مرمت غیراصولی دست سرباز هخامنشی در تخت‌جمشید

دست سرباز هخامنشی بر جرز شمالی دیوار درگاه ایوان سازه‌ی نامدار به کاخ شهبانوی خشیارشا یا همان ورودی موزه‌ی کنونی میراث جهانی پارسه که به تازگی مرمت شده است، غیر اصولی بوده و مورد خُرده‌گیری و نقد کارشناسان مرمت و کُنش‌گران میراث فرهنگی قرار گرفته است.
به گزارش اَمرداد، میراث جهانی پارسه (تخت‌جمشید) دوباره خبرساز شد. چندی است که کارهای حفاظتی، مرمتی و باستان‌شناسانه در پایگاه جهانی پارسه در حال انجام است وکمابیش چند روزی یک‌بار، گزارشی از اقدام‌های انجام شده از سوی آن پایگاه جهانی پخش‌شده و در برخی از خبرگزاری‌ها از جمله، خبرگزاری علم و فناوری استان پارس (:فارس) بازتاب داده می‌شود. جدا از اینکه، نوع نوشتاری و پرداخت گزارش‌های خبری پخش‌شده در خبرگزاری‌ها از جنبه‌ی کارشناسی و شیوه‌ی بیان و علمی ایراد فراوانی دارد و شتاب‌زده به‌شمار می‌آید، دانسته نیست که، چرا سرپرستان این پایگاه جهانی اخبار میراث فرهنگی آن‌هم در مهم‌ترین و اَرزنده‌ترین یادگار جهانی ایران که دارای ارزش بسیار فراوانی از جنبه‌های گوناگون هنری، معماری، باستان‌شناسی و میراثی است را در رسانه‌های مرتبط و تخصصی با میراث فرهنگی بازتاب نمی‌دهند. با این همه، چون جُستار اصلی ما درباره‌ی طرح مرمت دست سرباز هخامنشی است که به‌تازگی انجام گرفته، از موضوع بالا در می‌گذریم و به همین اشاره‌ی کوتاه بَسنده خواهیم کرد.
به کار بردن واژه‌ی نادرست «پیوند» دست در مرمت آثار شاید بدعتی نو است!
اما مرمت دست سرباز هخامنشی در دیوار درگاه ایوان بنای نامدار به کاخ شهبانوی خشیارشا (:ملکه) که چندین دهه است به موزه تبدیل شده، مورد خُرده‌گیری‌های فراوان کارشناسان حفاظت و مرمت و کُنش‌گران میراث فرهنگی قرار گرفته و اعتراض‌های شدید کارشناسان حفاظت و مرمت آثار تاریخی را به دنبال داشته است.
اما به کار بردن واژگان ناشناس و ناشناخته‌ای همانند «پیوند» دست در طرح حفاظت و مرمت این سنگ‌نگاره‌ی هخامنشی از سوی مدیر ارجمند پایگاه جهانی پارسه در گزارش خبری آن، درخُور نگرش (:قابل تامل) است. در این زمینه آنچه که موضوع را حساس‌براَنگیز و سخت‌تر کرده، این است که، مدیریت پایگاه جهانی پارسه خود دانش‌آموخته‌ی رشته‌ی حفاظت و مرمت بناهای تاریخی است و همین مایه‌ی شگفتی کُنش‌گران میراث فرهنگی و کارشناسان اَمر شده است که چرا و از کجا، چنین واژگان ناشناخته‌ای را مدیر گرامی میراث جهانی پارسه در گزارش‌های خبری خود به کار برده است. به کار بردن چُنین واژه‌ای تا کنون در هیچ‌کدام از طرح‌های حفاظت و مرمت و باستان‌شناسی آثار تاریخی و فرهنگی کاربرد نداشته است و در جامعه‌ی علمی نیز، سابقه‌ای ندارد. به سخنی دیگر به کار بردن چُنین واژه‌ای ناساز و نامانوس بوده و دارای ایراد است. واژه‌ای که کارشناسان اَمر برای مرمت این نمونه از یادمان‌های تاریخی به کار می‌برند، واژه‌ی «وصالی» است که همخوانی و سازگاری درستی با کار انجام شده داشته و دارد و در جامعه‌ی علمی نیز، سال‌های سال است که کاربرد دارد. از همین‌روی، روشن و آشکار نیست که چرا واژه‌ی ناهمخوان و نادرست «پیوند» دست از سوی مدیر پایگاه جهانی پارسه در گزارش خبری به کار برده شده است. همچنین برخی از کارشناسان حفاظت و مرمت آثار تاریخی و کُنش‌گران میراث فرهنگی در شبکه‌های اجتماعی با کنایه آورده‌اند، شاید به کار بردن چنین واژگان نامانوسی، یک نوآوری (:بدعت) از سوی مدیر پایگاه جهانی پارسه باشد!
