ششم اسفندماه، زادروز هوشنگ ابتهاج (ه.ا. سایه) است؛ غزلسرای پُرآوازهای که سخناش در استواری و رسایی یادآور غزل حافظ است. ابتهاج با آن که ستایشگر کار و نوآوریهای نیما یوشیج بود، به سنت غزلسرایی کهن فارسی وفادار ماند. این سخن بدان معنا نیست که او به مضمونهای کهن و بسیار گفته شده، میپیچد. غزل سایه سرشار از مضمونهای نو است؛ تا بدان اندازه نو که اگر قالب کلاسیک غزل را نادیده بگیریم، شعر او بهتمامی اکنونی و امروزی است.
غزل ابتهاج پیوندی ناگسستنی با رویدادهای اجتماعی و سیاسی روزگارش دارد. از اینرو، شعری برکنار از رنج مردم نیست؛ شعری همگام با حرکتهای اجتماعی مردم است. رد و نشان آن پیوندها را بهسادگی میتوان در شعر او جُست و یافت. شیوهی سایه در اشاره به رویدادهای پیرامونش هنرورزانه است و فرسنگها از مضامین پیش پا افتادهی روزمره (از آن دست که در پارهای از شعرهای سیاوش کسرایی میتوان دید) فاصله میگیرد. این نیز یکی دیگر از همانندیهای غزل سایه و غزل حافظ است؛ غزلهایی اثرگرفته از آنچه در زمانه و روزگار شاعر میگذشته است.
کمتر کسی است که شعر زیبای «ارغوان» سایه را نخوانده باشد؛ شعری که سایه آن را در روزهای دشواری از زندگیاش، سروده است:
«ارغوان، شاخهی همخون جدا ماندهی من
آسمان تو چه رنگ است امروز؟
آفتابیست هوا؟
یا گرفتهست هنوز؟
من در این گوشه که از دنیا بیرون است
آفتابی به سرم نیست
از بهاران خبرم نیست …»
این شعر گواه اجتماعی بودن سخن سایه است. با آن که در نگاه نخست بهگمان میرسد که مضمونی شخصی دارد، اما از تنگای شعری فردی میگذرد و دامنهای پهناور میگیرد.
سایه (ابتهاج) را با برنامهی رادیویی «گلها» هم میشناسیم. برنامهای که 23 سال بهدرازا انجامید و سایه از سال 1350 تا 1356 خورشیدی سرپرستی آن را بر دوش داشت. در آن دوره، سایه بسیاری از ترانهسرایان نوخواه و آوازخوانان جوان را به همکاری با برنامهی گلها فراخواند؛ برنامهای رادیویی که با شعرخوانی آغاز میشد و با آوازی سنتی و گوشنواز ادامه مییافت.
سایه، اکنون بر پلهی نود و دومین سال از زندگی پُربارش ایستاده است. مردمان دلبسته به هنر ایران، همواره خاطر او را گرامی داشتهاند و از پاسداشت او کوتاهی نورزیدهاند. جایگاه سایه در ادب و هنر ایران آنچنان بلند و سرفراز است که او را سزاوار و شایستهی ارجگزاری میسازد. برای او در جشن زادروزش تندرستی و دیرزیوی آرزو میکنیم. سایهاش بر سر هنر ایران، پایدار.
