بیستوسوم بهمنماه سال پیش (1398 خورشیدی)، گروه باستانشناسی چهارباغ اصفهان در کاوشهای خود به سنگفرشهای آجری دورهی قاجار رسیدند که بر روی بخش صفوی افزوده شده بود. اما اکنون روی این گسترهی تاریخی را با سنگریزه و برخی ابزارآلات پُر کردهاند.
به گزارش ایسنا، در همان زمان، سرپرست گروه باستانشناسی چهارباغ اصفهان، پس از یافتن لایههای تاریخی جدید، خبر از وجود گسترهای تاریخی و ارزشمند در گذر (:تقاطع) چهارباغ و خیابان آمادگاه اصفهان داده بود. او گفته بود که در لایهنگاری عمیق در چهارباغ «بقایایی از هزارهی چهارم پیش از میلاد، یعنی شش هزار سال قبل و همچنین بقایایی از دوره ساسانی را پیدا کردیم و این کشفیات به ما نشان میدهد که شهر اصفهان به لحاظ تاریخ شهرسازی چگونه بوده است».
سنگفرش آجری کشف شده در بهمن ۱۳۹۸
سرپرست گروه باستانشناسی در ادامه افزوده بود: «قسمتهای مهم، مثل بخشی که روبهروی خیابان آمادگاه و میدان انقلاب بهدستآمده، داخل شیشه خواهد رفت و باید به صورت ابدی در این ویترین باقی بماند؛ ضمن اینکه اطلاعات مربوط به این کشفیات و آن دوره را به صورت نوشتاری و با چند زبان و همراه با عکس ارائه خواهیم داد تا مردم بتوانند در حین عبور از چهارباغ این اطلاعات را ببینند و وقتی به این قسمتها میرسند برای آنها این علامت سؤال ایجاد شود که تاریخ چهارباغ چه بوده است».
اکنون چنین به گمان میرسد که همهی آن گفتهها به فراموشی سپرده شده است و یافتههای گروه باستان شناسی چهارباغ، سرنوشت دیگری پیدا کردهاند.
ظاهرسازی کردهاند تا به هدفهای دیگر برسند
پس از گذشت کمتر از دو ماه، اکنون یکی از کنشگران میراث فرهنگی اصفهان در صفحهی مجازی خود در توییتر، خبر از پر شدن این محوطهی تاریخی میدهد.
احسان رعنایی، کنشگر میراث فرهنگی اصفهان، پس از انتشار این پست در صفحه شخصی خود در فضای مجازی، به خبرنگار ایسنا گفت: «با اتفاقی که روز یکشنبه، 10 فروردینماه، برای محوطههای تازه کاوش شده در چهارباغ اصفهان افتاد و شاهدش بودم، به نظر میرسد کاوشهای انجام شده صرفا یک نمایش برای اعتراضاتی بوده که سال گذشته در بیتوجهی به این محوطهی تاریخی مطرح شده بود».
وی ادامه داد: «بتونریزی سنگفرش، در بخشهای کاوش شده، هر چند کوچک است اما ظاهرسازیهایی است تا برخی هدفهای دیگر را به سرانجام برسانند».
این کنشگر میراث فرهنگی با گفتن اینکه از سوی میراث فرهنگی هیچ برنامهی از پیش تعیین شدهی مصوب و کارشناسانهای برای گسترهی یافتهشده، تا پیش از پوشاندن آن، ارائه نشده بود، افزود: «آخرین تصاویر و گزارشها قبل از پوشاندن این محوطه متعلق به ۲۳ بهمن سال گذشته است که خبرگزاریها از کشف این محوطه خبر داده بودند، اما بعد از گذشت این مدت ناگهان متوجه این اتفاق در منطقه شدیم».