اجرای مرمت سنگ‌نگاره‌ی هخامنشی بدون مجوز از پژوهشکده‌ی حفاظت و مرمت کشور
بر پایه‌ی قانون‌های میراث فرهنگی که به روشنی (:صراحت) در کتاب مجموعه قوانین و مقررات میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آمده است، انجام هرگونه کارهای باستان‌شناسی و حفاظت و مرمت در پایگاه‌های ملی و جهانی و دیگر یادمان‌های تاریخی و فرهنگی کشور باید دارای یک طرح و پرُوپوزال (پیش‌نویس توجیهی طرح پژوهشی، بر مبنای پژوهش‌ها و فرضیه‌های علمی و مستندهای پژوهشی) در گام نخست و پس از آن، تاییدیه‌ی طرح باشد. یعنی اینکه، پس از آماده‌سازی طرح، باید به تاییدیه‌ی شورای فنی اداره‌ی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان‌ها و یا شورای فنی درون پایگاه جهانی رسیده و پس از آن به پژوهشکده‌های مربوطه مرکزی فرستاده شده و پروانه‌ی (:مجوز) کار بگیرند. شوربختانه در این مورد، برای دومین‌بار در یک ماه گذشته مدیر ارجمند پایگاه جهانی پارسه (تخت‌جمشید) هیچ‌گونه پروانه‌ای از پژوهشکده‌ی حفاظت و مرمت کشور نگرفته است و حتا گویا (:ظاهرا) پروانه‌ای هم از شورای فنی میراث جهانی پارسه دریافت نکرده است. از همین‌روی، بر پایه‌ی قانون، این کار تخلف به‌شمار می‌آید. از سویی، در مرمت آثار تاریخی اصل بر پاسداشت و رعایت منشورهای فراملی (:بین‌المللی) حفاظت و مرمت است که در این زمینه نیز، به ضابطه‌ها اَرجی گذاشته نشده است.
مدیران و سرپرستان پایگاه‌های ملی و جهانی باید بدانند که برای انجام هرکاری و اجرای طرح‌های باستان‌شناسی و حفاظت و مرمت، پس از پروانه‌ی کار از شوراهای فنی، بایسته (:ضروری) است تا پروانه‌ی کار و در واقع، تاییدیه‌ای از پژوهشکده‌ی باستان‌شناسی و یا پژوهشکده‌ی حفاظت و مرمت کشور داشته باشند و سرپیچی از قانون که همان نداشتن پروانه از پژوهشکده‌های کشوری است، تخلفی آشکار به‌شمار می‌آید. باید دانست اجرای طرح مرمت سنگ‌نگاره‌ها آن هم در پایگاه‌های جهانی بسیار حساس بوده و باید با وسواس و دقت بسیار بالایی انجام گیرد. یادمان باشد که میراث جهانی پارسه (تخت‌جمشید) نگین یادگارهای تاریخی و فرهنگی کشور و حتا جهان به‌شمار می‌آید و جای هیچ‌گونه آزمون و خطایی در طرح‌های اجرایی ندارد و کوتاهی و سُستی در آن‌ها گناهی است نابخشودنی.
یک مرمت‌گر آثار تاریخی : سرباز هخامنشی گویا دستکش سپیدی پوشیده است!
یک مرمت‌گر بناها، آثار و اَشیای تاریخی درباره‌ی مرمت غیراصولی دست سرباز هخامنشی در میراث جهانی پارسه (تخت‌جمشید) به اَمرداد گفت: «در پیوند با موضوع وصالی کردن یا به اصطلاح (پیوند) دست سرباز هخامنشی در پارسه چند نکته وجود دارد. نخست آنکه، ای کاش این کار مهم مرمتی، آن‌هم در یک محوطه‌ی پرآوازه‌ی باستانی و فراملی که به ثبت جهانی رسیده است، با حساسیت و پژوهش‌های بیشتر از همه‌ی جنبه‌ها و همچنین زیر نظر و با مشورت استادان پیشکسوت و با تجربه همانند استاد حسن راهساز در مَرودشت پارس و یا حتا با مشورت با استادان چیره‌دست ایتالیایی که در زمینه‌ی مرمت سنگ تجربه‌های فراوانی دارند، انجام می‌گرفت. از سویی، بهتر بود با هماهنگی و مشورت کارشناسان ایکوموس (شورای فراملی بناها و محوطه‌ها) و ایکروم (مرکز فراملی مطالعه، حفظ و مرمت آثار تاریخی فرهنگی) جهانی، اجرای مرمت انجام می‌گرفت.
