گنجینه‌ای از تاریخ و فرهنگ زیر پای اصفهان

چندی است كه در باره‌ی پیدا شدن تونل باستانی در شبستان شرقی مسجد امام اصفهان در شبكه‌های اجتماعی آگاهی‌هایی پخش شده است. علیرضا جعفری زند باستا‌ن‌شناس در این زمینه آگاهی‌هایی را در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر داده كه در زیر آمده است.

چون این گذرگاه به کف شبستان نزدیک است گمان درست این است که بخشی از پیکره این بنای تاریخی باشد.
از دیدگاه من این ساختار در پیوند با دوره‌ی تاریخی پیش از صفویه نمی‌تواند باشد چراکه اگر این گونه بود، صفویان در هنگام ساخت مسجد بی‌گمان این مسیر را پر می‌کردند و بر این پایه این نظریه كه تونل بخشی از ساختار مسجد است قوی‌تر رخ می‌نماید.
از سویی با توجه به اینکه این تونل در شبستان شرقی مسجد امام (ره) و در پشت سرویس‌های بهداشتی جای دارد احتمال کاربری این تونل به عنوان سیستم تخلیه فاضلاب در دوران صفویه و پس از آن می‌تواند مطرح باشد چراکه در پیوند با شیوه‌های آبرسانی یا تخلیه فاضلاب دوره صفویه، آبراه‌هایی با چنین ویژگی‌هایی وجود دارد.
باید با هوشمندی مسیر را دنبال کنیم و بر این پایه استفاده از باستان شناسان با تجربه در زمینه‌ی تشخیص کاربری و مسیر تونل یافت شده می‌تواند کمک کننده باشد. پیش از این بارها در مصاحبه‌های گوناگون این مطلب را عنوان کرده‌ام  که شهر اصفهان دوران‌های گوناگونی را پشت سر گذاشته اما هیچ‌گاه در درازای تاریخ جا به جا نشده و بنا بر این در زیر این شهر یک گنجینه از تاریخ و فرهنگ این سرزمین نهفته است.
به شخصه از پیدا شدن این ساختار شگفت‌زده نشدم و بارها و بارها به گذر تونل مترو از یکی از كهن‌‌ترین خیابان‌های نه تنها اصفهان بلکه کشور و ایجاد زیرگذرهای مسجد عتیق در خیابان مجلسی معترض بودم.
در تاریخ به وجود یا یافت تونل‌های مشابه در اصفهان اشاره شده است از جمله یکی از مورخان اواخر قاجاریه به این مطلب اشاره می‌کند که در خیابان ولی عصر (عج) كنونی راه‌هایی زیرزمینی پیدا شده است،
از سویی ما در اصفهان دژ(:قلعه)‌های بسیار داشته‌ایم که بسیاری از آن‌ها با یکدیگر درپیوند بوده است که از این جمله قلعه تبرک است که دارای راه های زیرزمینی به خانه‌های پیرامون بوده است.
اصفهان یک شهر تاریخی همانند رم است اما در آنجا هر کلنگی که بر زمین  می‌خورد یک گروه باستان شناس مسوولان شهری را همراهی می‌کنند تا بتوانند پیش از نابودی شواهد تاریخی آگاهی‌های لازم را به‌دست آورند.
این در حالی است که در کشور ما آثار باستانی همیشه اتفاقی پیدا می‌شود و گاه نیر همانند آنچه در ساخت زیرگذر عبدالرزاق شاهد بودیم پنهان‌کاری‌ها برای توسعه شهری شوند(:باعث) از میان رفتن این آثار می‌شود.
در سال‌های گذشته بارها به این مطلب اعتراض کردیم که بسیاری از آثار و شواهد تاریخی در کانال مترو، زیرگذر عبدالرزاق و خیابان مجلسی ممکن است از میان برود اما مسوولان گوش شنوایی برای اهمیت به این مطلب نداشتند.
در بسیاری از مواقع پیش از کشف آثار باستانی شواهدی از وجود آن‌ها در تاریخ شفاهی این سرزمین به شکل سینه به سینه نقل شده است.
بر این پایه ضمن اینکه نقل‌قول‌هایی از وجود گذرگاه در میان عالی قاپو و مسجد شیخ لطف الله نقل شده است شواهدی نیز در این پیوند وجود دارد از جمله اینکه در سال ۱۳۱۰ که حوض میانه میدان امام خمینی (ره) ساخته شده، این راه زیرزمینی دیده شده است.به طور معمول در گذشته این مساجد در نزدیکی خانه‌های علما قرار داشت و هر چهره‌ی سیاسی و مذهبی یک مسجد در نزدیكی خانه خود داشت.
سخن پایانی: همیشه منتقد این امر هستیم که در هر گودبرداری ممکن است به آثار باستانی و تاریخی  برخورد کنیم و همیشه تاکید می‌کنیم که هر گونه اقدام شهری در اصفهان باید با هماهنگی باستان شناسان باشد. بر این پایه همیشه به مسوولان و مردم تاکید می‌کنم که  هنگام گودبرداری‌ها مراقب زیرپای خود باشید، شاید بخشی از فرهنگ این سرزمین در زیر گام‌های شما نهفته باشد.