یزدِ من و یزد دکتر اسلامی ندوشن، فرهنگی از دوران باستان دارد که یکی از تجلیاتش کثرت‌گرایی (پلورالیسم) ادیان بود بدین‌گونه که در کنار زرتشتیان، کلیمی‌ها و دیگر باورها آسوده زیست می‌کردند که این نمونه‌ای نیکو از هم‌افزایی دینی و زندگی آشتی‌آمیز است.

وی در ادامه گفت: مثلث «یزد، خراسان و فارس» با دو عامل یعنی دو قنات یکی قنات مادی، تمدن ساخت که برای سده‌ها از آن تغذیه می‌کرد و البته نابود شد اما شما منابع آبی دیگری داشتید که ما نداشتیم. دیگر اینکه با قنات‌های معنوی، فرهنگ ساختیم که برآیند آن در سراسر ایران بزرگان دانش، فلسفه و هنر هستند؛ بدین‌ترتیب در شهر من و شهر اسلامی ندوشن قنات‌های معنوی بسیاری پدید آمد که خودِ وی یکی از گُل‌های سرسبد این قنات‌های معنوی است.

دادبه با یادکرد از کودکی روانشاد ندوشن ادامه داد: او در کودکی سعدی می‌خواند و به قول خودش سعدی آغاز وی بود و در نوجوانی فردوسی می‌خواند و آن‌گونه با فردوسی می‌آمیزد که همه عمر ادامه می‌دهد. وی سعدی را از فارس و فردوسی را خراسان گرفت که سرانجام خود چنین پدیده‌ای شد. باید اشاره کنم بوعلی سینای ما گمانه (:فرضیه‌ای) دارد به نام «انسان معلق در فضا» که به اثبات نفس می‌پردازد؛ می‌گوید انسان اگر موجودی باشد با اندام‌های از هم‌گسسته، بازهم چنین موجودی از خویشتنِ خویش غافل نیست و از این طریق وارد می‌شود که استقلال نفس نسبت به بدن می‌کند و من نیز ادعا می‌کنم که اسلامی ندوشن اگر خودش را با همه آن توضیحات ابن‌سینا فراموش کرده باشد، برای لحظه‌ای ایران را از یاد نبرده است.

اسلامی ندوشن در همان ناتوانی و ناخوشی چنین گفته است که «ذهنش آکنده از ایران یعنی فرهنگ بوده؛ فرهنگ فقط مشتی خاک نیست، قطعه خاکی که یادگارها و فرهنگ و میراث دارد.» هنگامی که پرسش‌گری از او می‌پرسد چه پیامی دارید وقتی از جای‌جای ایران پیام دریافت می‌کنید و او تنها یک جمله می‌گوید : «ایران هیچ‌گاه تنها نیست.»

و سرانجام گزینش نیشابور چرا؟ دادبه افزود: نیشابور خلاصه فرهنگ خراسان و ایران است و افزون‌بر آن اینکه دلیری نیشابوریان و خراسانیان زبانزد بوده همان‌گونه که مغول ناچار شد دو بار به این گستره یورش آورد که این، نشان‌گر مبارزه و پایداری مردم این دیار بوده است.

بخشی از سفارش‌نامه روانشاد دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن

«خواست من آن است که چون روز محتوم فرا رسد پیکر را از دانشگاه تهران گذرانده و از آنجا ببرند و به خاک بسپارند؛ خراسان پر تاریخ‌ترین استان ایران است و نیشابور بلا کشیده‌ترین شهر ایران. اگر فوت من در بیرون از ایران صورت گرفت، پیکر به درون کشور منتقل می‌شود. آنچه از من برجای مانده کتاب‌هاست؛ امتیاز چاپ و تجدید چاپ آن‌ها را به نهاد آرامگاه فردوسی واگذار می‌کنم و عواید حاصل از آن‌ها به عنوان حق‌التالیف صرف گُلکاری فضای آرامگاه و بهینه‌سازی جاده مشهد به توس خواهد شد. امیدوارم که این خواست‌ها به خوبی انجام شود. از همسرم، فرزندان و خوانندگانم خداحافظی می‌کنم. بر روی گور من علاوه‌بر نام، تاریخ زادروز و مرگ این بیت حافظ نوشته خواهد شد:

اگر از پرده برون شد دل من عیب مکن

شُکر ایزد که نه در پرده پندار بماند».

فرزند ایران

استاد کیوان ساکت نوازنده تار

فرتور از  شیما عطار است.
6744