دشواری های شهر ساسانی بیشاپورِ کازرون، اِنگار که پایانی ندارد و این یادمان ملی هر روز با چالشی رو به رو بوده و با آن دست و پنجه نرم می کند. این در حالی است که به باور کُنشگران (:فعالان) میراث فرهن کارشناسان، این دشواری ها شهر بیشاپور را در خطر حذف از ثبت جهانی در سازمان یونسکو جای خواهد داد.
به گزارش اَمرداد، کارشناسان یکی از بزرگ ترین و ارزشمندترین شهرهای ساسانی جنوب کشور را شهر بیشاپور می دانند. شهری باستانی که نگین درخشان تمدن و فرهنگ ایرانی به شمار می آید. با این همه، شهر ساسانی بیشاپور در چندین سال گذشته با چالش های گوناگونی رو به رو بوده و روزگار ناخوشایندی را سپری می کند. از خاک سپاری مردگان روستاهای پیرامون در عَرصه ی این شهر ساسانی تا برپایی جاده ی آسفالته و گذر هر روزه ی خودروهای سنگین و سبک از کنار آن که لرزه بر اَندام بی دفاع و رَنجورش می اندازد. و از چَرای گوسپندان درون این یادگار ملی تا آتش سوزی پوشش گیاهی و بخشی از عَرصه ی آن، تنها بخشی از چالش هایی است که شهر بیشاپور با آن دست و پنجه نرم می کند.
اما اگر این روزها سری به بیشاپور بزنید، خواهید دید که افراد بومی بر روی دیوارهای آثار تاریخی آن به آسودگی راه می روند!؟ همچنین وجود گُل سنگ ها در میان سازه های سنگی و تاریخی آن بیداد می کند و با گذشت زمان و به آرامی مایه ی پوسیدگی، خوردگی و شکاف در سنگ ها شده و مرگ خاموش آن ها را به دنبال خواهد داشت. از دیگر چالش های شهر باستانی بیشاپور، نبود پوشش و سایبان بر روی بخش های مهم آن است. همانند سازه ی نامدار به مدرسه ی دوران آل بویه که پایه ستون های آن در زیر باد و باران به حال خود رها شده و بیشتر پایه ستون ها شکسته و یا ترک خورده است و در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی جای گرفته است. ساخت سازه ای ناهَمگون در عَرصه ی بیشاپور و رو به روی بخش بلیت فروشی آن که با قانون های میراث فرهنگی ناسازگار است و نگارنده از یک سال پیش و از زمان آغاز ساخت، آن را فریاد زده است از دیگر چالش های پیش روی بیشاپور است. اما شاید بدترین چالشی که این شهر ساسانی با آن رو به رو است را بتوان حذف نمادها و نشانه های فرهنگی تمدن ساسانی نامید. نمادی خِشتی و گچی که از آن با نام «گردونه ی مهر» نام می برند و از ارزش بسیار فراوانی نزد کارشناسان و پژوهشگران برخوردار است در حال نابودی و پاک شدن از چهره ی تاریخ است. نمادی که بدون هیچ پوشش و سایبانی در گوشه ای از تالار تشریفات به حال خود رها شده است و روزگار تلخ و سختی را پشت سر می گذارد.
با این همه مدیر سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کازرون دیدگاه دیگری دارد و در همین زمینه به اَمرداد گفت : « سازه ای که در بخش ورودی برپا شده است، کاربری خدماتی و گردشگری دارد و بر پایه ی استانداردها ساخته شده است! زمانی که وارد یک مجموعه ی تاریخی می شویم، باید پیش از آن جایگاهی برای شناسایی (:معرفی) اثر و نمایش صنایع دستی، چای خانه و نمازخانه و سرویس بهداشتی داشته باشید که این سازه برای همین کارها پدیدار شده است و امیدواریم تا جشن نوروز امسال راه بیفتد. همچنین ترک هایی که بر روی پایه ستون های مدرسه ی دوران آل بویه وجود دارد در زمان کاوش ها پدیدار شده و زیر نظر دکتر علی اکبرسرفراز بازآرایی (:مرمت) شده است!؟ وی در کتابی که به تازگی با نام آثار تاریخی بیشاپور چاپ شده است به این موارد اشاره کرده است. درباره ی جا به جایی این پایه ستون ها به گنج خانه (:موزه) هم باید گفت، یک اثر در بستر تاریخی خود هویت و معنا پیدا می کند و این هویت هم مکانی و هم زمانی است و نباید آن را جا به جا کرد. زیرا مفهوم و معنای خود را از دست داده و هویت مکانی و زمانی آن از میان می رود. از سویی، ما پِیاپی آن ها را چک می کنیم و اگر به بِهسازی نیازی داشته باشد، آن را انجام می دهیم».
محمدرضا معینی در پاسخ به این پرسش که می توان سایبان و پوششی را بر روی این پایه ستون ها گذاشت که بهتر پاسداری شود و این تجربه در کشورهای باختری (:غربی) هم وجود دارد، گفت : « در این جا ما با موضوع چشم انداز (:منظر) رو به رو هستیم. همچنین این آثار سنگی است و به این سادگی آسیب نمی بیند! مگر بارش های بسیار فراوان و غیره باشد. هر چند سنگ رَوند فرسودگی طبیعی خود را پشت سر می گذارد و ما نمی توانیم در این زمینه کاری بکنیم و تنها می توانیم آن را به کَمینه (:حداقل) برسانیم. ما برای پاسداری از این پایه ستون ها از گزینه ی مواد مرمتی بهره می بریم تا موضوع پوشش و یا سایبان».
