کاخ یا تکیه‌ی «هفت‌تَنان» شیراز که نزدیک دو دهه به گنجینه‌ی سنگ‌های تاریخی نیز، تبدیل شده است را می‌توان با موزه یک‌جا دید. همچنین از سال گذشته، چاپارخانه‌ی قاجاری چسبیده به آن، بخشی از بازدید این کاخ – موزه به شمار می‌آید که یک مجموعه‌ی بزرگ و ارزشمند گردشگری و فرهنگی را تشکیل داده است.
به گزارش اَمرداد، شهرستان شیراز از دیرباز قلب تپنده‌ی تاریخ، فرهنگ، هنر و ادب ایران‌زمین بوده است و با جاذبه‌ها و شاخه‌های گوناگون گردشگری، یکی از مرکزهای مهم فرهنگی و گردشگری کشور به‌شمار می‌آید که همه‌روزه گردشگران و مسافران بی‌شماری از سراسر ایران و کشورهای جهان برای دیدن زیبایی‌ها و یادگارهای تاریخی و فرهنگی به این شهر دلربا و رویایی سفر می‌کنند. هرچند که، امسال با پدیداری و گسترش بیماری کووید 19 و ویروس ناخجسته و پلید کرونا، دگرگونی‌های فراوانی در پدیده‌ی سفر و پیشه‌ی (:صنعت) گردشگری در جهان و ایران رخ داده و مردم را به شدت درگیر این بیماری و حاشیه‌های آن کرده است، ولی کمابیش و به گونه‌ی اَندک سفر و گردشگری (از نوع انفرادی و خصوصی بیشتر) در شهرستان شیراز رونق داشته است. از سویی، مکان‌های تاریخی و فرهنگی سربسته و دیرینکده‌ها یا همان موزه‌ها در بیشتر استان‌ها و شهرهای کشور و شهرستان شیراز به اَنگیزه‌ی قرارگیری در وضعیت هُشدار یا قرمز بیماری کووید 19 در آن‌ها، بسته و تعطیل است. اما در گزارش پیش‌رو، بیشتر به شناسایی (:معرفی) این مجموعه‌ی تاریخی و فرهنگی، پرداخته خواهد شد تا پس از برطرف یا کمتر شدن ویروس کرونا و بیماری کووید 19، با آگاهی بهتری بتوان بازدید علمی و سودمندی از آن داشت.
کاخ هفت‌تنان، زیبای دلربای شیراز
کاخ یا تکیه‌ی هفت‌تَنان از یادگارهای دوره‌ی کریم‌خان زند است که در شمال شیراز و دامنه‌ی کوه چهل مقام در محله‌ای که امروزه آن را هفت‌تَن می‌نامند، جای دارد. اَنگیزه‌ی نام‌گذاری آن به هفت‌تَنان به سبب وجود گور هفت صوفی گمنام است که در آنجا به خاک سپرده شده‌اند. سنگ‌های این هفت گور، هم‌اندازه و بدون هیچ نوشته‌ای در کنار هم قرار دارد که از آنِ هفت درویش بی‌نام و نشانی است که در روزگاران پیشین در این جایگاه که باغ و شاید خانقاهی بوده است به پرستش (:عبادت) و ریاضت می‌پرداخته اند. هرگاه که مرگ یکی از آن‌ها فرا می‌رسیده است، دیگران او را به خاک می‌سپرده‌اند. واپسین تَن (:نفر) چون از مرگ خود آگاه می‌شود، مرده‌شوی (:غسال) شهر را خبر می‌کند و به او می‌گوید : ما هفت تَن بودیم که شش تَن از ما، یکی یکی جهان را بدرود گفته و به جهان دیگر پا نهادند و من تنها ماندم، اکنون که مرگ من فرا رسیده است تو را فرا خواندم و گور خود را نیز در سمت پایین فرد ششم کَنده‌ام. بدن مرا شسته و در آنجا به خاک سپارید (فارسنامه ناصری، تذکره ی هزار مزار)
کاخ هفت‌تنان با اندازه‌ای برابر با 3388 مترمربع و زیربنایی برابر با 988 مترمربع از مکان‌هایی است که شیرازیان قدیم باور ویژه‌ای بدان داشته‌اند و مردم در گذشته نیز برای طلب باران و پذیرش باژ و نیایش به آنجا روی می‌آوردند (فارسنامه ناصری).
کاخ هفت‌تنان که به بنای دیوانخانه در مجموعه‌ی زندیه بسیار همانند است به دو بخش شمالی و جنوبی بخش‌بندی شده است. بخش شمالی ساختمانی در دو اَشکوبه (:طبقه) است. در اشکوب نخست آن تالاری بلند با دو ستون سنگی یکپارچه ساخته شده است. بر روی این ستون‌ها با رنگ و روغن نقش‌هایی کشیده شده که بر اثر گذشت زمان و تاثیر عوامل گوناگون محیطی بر روی آن‌ها به آرامی کم‌رنگ یا پاک شده‌اند.
