روز خورداد از ماه آذر/ سامانیان؛ پیشگامان ادب و هنر ایرانی

امروز روز خورداد از ماه آذر 3762 زرتشتی، چهارشنبه سی‌اُم آبان‌ماه 1403 خورشیدی، بیستم نوامبر 2024 میلادی

فرازهایی از پیام اشو زرتشت:

خشم و نفرت را از خود دور کنید.
پروانه ندهید اندیشه هایتان به خشونت و ستم گرایش پیدا کند.
به منش پاک و مهر و محبت دلبستگی نشان دهید، رادمردان پاک سرشت برای گسترش اشا و درستی،
هواخواهان راستی را به سوی منزلگه راستان و پاکان است، رهبری خواهند کرد.
(هات ۴۸ بند ۷)

———————— * —————————–

خُورداد:
–  ششمین روز هرماه در گاهشمار ترادادی مزدیسنان «خورداد» نام دارد.

– این واژه در اوستا به ریخت «هـَئوروَتات» و در پهلوی «خُردات» یا «هُردات» به چمار(معنی) رسایی و کمال آمده است.

– خورداد در گات‌ها (سرودهای زرتشت) یکی از فروزه‌های اهورامزدا دانسته شده و در اوستای نو نام یکی از امشاسپندان است.

– هَئور وَتات به چمار رسایی، فرزانگی، خرسندی، شادمانی، تندرستی و کامیابی است.

– خورداد امشاسپند، در نقش مادی خود، نگهبان و پاس دارنده‌ آب‌ها و سرسبزی است. آب در كنار سه آخشيج ديگر (خاک، هوا، آتش) در ميان ايرانيان باستان از اهميت ويژه‌ای برخوردار بوده است.

—————————— * ————————–

سامانيان بر سر كار آمدند، زبان پارسی و فرهنگ ايرانی زنده شد. (874 م)

در این روز سامانیان بر سر کار آمدند و به زنده‌گرداندن زبان و ادبيات فارسی، فرهنگ ايرانی و گسترش علوم و معارف کوشیدند و در اين راه لحظه‌ای از تلاش باز نايستادند. پايتخت سامانيان شهر بخارای خراسان بزرگتر و رودكی از شعرای بزرگ اين دوران بود. برخی از تاریخ‌نگاران سامانيان را از نسل بهرام چوبين، سپهبد نامی ايرانی می‌دانند. در ميان ايرانی تبارها، تاجيک‌ها بيش از ديگران قدرشناس سامانيان هستند. دولت تاجیکستان پول ملی خود را “سامانی” نام نهاده است.

سامانیان که با نام امارت سامانیان نیز شناخته می‌شود، که از دودمانی آریایی تبار ایران بزرگ و سنی مذهب بودند که از سال ۸۱۹ تا ۹۹۹ میلادی، نزدیک‌به دو سده و با یازده امیر سامانی بر بخش‌های بزرگی از ماوراالنهر با مهر خلفای عباسی فرمانروایی کردند. مرکز این حکومت در خراسان بزرگ و فرارود بود و در بزرگ‌ترین گستره‌ی خود در زمان امیر اسماعیل، بر تمام افغانستان کنونی و بخش‌های وسیعی از کشورهای تاجیکستان، ایران، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و پاکستان کنونی فرمان می‌راند. قلمرو سامانیان در اوج گستره خود در زمان امیر اسماعیل سامانی بود.

سامانیان به ترویج و گسترش زبان فارسی اهمیت زیادی دادند. در زمان حکومت آن‌ها، بسیاری از آثار ادبی و علمی به زبان فارسی نوشته شد. رودکی، یکی از بزرگترین شعرای فارسی‌زبان، در این دوره فعالیت می‌کرد و او را به عنوان “پدر شعر فارسی” می‌شناسند. سامانیان به دانش و هنر علاقه زیادی نشان دادند که این مساله سرانجام به برآمدن شاعران و دانشمندانی چون رودکی، فردوسی و ابن سینا شد. در همین دوران، بخارا پایتخت سامانیان به شکل رقیبی برای بغداد درآمد و از نظر شکوه تنه به تنه پایتخت عباسیان می‌زد.

