مجموعه باستانی دژ لیت از سه اثر ارزنده شامل صفه یا معبد دژ بردی، قلعه لیت و گورستان قلعه لیت تشکیل شده و به ترتیب متعلق به دوره الیمایی (اشکانی)، تیموری و اسلامی نو است، از سوی مردم روستا ، حریم منظری و گستره‌ی باستانی آن مورد دست‌اندازی قرار گرفته است
تا پیش از این اهالی منطقه پاسدار آثاری منسوب به زادگاه کوروش پادشاه هخامنشی بودند اکنون پس از سال‌ها مردم روستا به سبب طرح هادی روستایی، توسعه زمین‌های کشاورزی، احداث جاده‌های خاکی، حفر چاله‌های متعدد قاچاق، احداث مرغداری و به تازگی به واسطه پل‌سازی و نصب شیر سنگی اقدام به دست‌اندازی فیزیکی و منظری به این محوطه‌ها کرده‌اند. این درحالی است که اداره میراث فرهنگی با همکاری پلیس انتظامی و ابلاغ دستور قضایی به متعرضین مبنی بر توقیف کار و تاکید بر امتناع از اجرای آن تا بعد از تصویب شورای فنی توجه نکرده و اقدام به تعرض کرده است این درحالی است که پرونده قضایی آن تشکیل و صورت جلسه‌های تعهد متعرض مبنی بر عدم انجام طرح و همچنین ابلاغیه دستور قضایی در پرونده موجود است.
پیشینه‌ی پژوهشی مجموعه قلعه لیت به زمان رومن گیرشمن باستان‌شناس فرانسوی می‌رسد؛ وی در زمان فعالیتش در ایران، بازدیدی از دژهای لیت و بردی داشت و از این دژها به عنوان آثار شاخص و بی‌مانند منطقه یاد می‌کند. گیرشمن از قلعه بردی به‌عنوان زادگاه کوروش نام می‌برد. در واقع از همان زمان بود که میزان حساسیت و علاقه مردم نیز با اظهار نظر گیرشمن بیشتر می‌شود تا جایی که پس از تشکیل اداره میراث فرهنگی در شهرستان بسیاری از مردم از مدیر اداره میراث فرهنگی اندیکا خواهان رسیدگی به آثار و محوطه‌های تاریخی موجود در این منطقه می‌شوند.
صفه قلعه بردی با وجود بناهای دیگری چون برد نشانده و سر مسجد در منطقه که دارای الگوی تقریبا مشابهی از نظر ساختار کلی هستند، به عنوان سازهای بی‌مانند به شمار می‌رود که تاکنون حتا عرصه و حریم آن به طور قانونی و بر اساس ضوابط سازمان میراث فرهنگی کشور مشخص نشده است. این کار موجب شده ساکنان منطقه از سطح اثر به عنوان زمین کشاورزی استفاده و در نتیجه تخریب‌های قابل توجهی بر پیکره آن وارد کنند. همچنین از سنگ‌ها و مصالح بنا برای ساخت و سازهای خانه‌ها و تاسیسات روستای مجاور بهره گیرند. عوامل پیش‌گفته به همراه عوامل فرسایش طبیعی و گذر زمان موجب شده آسیب‌های فراوانی بر پیکره این بنای ارزشمند وارد شود. از سوی دیگر قرارگیری صفه قلعه بردی با تمام ارزش و اهمیت تاریخی- فرهنگی خود در جوار آثار شاخصی همچون دژ لیت و گورستان لیت، بر اهمیت و ضرورت اجرای مطالعات باستان‌شناسی این محوطه‌ها افزوده است چرا‌که طی سال‌های اخیر دست‌اندازی کشاورزان به عرصه این آثار به منظور توسعه اراضی کشاورزی، آسیب‌های جدی به بخش‌هایی از این محوطه‌ها وارد آورده است. اجرای طرح هادی روستا و توسعه روستا به سمت آثار، ایجاد جاده‌های خاکی در محدوده عرصه آثار، ایجاد ساختمان مرغداری و توسعه روز‌افزون آن در عرصه شرقی محوطه و حفر چاله‌های قاچاق متعدد با عناوین مختلف و مهم‌تر از همه تغییرات کلی و نصب شیر سنگی جدید در قبرستان ثبت شده در فهرست آثار ملی زمینه تخریب این آثار را بیش از پیش فراهم آورده است.
از این رو، اجرای طرح گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه‌های صفه قلعه بردی، قلعه لیت و گورستان لیت برای مشخص کردن عرصه و حریم حقیقی این محوطه‌ها جهت جلوگیری از دخل و تصرفات بیشتر در آنها و لزوم برنامه‌ریزی برای مطالعات بعدی در زمینه باستان‌شناختی، مرمت، احیا و حفاظت ضرورت و لزوم اجرای طرح را می‌طلبد.
یادآوری می‌شود شهرستان اندیکا به دلیل داشتن آثار متعدد از دوره الیمایی‌ها به سرزمین الیمایی معروف است و این پتانسیل را دارد که از یک پایگاه پژوهشی مجزا برخوردار باشد. با این حال از زمان انتصاب مدیر سخت‌کوش و متعهد میراث فرهنگی شهرستان اندیکا به سمت رییس اداره و پایگاه میراث فرهنگی ایذه ایشان بیشتر در ایذه مستقر هستند و با وجود چند بار استعفا از سمت ریاست اداره میراث فرهنگی اندیکا اما این استعفا تاکنون پذیرفته نشده است.
پیشتر مسایل مربوط به میراث‌فرهنگی شهرستان اندیکا زیر نظر اداره مسجدسلیمان انجام می‌شد که به‌دلیل مسافت طولانی و حجم بالای آثار ملی این شهرستان رسیدگی‌های بایسته انجام نمی‌گرفت اما اکنون که شهرستان اندیکا دارای نمایندگی میراث فرهنگی است انتظار می‌رفت از محل اعتبارات تملک دارایی شهرستان اعتبار نسبتا خوبی در حوزه برای مرمت و ساماندهی دژ لیت و دژ بردی و حتی تعیین عرصه و حریم آن انجام شود.
گفتنی است امسال یکصدمیلیون تومان اعتبار برای مطالعه و ساماندهی قلعه لیت اعتبار درنظر گرفته شده است. یکسری فعالیت‌های پژوهشی در اندیکا توسط لایارد، واندنبرگ، شیپمن، بیوار و هنری رایت پیش از انقلاب صورت گرفته و بعد از آن مصطفی عبداللهی، علیرضا سرداری، ایوب سلطانی، مسعود صادقی راد و زهرا جوادی‌نیا در حوزه‌ی بررسی و شناسایی، ثبت آثار و تعیین عرصه و حریم فعالیت‌هایی انجام دادند.
* دبیر انجمن تاریانا و فعال میراث‌فرهنگی استان خوزستان