معینی درباره ی نگهداری نماد «گردونه ی مهر» که به چهار پیل یا چَلیپا (:صلیب) نیز نامدار است، افزود : « در این زمینه ما بخشی از گچ سرخ رنگ و رنگ آمیزی ها را به عنوان گواه (:شاهد) در زیر سایبانی در تالار تشریفات نگهداری کرده ایم و از نماد چلیپا نیز با شوره زدایی، رسوب زدایی و پاک سازی مکانیکی و شیمیایی، نگهداری کرده و دوره ای نیز آن را چک می کنیم».
در دنباله به انگیزه ی اهمیت این موضوع و ارزش بسیار فراوان شهر بیشاپور، دیدگاه یکی از باستان شناسان بومی کازرون را در همین زمینه جویا شده ایم. مهدی فرجی به اَمرداد گفت : « نخست این که هیچ سندی در دست نداریم كه دکتر سرفراز چنین كاری را انجام داده باشد، آن هم با پیشینه ی (:سابقه) بسیار درازی كه وی در امركاوش و مرمت داشته اند. اگر سازه های فضایی برای پوشش پایه ستون ها زیبنده نیست، پس راه حل پیشگیری از گزند در برابر باد و باران چیست؟!
به «چاتال هویوک» تركیه سر می زنیم كه سراسر تپه كه یک سایت باستان شناسی جهانی است در زیر یک سازه بسیار گسترده فضایی جای گرفته است و یا پلكان شمالی و خاوری (:شرقی) کاخ آپادانا در پارسه (تخت جمشید). زمانی ما در برابر وضعیت ناجوری جای می گیریم، بهتر است از گزینه های بد و بدتر، بد را گزینش كنیم. زیرا ما هم اینک هیچ اقدام مفید و راه كاری مهم تر در اختیار نداریم. پس بهره گیری از سازه های فضایی امری اِجتناب ناپذیر است كه گذرا (:موقت) بوده و در آینده با شناخت و كشف روش های نوین حفاظت می توان آن را برداشت. نیازی نیست كل ساختار در زیر سازه های فضایی برود. بخش هایی كه وضع آن ها بسیار بحرانی است در اولویت جای دارند. ما در بیشاپور مجبور به حفاظت با سازه های فضایی هستیم. وگرنه به آرامی و یا به یك باره، ساختار مِهرازی (:معماری) و آرایش های (:تزیینات) آن از میان خواهند رفت. بلندای زیاد دیوارهای تالار موزاییک و دیوارهای پیرامونی خود در بیشتر موارد نیاز به داربست برای جفاظت دارند. پس چه بهتر دركنار این داربست ها، سازه های فضایی بر روی دیوارها جای گیرد. این فضاهای فرهنگی، تنها میراث ما نیست، بلکه میراثی جهانی و وابسته (:متعلق) به همه ی مردم جهان و نسل های آینده است. پس باید آن ها را حفط كنیم، نه به بهانه ی چشم انداز تیشه به ریشه ی خود بزنیم».
این باستان شناس درباره ی سازه ی ساخته شده در بخش ورودی بیشاپور به اَمرداد گفت : « بی گمان همگی می دانیم كه از پشت بیشاپور در انتهای جنوبی، عَرصه آغاز و تا پشت سنگ نگاره های آن سوی رودخانه (تنگ چوگان) دنباله می یابد و حریم در پس از خط عَرصه جای می گیرد. بهتر آن است که كافی شاپ در بیرون از عَرصه و در جایگاهی زیبنده در حریم تعریف می شد، آن هم با ساختار هَمگون با محیط و چشم انداز فرهنگی. به دید من بهتر بود كه بخشی از ساختمان پیشین اداره میراث فرهنگی در بیشاپور به نمازخانه اختصاص می یافت و حتا می توان كافی شاپ را در آن جا برپا کرد و از پیوست (:الحاق) بخش های تازه تر به بدنه ی عَرصه بیشاپور پرهیز (:اجتناب) می شد. پدیداری ساختارهای تازه بیشتر به عرصه آسیب زده و می تواند در آینده در جریان ثبت جهانی بیشاپور دشواری پدید آورد. كاركنان می توانند به ساختمان پایین دست كه در اختیار پایگاه میراث فرهنگی است، رفته و ساختمان پیشین اداره میراث فرهنگی كه دركنار دره جای دارد به جایگاه نمازخانه، كافی شاپ و جایگاه خرید و فروش صنایع دستی در پیوند با آثار بیشاپور باشد».
شهر باستانی بیشاپور در 23 کیلومتری کازرون جای گرفته است و با شماره ی 24 در تاریخ 24 شهریور 1310 به ثبت ملی رسیده است.
نگاره های زیر را که هفته ی پیش گرفته شده است، ببینید :
افراد بومی که بر روی آثار تاریخی راه می روند!؟
وضعیت اندوه بار پایه ستون های مدرسه دوران آل بویه در بیشاپور
گسترش ترک و شکاف ها بر روی پایه ستون ها، آینده تاریکی را برایشان رقم خواهد زد
پایه ستونی که شکسته شده و رو به نابودی است
تنها نشان گردونۀ مهر در بیشاپور که درحال پاک شدن از صفحۀ روزگار است و جای افسوس دارد
سازه ای جدید که در عرصه بیشاپور ساخته شده و … شود که خلاف قانون های میراث فرهنگی است
گل سنگ ها در جای جای نیایشگاه آناهیتا رخنه کرده است
فرتور از سیاوش آریا است.
6744
