نقش سه نیزه‌دار؛ نمایی از شکوه فرمانروایی هخامنشی

هر آنچه از  شهریاری هخامنشیان به‌جا مانده است، نشان از توانایی و قدرت بی‌چون‌وچرای این فرمانروایی پهناور دارد. آن‌ها دولتی جهانی بودند که بر گستره‌ای بسیار پهنه‌ور فرمان می‌راندند. تخت جمشید و ستون‌ها و بازمانده‌ی کاخ‌های غول‌پیکر آن، نمونه‌ای روشن و برجسته از اقتدار شاهنشاهان هخامنشی است. اما در این میان، «نقش سه نیزه‌دار» از سپاه جاویدان، که اکنون در دیرینکده‌ی (:موزه) پرگامون برلین (در کشور آلمان) نگهداری می‌شود، شاید بیش و بهتر از هر اثر به‌جا مانده‌ی دیگری از هخامنشیان، نظم و انضباط و توانایی جنگاوری این دولت جهانی را نشان می‌دهد.

گارد ده‌هزار تَنی جاویدان، نیرویی برگزیده و پیشتاز در ارتش بزرگ هخامنشی بود. خویشکاری آن‌ها، نخست نگاهبانی از جان شاه بود، یا به سخن دیگر محافظان شاه بودند؛ سپس پیشتازان ارتش و پیاده‌نظامی که در نبرد‌ها دلاورانه و سلحشور رزم می‌کردند. در جهان باستان نیروی دیگری نمی‌شناسیم که همانند گارد جاویدان توانا در رزم‌آوری و نظم نظامی بوده باشند. این گارد را «جاویدان» می‌نامیدند زیرا اگر یکی از نفرات آن در نبرد کشته می‌شد، بی‌درنگ سربازی دیگری (با همان توانایی‌های نظامی) جایگزینش می‌شد. بدین‌گونه هیچ‌گاه از شمار گارد جاویدان کاسته نمی‌شد.
در جهان کهن، گارد جاویدان را با صفت «شکست‌ناپذیر» می‌شناختند. هرودوت، تاریخ‌نگار یونانی، از توانایی و سازماندهی گارد جاویدان یاد کرده است و تاریخ‌نویسان دیگری مانند گزنفون نیز گارد جاویدان را بسیار ستایش کرده‌اند و از سرگذشت این گارد، پُرشور و بسیار سخن گفته‌اند. سپاه ده‌هزار تَنی جاویدان، نخست در زمان کوروش بزرگ بنیان گذاشته شد و سپس در دوره‌های دیگر شاهنشاهی هخامنشی، تا پایان این دولت، در ارتش ایران و در جنگ‌ها خدمت ‌کردند. آن‌ها را از خانواده‌های بزرگ ایرانی برمی‌گزیدند و باید آموزش‌های ویژه‌ای را پشت سر می‌گذاشتند.
نقش سه‌نیزه‌دار دیرینکده‌ی برلین، تصویری گویا و پُر از جزییاتی را نشان می‌دهد تا بدانیم این گروه زُبده و برگزیده، چگونه بوده‌اند و سلاح و جامه‌ی آن‌ها چه ویژگی‌ای داشته است. پوشش این سه سرباز گارد جاویدان، در زیبایی و رنگ‌آمیزی بسیار درخشان و چشمگیر است. آن‌ها با نگاهی خیره به روبه‌رو، نیزه‌ای بلند را با دو دست، گرفته‌اند و تیردان و کمانی خمیده را در پشت خود دارند. آستین بلند آن سه‌تَن، به گمان می‌رسد چنان است که حرکت دست‌ها را آزاد می‌سازد. سربندهای روی پیشانی‌ نیز جلوه‌ای زیبا دارد و موهای بلند سر و چهره‌ی سه سرباز چنان است که گویی ترس در دل دشمنان می‌افکند. هر سه تَن، منظم و در یک خط، پشت سر هم ایستاده‌اند و دو پای خود را چنان نگه‌داشته‌اند که گویی استوار و پابرجا، زمین زیر پای خود را کوبیده‌اند! آجرهای لعاب‌دار پشت سر سه سرباز که زمینه‌ی نقش را می‌سازد، به پیکره‌ی این افراد گارد جاویدان هخامنشی زیبایی افزون‌تری داده است.
نقش سه نیزه‌دار در کاخ آپادانای شوش، در استان خوزستان و در میان کشف‌شده‌های باستان‌شناسی، به دست آمد و بی‌درنگ به اروپا بُرده شد و سپس در دیرینکده‌ی پرگامون در شهر برلین گذاشته شد و اکنون در آن‌جا در برابر نگاه بازدیدکنندگان است. این دیرینکده یکی از پُربارترین موزه‌های جهان است که هر ساله بیش از یک میلیون تَن از آن بازدید می‌کنند. مجموعه‌ای از آثار باستانی ایران، یونان، مصر و بابِل در این دیرینکده هست که در شُکوه و ارزشمندی، کم‌مانند به‌شمار می‌روند. شاید نقش سه نیزه‌دار گارد جاویدان را بتوان از زیباترین آثار موزه‌ی پرگامون برلین دانست.

*یاری‌نامه: ویکی‌پدیا؛ تارنماهای دانش‌نامه‌ی تاریخ جهان و تمدن ما.

با دیگر آثار تمدنی ایران در دیرینکده‌های جهان آشنا شوید:

آثار تمدنی ایران در دیرینکده‌های جهان (پیش‌درآمد)