در دو سوی تالار، دو راهرو جای دارد که در هر سمت آن یک اتاق ساخته شده است. کف ایوان با کاشی‌های سرخ‌رنگی پوشیده شده و ازاره‌های آن نیز با سنگ‌های مرمر لیمویی رنگی آراسته (:تزیین) شده است. در سه گوشه‌ی ایوان در پیرامون تالار و بر روی تاقچه‌های ایوان پنج مجلس نقاشی از شاهکارهای آقا صادق شیرازی، نقاش چیره‌دست دوران زندیه وجود دارد.
این صحنه‌های بسیار زیبا و چشم‌نواز دربردارنده‌ی: درویشی با کلاه و تبرزین و ریشی سپید، امام موسا در حال شبانی و شماری گوسپند، شیخ صنعان و دختر ترسا، فدیه کردن اسماعیل به وسیله‌ی حضرت ابراهیم و درویشی که برخی از پژوهشگران او را شاه‌عباس یکم صفوی می‌دانند.
بر فراز این نقاشی‌ها، نگاره‌هایی از شاهنامه‌ی فردوسی کشیده شده است. این نقاشی‌ها در سال 1336 و 37 مَهی (:قمری) به وسیله‌ی محمدباقر جهان‌میری نقاش مرمت شده است.
در اَشکوب دوم نیز، دو گوشواره ساخته شده است. در جلو این کاخ، ایوانی (:صفه‌ای) است که حوض سنگی بزرگی در آن برپا شده که در گذشته با آب رُکن آباد پر می‌شده است. در جلو همین ایوان، هفت سنگ گور که پیش‌تر درباره‌ی آن سخن گفته شد، قرار گرفته است.
در جنوب کاخ باغچه‌ای پر درخت از درختان سرو، کاج و نارنج وجود دارد که دیواری با تاق نماهای آجری در آن ساخته شده است که هم‌اینک از آن به عنوان جایگاه سنگ‌های تاریخی و موزه، بهره برده شده است. برخی از این درختان تا 200 سال از کاشت آن‌ها می گذرد و دارای ارزش فراوانی از دید میراث طبیعی و سبز شهر است.
در قدیم و گذشته‌ها پیرامون این یادگار تاریخی گورستانی قدیمی بوده است که هم اینک تنها دو سه تا از آن گورها برجای مانده است. همچنین آب انبار و چاپارخانه‌ی کوچکی نیز در کنار کاخ هفت‌تنان وجود دارد که پس از مرمت و بازسازی از دو سال پیش راه‌اندازی شده که از آب انبار به عنوان نگارخانه و از چاپارخانه‌ی دوران قاجاریه به عنوان بخشی از مجموعه‌ی هفت‌تنان مورد بهره‌برداری قرارگرفته و ارزش آن را دوچندان کرده است.
موزه‌ی سنگ‌های تاریخی پارس
در دو دهه‌ی گذشته، اداره‌ی میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان به اَنگیزه‌ی نبود موزه در شهرستان شیراز و مرکز استان از کاخ هفت‌تنان به عنوان موزه‌ی سنگ‌های تاریخی استفاده کرده است. از همین‌روی، گنجینه‌ی ارزشمند و بی‌همتایی از سنگ‌نبشته‌های باستانی و بیشتر و به‌ویژه دوره‌ی اسلامی از سده‌های سوم تا یازدهم مَهی در آن نگهداری می‌شود. نوشته‌های این سنگ‌ها که بیشتر سنگ گور با نمونه‌های ویژه و گوناگون است با انواع دبیره‌های (:خطوط) کوفی، ثلث، تعلیق، توقیع، نستعلیق و نسخ و دیوانی آراسته شده‌اند.
کاخ هفت‌تنان هم‌اینک با نام موزه‌ی سنگ شیراز شناخته شده است و یکی از آثار ارزنده و بی‌همتا و ناشناخته‌ی شهرستان شیراز به شمار می‌آید. کاخ یا تکیه‌ی هفت‌تنان در 15 دی‌ماه 1310 خورشیدی و با شماره‌ی 74 به ثبت ملی رسیده است و به یاری پروردگار پس از بیماری کووید 19 یا کمتر شدن آمار دچارشدگان به ویروس کرونا و بازگشایی دوباره‌ی موزه‌ها، پذیرای گردشگران و مسافران از سراسر کشور خواهد بود.
نگاره‌های زیر را که پنج‌شنبه 30 اَمردادماه گرفته شده است، ببینید.
فرتورها از سیاوُش آریا است.
4090