سامانیان حامی بزرگ علوم و دانش بودند. در دوران آن‌ها، دانشمندانی مانند ابن سینا و بیرونی در بخارا و دیگر شهرهای سامانیان به تحقیقات علمی پرداختند و آثار مهمی را به زبان‌های فارسی و عربی نوشتند.

فرهنگ و هنر:
سامانیان نقش مهمی در ترویج هنر و فرهنگ ایرانی داشتند. معماری، نقاشی، خطاطی و موسیقی در دوران سامانیان رونق یافتند و بسیاری از بناهای زیبا و هنری در این دوره ساخته شد. در این دوره بخارا، مرکزی برای گردهمایی اهل هنر و شاعران بود. در شهر بخارا یادمان‌های زیادی ساخته شد که در دوره مغول بسیاری از آن‌ها با خاک یکسان شد.

مدیریت و حکومت:
سامانیان توانستند سیستم حکومتی منظم و کارآمدی ایجاد کنند که بر اساس عدالت و شایسته‌سالاری عمل می‌کرد. این امر باعث شد که مناطق تحت حکومت آن‌ها از ثبات و رفاه نسبی برخوردار باشند.

اقتصاد و تجارت:
سامانیان تجارت را تشویق می‌کردند و نقش مهمی در توسعه اقتصادی منطقه داشتند. بخارا به عنوان یک مرکز تجاری بزرگ شناخته می‌شد که کالاها و محصولات مختلفی از نقاط مختلف جهان در آن مبادله می‌شد. دوره سامانی یکی از درخشان‌ترین دوره‌های اسلامی در ایران محسوب می‌شود. در این دوره به‌دلیل ایجاد امنیت و آرامش در قلمرو سامانی از سوی امیران این دودمان، علم و دانش پیشرفت چشمگیری داشت. اگرچه تقریبا تمامی دوره سامانی، از لحاظ اقتصادی و فرهنگی عظمت داشت؛ اما مورخان دوره نصر بن احمد سامانی را دوره طلایی این دودمان، گزارش کرده‌اند.

پایتخت‌ها و شهرهای مهم سامانیان:
بخارا: بخارا پایتخت سامانیان بود و به عنوان مرکز فرهنگی و علمی بسیار مهمی شناخته می‌شد. این شهر میزبان دانشمندان، شاعران و هنرمندان بزرگی بود و نقش مهمی در ترویج فرهنگ و هنر ایرانی داشت.

سمرقند: سمرقند یکی دیگر از شهرهای مهم سامانیان بود که به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش مرکز تجارت و ارتباطات مهمی به شمار می‌رفت.

پایان حکومت سامانیان:
در اواخر قرن دهم میلادی، قدرت سامانیان کاهش یافت و سرانجام در سال 999 میلادی توسط قراخانیان به پایان رسید. با این حال، میراث فرهنگی و علمی سامانیان همچنان تاثیرگذار باقی ماند.

سامانیان نقش بی‌بدیلی در احیای زبان و فرهنگ ایرانی و ترویج علوم و معارف داشتند. حمایت آن‌ها از هنر و ادب، رشد اقتصادی و تجارت، و برقراری نظام حکومتی عادلانه، آن‌ها را به یکی از برجسته‌ترین دودمان‌های تاریخ ایران تبدیل کرد.

————————— * ————————

یادروز 30 آبان‌ماه:

قانون انتخابات مجلس شورای ملی در ۵۳ ماده به تصویب رسید. (۱۲۹۰ خورشیدی)

روزنامه‌ها غیبت “ناصرالملک” نایب السلطنه را بهانه قرار داده دولت “صمصام السلطنه” را متهم به خودسری و بی‌کفایتی نمودند. (۱۲۹۱ خورشیدی)

مجلس شورای ملی ایران، به ستارخان لقب “سردار ملی” و به باقرخان “سالار ملی” داد. (۱۲۹۲ خورشیدی)

ژاندارم‌های ایران به فرماندهی “کلنل پسیان” به جنگ خیابانی با سپاهیان روس پرداختند که در نتیجه “همدان” به تصرف ژاندارم‌ها درآمد. (۱۲۹۴ خورشیدی)

