حَریم «حوض دختر گَبر» اِقلید شکسته شد

خبرنگار امرداد: سیاوُش آریا
1399-06-24
11:40

حَریم و عَرصه‌ی گوردَخمه‌ی نِبشته‌دار ساسانیِ نامدار به «حُوض دخترگَبر» در شهر اِقلید با ساخت پلکانی از سوی شهرداری بر بستر طبیعی و باستانی کوه، خَدشه‌دار و شکسته شد.

به گزارش اَمرداد، کارشناسان و باستان‌شناسان از گوردخمه‌ی نامدار به «حُوض دخترگَبر» در شهر اِقلید با نام تنها گوردخمه‌ی نبشته‌دار (:کتیبه‌دار) ساسانی که در بستر باستانی خود ماندگار بوده و تا به امروز شناخته شده است، نام می‌برند. به سخنی دیگر، گوردخمه‌ی نامدار به «حوض دخترگَبر» تنها گوردخمه‌ی نبشته‌دار ساسانی است که در جای اصلی و باستانی خود برجای مانده و به موزه جا‌به‌جا نشده است. از همین‌روی، پژوهشگران و کارشناسان اَمر از آن با نام نگین و دُردانه‌ی گوردخمه‌های ساسانی ایران یاد می‌کنند که از ارزش بسیار فراوانی برخوردار است. همچنین این گوردخمه‌ی ساسانی، یکی از زیباترین و بی‌مانندترین آثار تاریخی و فرهنگی سرزمین پارس و کشور به شمار می‌آید که جایگاه ویژه‌ای نزد باستان‌شناسان، زبان‌شناسان و پژوهندگان تاریخ دارد. با این همه، نه‌تنها به‌ درستی از آن محافظت و نگهداری نمی‌شود، بلکه یادگار ساسانیان را در گوشه‌ای به حال خود رها کرده‌اَند.

ساخت پلکان در حَریم حوض دخترگَبر، تخلف است

در بازدید میدانی که به‌تازگی نگارنده از گوردخمه‌ی ساسانی نامدار به «حُوض دخترگَبر» در شهر اِقلید داشته است و پس از بررسی و پرس‌وجو از مردم بومی منطقه، روشن شد که شوربختانه شهردار پیشین شهر اِقلید کمابیش یک‌سال‌ونیم پیش و بدون پروانه (:مجوز) از اداره‌ی کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و فراهم‌سازی طرح و تایید آن در شورای فنی میراث فرهنگی استان، در بستر طبیعی و باستانی کوه و در واقع، در حَریم و حتا عَرصه‌ی یادگار ساسانیان دست به ساخت پلکانی زده و تا نزدیکی و دو سه متری اثر تاریخی پیش رفته است! آنچه مایه‌ی شگفتی بوده، این است که، تابلوی شناسایی (:معرفی) اثر در پایین کوه و در جلو چشم همگان نصب شده و هُشدارهای لازم و قانون و ضابطه‌های میراث فرهنگی بر روی آن نگاشته شده است و روشن نیست که چرا مسوولان شهری به این مورد توجهی نکرده‌اَند. به موجب ماده‌ی 564 قانون مجازات اسلامی، هرگونه دَخل و تصرف در آثاری که به ثبت ملی رسیده باشد، تخلف است و جرم به‌شمار می‌آید و پیگرد قانونی دارد. همچنین طرح پلکان به بدترین روش ممکن و بسیار زشت و ناهمخوان و نازیبا به اجرا گذاشته شده است که هر بیننده‌ای را به شگفتی وا می‌دارد. در کف فرش‌سنگ‌ها نیز، از رنگ‌های گوناگون در سنگ‌ها بَهره برده شده، که همانند دفتر نقاشی خود را می‌نمایاند. همچنین در بخش پایانی و بالای کوه اجرا با نهایت کج سلیقگی و بسیار زُمخت و خَشن انجام شده است که چشم آزار و زشت است و نشان از ناآگاهی پیمان کار با اصول و شیوه‌ی کار با چُنین مکان‌های ویژه و حساسی است. هرچند که، در هر صورت اگر هم طرح به زیبایی اجرا شده بود، در حریم و عَرصه‌ی اثر ملی قرار دارد و برپایه‌ی قانون و ضابطه‌های میراث فرهنگی تخلف به شمار می‌آید و باید هرچه زودتر بَرچیده شود. از سویی، در بستر طبیعی کوه که یک جاذبه‌ی طبیعی و زیست‌بومی به شمار می‌آید، هرگونه دَخل و تصرفی ممنوع است و نمی‌توان و نباید در ساختار و کالبد آن تغییری پدید آورد. کوه‌ها به تنهایی یکی از جاذبه‌های زیبای طبیعی و پدیده‌ای زیست‌بومی به شمار می‌آیند که برابر قانون نباید در ساختار آن‌ها، تغییری پدید آورد و یا ساخت‌و‌ساز کرد. اما شوربختانه در جای‌جای کشور برخی از نهادهای دولتی یا افراد ویژه (:خاص) با رِخنه در دستگاه های دولتی و رشوه دادن، دست به ساخت‌وسازهای گسترده در بستر کوه‌ها که ثروت‌های یگانه و بی‌مانند خدادادی است، می‌زنند که همگان از آن آگاه هستند.