اما دست سرباز هخامنشی، چنان مورد پاک‌سازی قرار گرفته است که با بخش دیگر زمینه‌اَش که دارای «پاتینا»ی مخصوص خود بر اثر گذشت زمان شده، جدا (:متمایز) گردیده است و گویی دستکش سپید و تمیزی پوشیده است و با بقیه‌ی سطح‌های متعلق به خود، ناهماهنگ شده است. همچنین گویی به زمینه‌ی زیرین خود به گونه‌ی کامل چسبیده نشده و هنوز فاصله‌ای میان دست و لایه‌ی زیرین دیده می‌شود که این خود، حالت نبود پایداری و استواری (:عدم ثبات) و استقرار کامل را می‌رساند».
دکتر سیامک علی‌زاده در دنباله‌ی سخنانش اَفزود: «در اجرای طرح مرمت دست سرباز هخامنشی، پرسشی به میان می‌آید که، از چه ابزار و موادی برای به اصطلاح وصالی بهره برده شده است؟ زیرا این مورد نیز در عملیات مرمتی سنگ‌ها در جای خود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و اینکه، چه اندازه آن پیوند دارای استحکام و دوام است و چه تضمینی وجود دارد که دوباره بر اثر عوامل گوناگون محیطی و انسانی از جای خود، کَنده نشده و نیفتاده و فرو نریزد (:متلاشی نشود). آیا برای این عامل پیش‌بینی و تمهیدی اَندیشیده شده است؟ و به‌راستی چه اِصراری بر این اقدام وجود دارد. و ای کاش در گام نخست به گونه‌ی ماکتی و آزمایشی و یا به گونه‌ی استفاده از تکنیک مولاژ، طرح مرمت انجام می‌گرفت و پس از مطالعه‌ی بازخوردها و واکنش‌ها، اقدام به اجرای عملیات اصلی می‌کردند.
به هرروی، مرمت دست سرباز هخامنشی در میراث جهانی پارسه (تخت‌جمشید) دارای ایرادهای فنی و اساسی است و ناشیانه انجام گرفته است».
این استاد دانشگاه چمران اهواز درباره‌ی واژه‌ی ناشناخته‌ی «پیوند» که در گزارش خبری مرمت دست سرباز هخامنشی از سوی مدیر پایگاه جهانی پارسه به کار رفته است، گفت: « پیوند واژه‌ای است که در پزشکی کاربرد دارد و مفهوم آن بیشتر، منظور پیوند اعضای قطع شده‌ی بدن است. ولی این واژه در دانش مرمت نامانوس است. این اقدام در اصل نوعی اتصال است و بنا نیست در تکنیک‌های مرمت پیوندی صورت بگیرد. هرچندکه، مفهوم هر دو واژه شاید به هم نزدیک باشد. اما هرکدام را در جایگاه و نوع کاربردشان باید در نظر گرفت».
در پایان نیاز به یادآوری است در این گزارش تنها به جُستار (:بحث) مرمت دست سرباز هخامنشی و قانون‌های موجود میراث فرهنگی پرداخته شده است و برای اینکه سخن به درازا کشیده نشود و جُستار از حوصله‌ی خوانندگان بیرون نرود از موضوع تاریخچه‌ی آسیب به سنگ‌نگاره‌ی سرباز هخامنشی و رویدادهای تاریخی رُخ داده، در گذشته‌ایم.
نگاره‌های زیر برگرفته از پایگاه جهانی پارسه (تخت‌جمشید) است، آن‌ها را ببینید:

اجرای طرح مرمت غیراصولی دست سرباز هخامنشی در میراث جهانی تخت جمشید

دست سرباز پارسی را با چسب سنگ به بدترین شیوه چسبانده اند

دست سرباز هخامنشی که همانند دستکش پوشیده سپیدی بر دست شده است

فرتورها از سیاوش آریا است.

1719