نگرانیهایی که وجود داشت و پاسخی نگرفت
در همان زمان (دی ماه 1398 خورشیدی)، برخی از کارشناسان میراث فرهنگی نگرانی خود را از انجام کاوشهای باستانشناسی چهارباغ بازگو کرده بودند. آنها «نبود مطالعات جامع و کاوشهای باستانشناسی» را دلیل نگرانی خود میدانستند. دشواری دیگر آن بود در آن بازهی زمانی، گزارشی از سوی سرپرست هیات باستانشناسی به پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری فرستاده نشد. از اینرو، کنشگران میراث فرهنگی نگران بودند که کاوشهای چهارباغ چه سرانجامی خواهد یافت.
شتابزده تصمیم گرفته شد
در همان تاریخ (24 دیماه 1398)علیرضا جعفریزند، باستانشناس، در بارهی آن کاوشها به خبرگزاری ایرنا گفته بود: «با روشن شدن نتایج این کاوشها ممکن است تمام اتفاقاتی که تاکنون به لحاظ بازسازی انجام گرفته است مردود شود؛ اما مساله این است که چگونه میشود زیر گودبرداریها و بتنریزیها بتوانیم کاری انجام بدهیم؟! این کار یک بازنگری کامل میخواهد؛ بازنگریای که شامل جمع شدن تمام سنگفرشهاست. اما این بازنگری باعث هدر رفت سرمایه زیادی خواهد شد و در عمل برای قسمتهایی که کفسازی شده نمیشود کاری کرد».
جعفریزند درباره آنچه که در چهارباغ انجام شده و آنچه انتظار میرفت انجام شود، گفته بود: «دربارهی چهارباغ خیلی عجولانه تصمیم گرفته شد؛ سنگفرش کردن چهارباغ بدون هیچ زمینهی قبلی و مطالعات جامع یک فاجعه بود. شاید این ادعا وجود داشته باشد که چندین سال راجع به این کار مطالعه انجام شده اما چرا نتایج این مطالعات را ارائه نمیدهند و تنها بر اساس تصاویر و بدون مطالعه و کاوش اصولی، کف چهارباغ را بازسازی کردند».
این باستان شناس با گفتن اینکه کف اصلی چهارباغ با کاوشهایی که انجام شده خیلی پایینتر از سطح کنونی نیست، افزوده بود: «از چهارصد سال پیش، گردشگاه چهارباغ چندین بار کفهای متعددی داشته اما برای رسیدن به کف چهارباغ نیاز به حفاری زیادی نیست. وقتی دیوارهها و قسمت پایین ازارههای مدرسه چهارباغ در نظر گرفته شود نمیتوان گفت که مدرسه از کف چهارباغ خیلی بالاتر بوده باشد و بنابراین باید به این فکر کنیم که کف چهارباغ در زمان صفویه هم کف یکسان و یک اندازهای نداشته است».
جعفریزند به ایرنا گفته بود: «در پروژههای که در شهر اصفهان اتفاق میافتد ناظری از سوی میراث فرهنگی نظارت میکند؛ اما سوال من این است که این ناظر چه کسی است و آیا به لحاظ علمی در حدی هست که ناظر پروژههای بزرگی مثل چهارباغ باشد؟ ناظر باید بر کاری که به او محول شده اشراف کامل داشته باشد و تجربه کافی در این مورد شرط اساسی است . اما با قاطعیت میگویم که این ناظر در پروژههای مهم و حساس اصفهان، مثل زیرگذر مسجد عتیق و چهارباغ اصفهان صلاحیت لازم را نداشته و انتخاب او از سوی میراث فرهنگی تنها رفع مسوولیت بوده است».
پوشاندن سنگفرش آجری صفوی با سنگریزه در محدوده آمادگاه و انقلاب
چنانکه میبینیم، نگرانی کارشناسان، درست بود و شوربختانه اکنون (برپایهی گزارش خبرگزاری ایسنا، 11 فروردین 1399 خورشیدی) بخشی از تاریخ اصفهان در زیر بتونها، به خاک سپرده شده است!
