نقش رستم نام مجموعه‌ای باستانی در روستای زنگی‌آباد، در شمال شهرستان مرودشت استان فارس، است که از تخت‌جمشید 6 کیلومتر دور است. این محوطه‌ی باستانی، یادمان‌هایی از ایلامیان، هخامنشیان و ساسانیان را در خود جای داده است. این محوطه‌ی تاریخی از نزدیک به سال 1200 پیش از میلاد تا 625 میلادی، دارای نشانه‌های تاریخی است. زیرا آرامگاه چهار تن از شاهان هخامنشی، نقش برجسته‌های بسیاری از رویدادهای مهم دوران ساسانیان، سازه‌ی «کعبه زرتشت» و نقش‌برجسته‌ی ویران شده‌ای از دوران ایلامیان در این گستره جای دارد. در روزگار ساسانیان، محوطه‌ی نقش رستم از دید دینی و ملی نیز ارزش بسیار داشته است.
به گزارش خبرگزاری ایلنا، بنا بر آن گذاشته شده است که پرونده‌ی این مجموعه در چهارچوب متمم پرونده‌ی تخت‌جمشید، برای ثبت جهانی به یونسکو فرستاده شود. در این راستا کارشناسان و باستان‌شناسان در پی انجام بررسی‌ها و پژوهش‌های بیشتر در نقش رستم هستند تا بتوانند پرونده را تکمیل کنند.
حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید، با اشاره به اینکه در سال 1398 خورشیدی، دو کارگاه بسیار باارزش در نقش رستم برپا شد که بزرگ‌ترین آن‌ها در آرامگاه خشایارشا بود، گفت: «هرچند این کارگاه از حدود سه سال پیش آغاز شده بود اما در سال گذشته در حوزه حفاظت‌های اضطراری این آرامگاه، کارهای خوبی انجام دادیم. در نقش رستم ۴ نیروی کارشناس مرمت و یک استادکار در آرامگاه خشایارشا فعال هستند».
او با اشاره به این که در کنار این آرامگاه، کار حفاظت از نقش هرمز دوم را که ازجمله نقش‌‌های ساسانی در مجموعه‌ی نقش رستم است، در زمستان سال گذشته آغاز کردیم و طی چند روز آینده به پایان خواهیم رساند، گفت: «هرچند این نقش بسیار فرسوده و آسیب دیده بود، کار پاکسازی و استحکام‌بخشی آن به پایان می‌رسد».
پرونده‌ی ثبت جهانی نقش رستم
فدایی با اشاره به تهیه‌ی پرونده ثبت جهانی نقش رستم، گفت: «قرار است پرونده نقش رستم، متممی بر پرونده تخت‌جمشید قرار گیرد. سال‌ها درخصوص این پرونده گفت‌وگو بود اما به‌طور ویژه از دو سال گذشته، نقش رستم را به یک پایگاه دایمی تبدیل کردیم. قبل از آن بیشتر در تخت‌جمشید بودیم و حضور کارشناسی و مطالعات پژوهشی در نقش رستم کمتر بود اما اکنون 4 تا 5 کارشناس در زمینه‌ی حفاظت، باستان‌شناسی و کارشناسی در این مجموعه حضور دارند تا بتوانیم اطلاعات مربوط به این پرونده را به صورت عملی تهیه کنیم».
فدایی با اشاره به آنکه بیشتر افراد تنها نمای جلویی نقش رستم را که همان آرامگاه‌ها هست، می‌بینند، گفت: «نباید فراموش کرد که مجموعه نقش رستم یک محوطه‌ی بسیار بزرگ است که بخش عمده و نادیده این محوطه در بالای “کوه‌حسین” قرار دارد. در واقع این مکان را به نام شهر مردگان می‌شناسیم که در دوره‌ی هخامنشی رونق زیادی می‌گیرد. این درحالی است که در پیشینه این منطقه آثاری از دوره عیلامی‌ها وجود دارد. البته در دوره هخامنشیان اتفاقات زیادی در این منطقه می‌افتد و یک جایگاه مقدس داشت که باعث می‌شود در دوره ساسانی نیز این حیات آن نه تنها کمرنگ نشود بلکه توسعه بیشتری پیدا کند و ساختارهای معماری زیادی در این دوره به آن اضافه شود».
او در ادامه گفت: «دیواری که در مقابل آرامگاه‌ها داریم به احتمال زیاد مربوط به دوره ساسانیان است و بخش عمده‌ای از اتفاقات تاریخی، بالای کوه‌حسین است و ما نمی‌بینیم. این آثار نه تنها برای بازدیدکنندگان قابل رویت نیست بلکه بسیاری از متخصصان نیز شاید دسترسی به آن مناطق نداشته باشند».