تصویب لایحه واگذاری امتیاز بهره برداری نفت شمال به شرکت آمریکایی “استاندارد اویل”. (۱۳۰۰ خورشیدی)

محمد نادرخان که به نام نادرشاه در افغانستان تاجگذاری کرده بود تلگرافی به شاه ایران مخابره و موجودیت خود را اعلام داشت. (۱۳۰۸ خورشیدی)

نمایش “دختر لر”، نخستین فیلم ناطق ایرانی به روی پرده سینما مایاک در خیابان لاله‌زار، اکران این فیلم موجب شکوفایی صنعت نوپای سینما در ایران شد. (۱۳۱۲ خورشیدی)

درگذشت “عبدالحسین میرزا فرمانفرما” رییس الوزرای سابق ایران، سیاستمدار دوران قاجار و پهلوی. (۱۳۱۸ خورشیدی)

جمشید آموزگار وزیر دارایی اعلام کرد که قیمت نفت در جهان ۴ برابر شده است. (۱۳۵۲ خورشیدی)

دولت ایران دو کارخانه سیمان از شوروی خریداری نمود. (۱۳۵۲ خورشیدی)

روز جهانی “تلویزیون”.

یهودا مکابی نیایشگاه اورشلیم را به یهود بازگرداند. این روز هر ساله به نام “جشن هانوکا” گرامی داشته می‌شود. (164 پ.م)

آغاز جنبش سوسیالیستی “مزدک”، متفکر بزرگ ایرانی. (488 م) ۱۴ قرن پیش از انتشار “مانیفست کمونیست” از سوی کارل مارکس و انگلس، “مزدک” عقاید اقتصادی ـ اجتماعی خود را اعلام داشت و ترویج آن را آغاز کرد. “مزدک” پسر “بامداد” که یک روحانی زرتشتی در شهر استخر فارس بود مدعی شد که این عقاید تفسیر درست آموزش‌های زرتشت است که هدفی جز نیک‌بختی بشر نداشته و زمانی این نیک‌بختی تحقق خواهد یافت که برابری انسان‌ها تأمین شود. از اوایل قرن ۱۹ که عقاید “مزدک” مورد تحلیل و تفسیر اندیشمندان و مورخان بزرگ قرار گرفت ۲۱ نوامبر به نام روز اعلام فرضیه سوسیالیسم برای روشنفکران چپ، روزی گرامی بوده است. مزدک که معتقد به خدا بود می‌گفت که برای برآوردن برابری انسان‌ها، باید مالکیت‌ها، عمومی (ملی) باشد و هرکس در حد نیاز خود از محصول و تولیدات استفاده کند. خدا انسان‌ها را هنگام تولد برابر می‌آفریند و باید این برابری در طول حیات آنان حفظ شود. آزادی موهبت بزرگی است، ولی بدون برابری اجتماعی ـ اقتصادی (سوسیالیسم) آزادی احساس نخواهد شد.

زادروز “فرانسوا وُلتر” شاعر، نویسنده و فیلسوف شهیر فرانسوی. (1694 م)

استقلال اول “لوکزامبورگ” پس از انحلال کنفدراسیون آلمان. (1866 م) “لوکزامبورگ” کشور کوچکی است با مساحت ۲/۵۸۶ کیلومتر مربع و جمعیت ۴۳۱ هزار نفر، که به زبان فرانسوی صحبت می‌کنند. پایتخت این کشور شهر “لوکزامبورگ” و واحد پول آن “یورو” می‌باشد که جایگزین “فرانک” شده و نظام سیاسی آن مشروطه سلطنتی است.

اختراع گرامافون توسط “توماس ادیسون” مخترع آمریکایی. (1877 م)

انتشار اولین جدول کلمات متقاطع در آمریکا. (1913 م)

هواپیمای مسافربری مافوق سرعت صوت “کنکورد” نخستین پرواز از لندن به نیویورک را انجام داد. (1977 م)

امضای قرارداد “دِیتون” و صلح بوسنی هرزگوین با صرب‌ها. (1995 م)

درگذشت “پروفسور آرتور کالوین” بیولوژیست و کاشف مراحل پیچیده تشکیل نطفه. (2003 م)