گیوه‌؛ پاپوش سنتی سنجان اراک

زمانی که نام صنایع دستی ایران به میان می‌آید، نام اراک درخشش ویژه‌ای دارد. این بخش از سرزمین ‌ما یکی از مرکزهای مهم و تاریخی دست‌سازهایی است که هم بادوام و هم زیبا هستند. برای نمونه، باید به «گیوه»ی اراک اشاره کرد که دستباف بانوان و مردان اراکی، به‌ویژه در شهر سِنِجان، است.

حتا کفش‌های صنعتی و وارداتی هم نتوانسته است هنرمندان سنجانی اراک را از ساخت گیوه‌های دستباف دور کند. آن‌ها با کوششی ستایش‌آمیز این هنر دیرینه‌ و تاریخی شهر خود را هم‌چنان زنده نگه داشته‌اند و کوشیده‌اند با شناساندن آن به نسل‌های جوان، راهی برای ماندگاریش بیابند.
سنجانی‌ها گیوه‌هایی می‌بافند که رویه‌ی آن از الیاف پنبه است. این الیاف بر روی قالبی از چرم بافته می‌شود و با گیوه‌هایی که در دیگر شهرهای اراک تولید می‌شود، همانند است؛ شهرهایی مانند کیمجان و محلات. با این همه، گیوه‌ی سنجان نیاز به پشتیبانی دولت دارد تا ماندگاری آن بی‌خدشه بماند.
هنرمند گیوه‌باف، با نخ پاپوشی می‌سازد که ریشه در تاریخ دیار خود دارد و نشانه‌هایی کهن برای دیرینگی آن یافتنی است. پس هنری ویژه و بومی برای آن‌هاست و کوشش‌‌شان برای از میان‌نرفتن‌اش به سبب همان وابستگی (تعلق) تاریخی است.
برای بافتن نخ گیوه، تنها نیاز به میل و قلاب است و البته شکیبایی که در بانوان سنجانی سراغ گرفتنی است. چرم گیوه نیز کار مردان و یاریگری آن‌ها در ساخت چنین پاپوش‌های زیبایی است. آن‌ها ساخته‌های افزون از نیاز خود را به شهرهای دیگر صادر می‌کنند و بدین‌سان در اقتصاد شهر خود سهم‌دار می‌شوند. حتا صادرات گیوه‌های اراکی به کشورهای حاشیه‌ی خلیج فارس نیز ارزآوری این صنعت دستباف را نشان می‌دهد. برای نمونه، نمایشگاهی از گیوه‌های اراک در کشور عمان برگزار شد (امرداد 1402- گزارش ایرنا)، فروش درخور توجهی داشت و عمانی‌ها از این صنعت بومی اراک، استقبال چشمگیری کردند، بدان اندازه که برپایی نمایشگاه تا یک‌ماه به درازا انجامید.
شاید برشمردن این نکته مهم باشد که گیوه، پای‌افزاری است که در داستان‌های استوره‌ای ایران، آن را به گیو، فرزند گودرزِ کشوادگان، نسبت می‌دهد و چنین می‌گوید که نخستین کسی که گیوه بافت و پوشید، گیوِ پهلوان بود. او، برپایه‌ی همان بازگفت‌های استوره‌ای، در بازگشت از ترکستان، گوری را شکار می‌کند و از پوست آن پاپوشی می‌سازد که همین گیوه‌ای است که اکنون می‌شناسیم.
به هر روی، یکی از آن گیوه‌های استوره‌ای، اکنون در سنجان اراک بافته می‌شود. با آنکه بی‌شتر مردمان سنجان سرگرم کارهای کشاوری و دامداری هستند، زمان‌های بیکاری خود را با بافتن گیوه‌های زیبا پُر می‌کنند و بدین‌گونه آن و لحظه‌ای را برای برآوردن نیازهای زندگی هدر نمی‌دهند. بانوان سنجانی نیز در کنار کارهای خانه و بیرون از خانه، گیوه‌بافی را هنری می‌دانند که برخی از نیازهای زندگی را برآورده می‌سازد. آن‌ها گیوه‌هایی تولید می‌کنند که برخی از آن‌ها تخت چرمی دارد و گیوه‌ی آجیده نامیده می‌شود و برخی دیگر کف لاستیکی دارد و به تخت لاستیکی آوازه پیدا کرده است.
ساخت و بافت گیوه هنر بسیاری از شهرهای ایران و از آن میان شهر مریوان است که با نام کلاش مریوان جهانی شد، اما گیوه‌ی سنجون اراک زیبایی‌ها و ویژگی‌های خاص خود را دارد. آنجا سرزمین هنرمندان چیره‌دست و توانای گیوه‌باف است!

*یاری‌نامه: گزارش خبرگزاری‌های ایرنا؛ فارس.

با دیگر صنایع دستی در خطر فراموشی ایران در نشانی زیر آشنا شوید:

پیش‌درآمدی بر صنایع دستی از یادرفته‌‌ی ایران