حریم و عَرصهی دژ تاریخی-فرهنگی نامدار به «نارنجستان» در دِهستان فورگ از شهر داراب، از سوی کشاورزان و افراد سودجو مورد دستاَندازی قرار گرفته و هر روز این یادمان ملی، کوچکتر شده و آب میرود و نفسهایش به شماره اُفتاده است.
به گزارش اَمرداد، بر پایهی ماده 560 قانون مجازات اسلامی، هر کس بدون پروانه (:اجازه) از سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی (وزارتخانهی کنونی) یا با تخلف از ضوابط مصوب و اعلام شده از سوی سازمان نام برده شده، در حریم آثار فرهنگی-تاریخی اقدام به عملیاتی کند که سبب سُستی (:تزلزل) بنیاد آنها شود، یا در نتیجهی آن عملیات به آثار و بناها خرابی یا آسیب وارد آید، اَفزونبر رفع آثار تخلف و پرداخت خسارت وارده به زندان از یک تا سه سال محکوم خواهد شد.
اما با آگاهی از این قانون که بسیار روشن و شفاف است، همواره حریم و گاه عَرصهی یادمانهای تاریخی-فرهنگی مورد دستاَندازی افراد گوناگون و یا نهادها و اُرگانهای دولتی قرار میگیرد و آسیبهای برگشتناپذیری را بر پیکرهی یادگارهای ارزشمند نیاکانی وارد آورده و گاهی حتا یادمانهای تاریخی-فرهنگی کشور از صفحهی روزگار و چهرهی تاریخ نیز، برای همیشه پاک میشوند. و ما نیز، همچنان بینندهی این ویرانیها بوده و هستیم و گاهی هم تنها اَفسوس میخوریم و فردای روز فراموش خواهیم کرد آنچه بر سر یادمانهای ارزشمند و بیدفاع ما آمده است.
بله، روزگار غریبی است و آشفته. هرکس ساز خود را میزند و قانون را بهسادگی و آسودگی و بدون هراس به زیر پا میگذارد. با وجود اینکه، قانون روشن و شفاف بوده و برای همه یکسان است، ولی روزی نیست که در خبرگزاریها و روزنامهها نخوانیم و نشنویم که یادمانهای تاریخی و ملی کشور، مورد دستاَندازی افراد گوناگون و یا نهادها و اُرگانهای دولتی قرار نگرفته باشند.
همین امروز که این گزارش در حال نگاشتن است، خبر رسیده که سازمان اوقاف و امورخیریه بدون هماهنگی و پروانه از وزارت میراث فرهنگی، گنبد اورچین شاهزاده حمزه در شهر ماهشهر خوزستان را به بهانهی نوسازی کامل ویران کرده است (خبرگزاری کار ایران، ایلنا، کد خبر 928849، 31 خوردادماه 1399 خورشیدی). هرچند که، وزارت میراث فرهنگی دست به شکایت زده و میزند، ولی در فرجام این یادگارهای ارزشمند گذشتگان پاکسرشت ما است که نابود شده و برای همیشه از چهرهی تاریخ رَخت میبندد. بهراستی پاسخ آیندگان را چگونه خواهیم داد؟ آیا باور نداریم که روزی تاریخ ما را داوری خواهد کرد و …
قلعهی نارنجستان داراب، هر روز بدتر از دیروز!
اما مجموعهی تاریخی دژ (:قلعه) نارنجستان در فورگ داراب، بهتازگی از سوی برخی از کشاورزان و افراد سودجو مورد دستاندازی (:تعرض) قرار گرفته است و آنها با لودر خاکهای حریم درجه یک و گاه عَرصهی آن را صاف و هموارسازی (:تسطیح) کرده و بخشی از دیوارههای دژ را ویران کرده و به آن آسیب های برگشتناپذیری را وارد آوردهاند. دژ تاریخی-فرهنگی نامدار به نارنجستان، هر روز کوچکتر شده و بخشهایی از آن آب میرود و نابود میشود.
سخن درخُور نگرش آن است که، در سال 1387 خورشیدی که پروندهی ثبتی این یادمان ارزشمند در دست آمادهسازی بوده است، مستقیم به دستاَندازی کشاورزان و روستاییان برای هموارسازی زمینهای کشاورزی و خاکبرداری از آن، اشاره شده است و به عنوان یکی از مهمترین عوامل تهدید کنندهی بنا از آن یاد شده و در پروندهی ثبتی دژ ، خواستار اقدامهای حفاظتی همانند سرکشی پِیاپی یگان حفاظت میراث فرهنگی و تعیین حَریم هرچه زودتر مجموعهی دژ نارنجستان شده است.