اما دست‌اَندازی ها تنها به ساخت پلکان در عرصه و حَریم گوردخمه‌ی ساسانی نامدار به «حوض دخترگَبر» پایان نمی‌یابد. در بازدید نگارنده در چند سال پیش نیز، در حریم درجه یک یادگار ساسانیان و در دامان کوه، سازه‌ای در حال ساخت و تکمیل شدن بود که همان زمان نگارنده در گزارشی به آن واکنش نشان داده و به آگاهی مسوولان میراث فرهنگی استان رسانیده بود که هم‌چنان این سازه‌ی زُمخت و ناهمخوان تا اِسکلت بنا پیش رفته و حریم درجه‌ی یک اثر ملی را خَدشه‌دار کرده و شکسته است و باید بَرچیده شود و وزارت میراث فرهنگی باید با اقتدار در برابر این گونه بی‌قانونی‌ها و تخلف‌ها ایستادگی کرده و از یادمان‌های ملی که نشانه‌های هویتی مردم و شناسنامه‌ی بالَنده‌ی هر ایرانی است، دفاع کند.

حوض دختر گَبر از دشواری های گوناگونی رنج می برد

اما گوردخمه‌ی ساسانی نامدار به «حوض دخترگبر» با دشواری‌های گوناگونی دست و پنجه نرم می‌کند. در حریم درجه یک و بالای کوه، کَندوکاوهای غیرمجاز سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی دیده می‌شود. هرچند که، شاید این کَندوکاوها از آنِ ماه‌ها و یا یکی دو سال گذشته باشد، ولی در اصل داستان و دست‌اَندازی‌های سودجویان گمانه و تردیدی وجود ندارد. همچنین در بالای کوه و حریم درجه‌ی یک، چهار میله‌ی آهنی رنگ و رو رفته که روشن بوده از آنِ سال‌های گذشته است، خودنمایی می‌کند که کاربری آن ناروشن است و آشکار نیست که کدام نهاد و اُرگانی برنامه‌ای برای پدیداری چه سازه‌ای دارد که برپایه‌ی قانون هر گونه اِقدامی در این زمینه، تخلف به شمار می‌آید و میراث فرهنگی باید هرچه زودتر این میله‌ها را بَرچیند و بردارد و این بخش از محوطه را از نازیبایی‌ها پاکسازی کند. ریختن فیلتر و پاکت سیگار در پیرامون و کنار گوردخمه‌ی ساسانی «حوض دخترگَبر» که چهره‌ی زشت و زننده‌ای را برجای گذاشته است از دیگر دشواری‌های یادگار ساسانیان است. همچنین نشان می‌دهد با ساخت پلکان بر بستر کوه، راه برای افراد ولگرد و معتاد باز شده و با کمال شوربختی، باید بیننده‌ی دست‌اَندازی‌های بیشتری در آینده باشیم. وگرنه، چه نیازی به ساخت پلکان بود. اگر شهرداری به‌راستی دلسوز یادگارهای تاریخی بوده و است، می‌توانست با پروانه و همکاری میراث فرهنگی و با ارایه‌ی طرحی، دست به مرمت گوردخمه‌ی «حوض دخترگبر» بزند یا سایه‌بانی برپایه‌ی استانداردهای فراملی تعریف شده، بر بالای آن پدید آورد. باید دانست بازدید از چُنین آثار تاریخی ویژه‌ای که گیرایی (:جذابیت) برای توده‌ی مردم و مسافران ندارد، در برنامه‌های آن‌ها نمی‌گنجد و تنها افراد ویژه و پژوهشگران و کُنشگران و دوست داران میراث‌فرهنگی هستند که به دیدن این نمونه از آثار تاریخی و فرهنگی می‌روند. از سویی، دسترسی به این گوردخمه، بسیار آسان و ساده بوده و نیازی به چُنین کارهای بیهوده و پُر سر و صدایی نبوده و نیست. پس مسوولان باید بدانند که هزینه‌ها را کجا و چگونه باید خرج کنند.

ریختن پسماندهای ساختمانی و شن و ماسه در پایین و ورودی کوه و در واقع، در حریم یادگار ساسانیان که صحنه‌ی زشت و ناخوشایندی را به نمایش گذاشته است از دیگر دشواری‌های گوردخمه‌ی ساسانی اِقلید است.