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید افزود: «برای آنکه بتوانیم پرونده جهانی نقش رستم را کامل کنیم کارهای بررسی و مستندنگاری را نه تنها در نمای جلویی و پایین کوه بلکه در بالای کوه دنبال کردیم. ناگفته نماند که در سال 1395 با استفاده از فناوری‌های موجود نقشه‌برداری دقیقی از داخل و بالای کوه‌حسین تهیه کردیم که این اطلاعات برای پرونده مورد نیاز بود».
کتیبه‌ای نو به خط پهلوی-ساسانی
فدایی با اشاره به آنکه در بالای کوه‌حسین نیز شمار زیادی نقش‌و‌نگار و کتیبه وجود دارد و حتا برخی از آن‌ها برای نخستین بار است که کشف و گزارش می‌شوند، درباره‌ی واپسین کشفیات این مجموعه گفت: «در حال حاضر یک کتیبه جدید کشف کردیم و همکاران در حال خوانش این کتیبه هستند. این کتیبه به خط پهلوی-ساسانی است که به دوره ساسانیان بازمی‌گردد. البته به نظر می‌رسد با بررسی‌های بیشتر بتوانیم تعداد بیشتری از این کتیبه‌ها را پیدا کنیم چراکه مکانی مرموز و ناشناخته است».
فدایی درباره‌ی کشف کتیبه‌ای نو در نقش رستم که سال گذشته خبر ساز شده بود نیز گفت: «آن کتیبه در آرامگاه داریوش بود. تنها آرامگاه هخامنشی که در نقش رستم کتیبه دارد، آرامگاه داریوش است. تقریبا تمام کتیبه‌های آن آرامگاه خوانده شده بود. آنچه سال گذشته خبرساز شد، بخشی بود که طی سال‌های گذشته از میان لایه‌های رسوبی خارج شده بود و از دید پژوهشگران دور مانده بود. از این رو سال گذشته مجدد خوانده شد».
او ادامه داد: «اما آنچه که در بالای “کوه حسین” پیدا کردیم، جدید است و به ظاهر کتیبه ساده‌تری است. در بالای کوه حسین شاهد اتفاقات زیادی هستیم. دیواری که در پایین داریم در بالای کوه حسین نیز حدود ۵ کیلومتر و با ضخامت زیاد، ادامه پیدا می‌کند؛ به نظر می‌آید این محوطه مقدس بوده و به غیر از دیوار، آثاری از قلعه، بند دوره هخامنشی و شواهدی از آثار تحت‌العرضی داریم که شامل قطعات سفال می‌شود و نشان از استقرار دوره‌های مختلف تاریخی در این مکان دارد. این بخش از نقش رستم، کمتر شناخته شده است».
نمایان شدن شکاف‌ها و تَرک‌هایی در نقش رستم
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید در ادامه به موضوع کاهش سطح آب‌های زیرزمینی منطقه و به دنبال آن بوجود آمدن شکاف‌های بسیار در منطقه اشاره کرد و درباره‌ی شرایط نقش رستم و شکاف‌ها و ترک‌هایی که در آن بوجود آمده، گفت: «این مساله‌ای‌ست که نه فقط تخت‌جمشید و نقش رستم را تحت تاثیر قرار داده بلکه مساله ریشه‌ای‌ست که تمام کشور را درگیر کرده. درواقع طی یک دهه گذشته شاهد خشکسالی بودیم و از حدود هفت سال قبل شاهد نمایان شدن شکاف‌ها و ترک‌ها در نقش رستم بودیم».
او ادامه داد: «بنابر نظر کارشناسان اگر وارد دوره‌ی ترسالی که اکنون شواهد آن هویدا شده است، بشویم و ادامه پیدا کند، بخشی از زمین می‌تواند خود را ترمیم کند. در این میان می‌توان امیدوار بود که با ترمیم وضعیت زمین، از گسترش شکاف‌ها و درنهایت فرونشست زمین جلوگیری شود. ما نگران بوجود آمدن فروچاله در نقش رستم و مجموعه تخت‌جمشید هستیم. اگر زمین خود را ترمیم کند این نگرانی کاهش می‌یابد. ضمن آنکه طی سال‌های گذشته، بخش‌هایی را که ترک یا شکاف یافته‌اند، مداوم با مخلوط‌ریزی، که بتواند استحکام دهد، پُر می‌کردیم».
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید با اشاره به شرایط کنونی شکاف‌های نقش رستم گفت: «با وجود بارندگی‌های سال جاری، می‌توان گفت وضعیت ترک‌ها و شکاف‌ها نسبت به گذشته تا حدودی بهتر شده است. البته نباید فراموش کرد که در سال‌های گذشته بعد از هر بارندگی، بسیاری از شکاف‌ها شسته می‌شدند و مجدد در میان آن‌ها آب می‌رفت. اما از اسفند تاکنون طی چند بارندگی گذشته، هیچ بازشدگی در نقش رستم شاهد نبودیم. هرچند این بدان معنا نیست که مشکل رفع شده بلکه باید به فکر راهکاری نهادینه‌تر باشیم».