اما همچنان به اَنگیزهی کمبود بودجه و مهمتر از همه، کمکاری و سُستیهای مدیران و سرپرستان میراث فرهنگی در یک دههی گذشته، مجموعهی نامدار به دژ نارنجستان، تعیین حریم نشده و هر روز کوچکتر شده و آسیبهای بیشتری میبیند و بخشهایی از آن، از میان میرود. همچنین باید دانست که این دژ به همراه بقایای مسجدی در نزدیکی آن بر روی تپهای باستانی از دورهی ساسانی برپا شده است و همین جُستار ارزش آن را دوچندان کرده و پاسداری و نگهداری و حفاظت از مجموعه را اَمری بایسته (:ضروری) به شمار میآورد و نیازمند رسیدگی و پیگیری بیشتری از سوی مسوولان و سرپرستان میراث فرهنگی و دیگر نهادهای مسوول همانند بخشداری و دِهیاریها است.
از سویی، دوستداران میراث فرهنگ فورگ و شهر داراب خواستار رسیدگی و توجه بیشتر مسوولان و سرپرستان میراث فرهنگی استان به این یادمان ملی شدهاند. آنها میگویند تا دژ نارنجستان آسیبهای بدتری ندیده، لازم است تا زودتر از سوی کارشناسان میراث فرهنگی استان تعیین حریم شود تا بتوان بهتر و شایستهتر از آن، پاسداری و حفاظت کرد. در بازدید گروهی دوستداران میراثفرهنگی داراب و در بررسیهای آنان روشن شد که بخشی از دیوارهای دژ نارنجستان آسیب دیده و ماشینآلات مکانیکی به حریم مجموعه دستاَندازی کرده و بخشی از آن را هموارسازی و از میان بردهاند.
با این همه، نگارنده بر پایهی مسوولیت شهروندی و اجتماعی خویش، آسیبهای وارده به این یادمان ملی و تاریخی را به آگاهی کارشناسان میراث فرهنگی در ادارهی کل میراث فرهنگی استان رسانیده است.
مجموعه قلعهی نارنجستان داراب
این مجموعهی تاریخی-فرهنگی در بخش باختری (:غربی) دهستان فورگ و در باختر روستای دوبرجی جای گرفته است. شمال، جنوب و باختر اثر را زمینهای کشاورزی فرا گرفته است. دیرینگی تپهی موجود در این مجموعه با نگرش به سفالهای یافتشده، از آنِ دورهی ساسانی است. همچنین دژ نامدار به نارنجستان از آنِ سدههای متاخر اسلامی (اواخر صفویه-قاجاریه) است.
از سویی، به گفتهی بومیان به اَنگیزهی وجود باغهای نارنج در سالهای گذشته در پیرامون این بنا، به نارنج قلعه یا قلعهی نارنجستان نامدار شده است. این یادمان تاریخی-فرهنگی در مالکیت دولت بوده و جزو منابع ملی به شمار میآید.
این یادمان، مجموعهای است در برگیرندهی تپهای ساسانی و بقایای دژی از آنِ سدههای متاخر اسلامی در شمال تپه و همچنین بقایای مسجدی شبستانی از سدههای متاخر اسلامی در فاصلهی 50 متری شمال دژ . تپه کمابیش دایرهای شکل (:مدور) با پهنای 60 متر در جنوب مجموعه، جای گرفته و بلندای آن نسبت به سطح زمینهای پیرامونی چهار و نیم متر است.
از ویژگیهای بنا دروازه ی بزرگ و دو نیم برج دو سوی آن در بنای دژ و شیوهی تاقزنی در آن است. همچنین بقایای مسجد از ویژگیهای بیمانند (:منحصر به فرد) این اثر در منطقه است.
آنچه از این اثر برجای مانده، هم اینک از وضعیت ایستایی کمابیش مناسبی برخوردار است. اما با نگرش به جایگیری آن در نزدیکی روستا و امکان خاکبرداری و هموارسازی بیشتر تپهی موجود در جنوب مجموعه، اقدامهای حفاظتی برای پیشگیری از نابودی آن، بایسته (:ضروری) است.
نگارههای زیر که در اوایل خوردادماه گرفته شده است را ببینید:
فرتورها از سیاوش آریا است .
4090