میراث فرهنگی : طرح پلکان بسیار بد اجرا شده است

با این همه، نگارنده برپایه‌ی خویشکاری (:وظیفه) ملی میهنی و مسوولیت اجتماعی و شهروندی خویش به اداره‌ی کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی رفته و با نشان دادن نگاره‌های ساخت پلکان به کارشناسان و مسوولان مربوطه، خواستار رسیدگی و توجه بیشتر به یادگار ساسانیان شده است. اما معاونت میراث فرهنگی استان با دیدن نگاره‌های (:تصاویر) ساخت پلکان در بستر طبیعی کوه و در حریم و عَرصه‌ی گوردخمه‌ی ساسانی نامدار به «حوض دخترگبر» دیدگاه دیگری دارد و گفت: «ساخت پلکان هرچند که، پروانه و تاییدیه‌ی میراث فرهنگی استان را ندارد، ولی در ذات خود دارای ایراد نیست!؟ اما روش اجرا بسیار بد انجام شده و باید اصلاحیه‌ای صورت گیرد و به زودی و تا یک هفته‌ی آینده برای بررسی و بازدید به شهر اِقلید رفته و دشواری‌های آن را پیگیری خواهیم کرد».

گوردخمه‌ی ساسانی حوض دختر گبر اِقلید

گوردخمه‌ی ساسانی نامدار به «حوض دخترگَبر» اِقلید، یکی از سالم‌ترین گوردخمه‌های ساسانی کشور است که در بستر طبیعی و جایگاه باستانی خود ماندگار شده و نبشته‌دار است و همین ارزش آن را دوچندان کرده است. این گوردخمه‌ی ساسانی در دامنه‌ی کوه کوچکی به نام «تل قلات» جای دارد. بر روی این کوه سنگی، گودالی در سنگ کوه کَنده شده که به «حُوض دختر گَبر» نامدار است. در پایین این گوردَخمه، بخشی از سنگ کوه را به گونه‌ی دو پله تراشیده‌اند. بر بدنه‌ی این گور، نبشته‌ای با دبیره‌ی (:خط) پهلوی ساسانی به درازای کمابیش 2 متر و پهنای 88 سانتی‌متر نگاشته شده است. سوی دبیره‌های نوشته شده بر سنگ از بالا به پایین است. برخی از واژه‌ها و 8 رَج (:سطر) آغاز نوشته شکسته شده و در جای خود موجود نیست. از همین‌روی، برگردان (:ترجمه) این نوشته بدون سر آغاز است. نوشته‌های بر روی این گوردَخمه در 21 رَج نگاشته شده است.

از برگردان این سنگ‌نبشته‌ی پهلوی در می‌یابیم که نخست نام و نَسب فرد درگذشته در نبشته آمده است. همچنین دارای تاریخ روز خور (یازدهم درگاهشمار مَزدایی) از ماه آبان از سال ششم یزدگردی (برابر با 638 میلادی) است. یعنی در اواخر دوره‌ی ساسانیان. همچنین می‌دانیم فرد درگذشته، مرزبان شهر باستانی بیشاپور کازرون بوده است و بی‌گمان دارای اَرج و احترام بوده و از بزرگان زمان خود. از سویی، به گمان فراوان فرد درگذشته، زاده‌ی شهر اِقلید بوده است.

گوردَخمه‌ی ساسانی نبشته‌دار نامدار به «حوض دختر گَبر» با شماره‌ی 936 در تاریخ 10 آذرماه 1354 خورشیدی، به ثبت ملی رسیده است و هرگونه دخل و تصرف و آسیب به آن جرم به شمار آمده و پیگرد قانونی دارد.

نگاره‌های زیر در روز آدینه 14 شهریورماه گرفته شده است، آن‌ها را ببینید:

انبوه فیلتر و پاکت سیگار و زباله در پیرامون حوض دختر اقلید، جای افسوس دارد

تابلو هشدار اثرملی که در آن به روشنی قانون را آورده است و مسوولان شهری به آن توجهی نکرده‌اند

ترک‌هایی که در کنار سنگ‌نبشته و سمت چپ گوردخمه پدید آمده است

حفاری غیرمجاز که به تازگی در حریم درجه یک گوردخمه اقلید ایجاد شده است

زباله و پوست تخمه که در درون یادگار نیاکانی ریخته شده و چهره زشت و زننده‌ای را برجای گذاشته است

ساخت پلکان بر روی کوه و در عرصه و حریم گوردخمه اقلید از سوی شهرداری، تخلفی آشکار است

ساخت پله تا نزدیکی اثر ملی که عرصه آنرا خدشه‌دار کرده و تخلف است و باید برچیده شود

ساخت و ساز غیرقانونی در حریم درجه یک اثرملی که چندسال پیش ایجاد شده و نگارنده همان سال به میراث فرهنگی آگاهی‌رسانی کرده، ولی همچنان این تخلف برجای است!؟