اگرچه میراث فرهنگی هرمزگان بودجهی میلیونی برای خرید «عمارت قلعه بستک» هزینه کرد اما بیتوجهی به نگهداری از آن، سبب شد این هزینه از میان برود و مرمتهای نادرست ویرانی بیشتر سازه را بهبار بیاورد.
به گزارش خبرگزاری مهر، بستک شهری در باختر استان هرمزگان است که از شمار زیادی روستا شکل یافته و با تاریخ پُربار هنوز از زمان اشکانیان و ساسانیان آثاری تاریخی دارد که تاکنون پژوهشگران بسیاری نیز دربارهی آن کار کردهاند.
شهر بستک اگرچه دیرینگیای بیش از بستکیه در دوبی دارد و بستکیه را معماران ایرانی ساختهاند، اما اکنون شناخته شدهتر از بستک ایران است. از آنسو معماری بستک به دلیل بیتوجهی در حال از میان رفتن است. یکی از مهمترین بناهای بستک، «خانه بنیعباسی» یا «قلعه خان» است که به دستور محمدرضا خان بنیعباسی، نامبردار به سطوت الممالک نزدیک به 110 سال پیش ساخته شده است.معماری این بنای تاریخی را که در سال 1381 ثبت ملی شد، معماران فارس و بومی بستک انجام دادهاند. چون رد آیینهکاریهای فارس در این بنای تاریخی نیز دیده میشود و همین آیینهکاری و آرایههای دیگر قلعه بستک است که آن را ارزشمندتر کرده است.
قلعه بستک با نزدیک به 4500 متر زیربنا، چهار حیاط سه اشکوبه هفت سالی زمان بُرده تا یکی از بزرگترین بناهای خشتی استان هرمزگان ساخته شود. حیاط شمالی این بنا مسکونی بوده و از همه حیاطهای دیگر بزرگتر است. حوضچهی بزرگ و سنگی این بنا نیز در خاک پنهان شده اما حیاط جنوبی جای حکومت فرمانروا بود.
در بخش شمالی این بنا تالار چهلستونی روی اشکوب سوم ایجاد شده بود. اما بخشهای زیادی از این قلعه در حال از میان رفتن است. از سالها پیش هم رسانههای بومی این موضوع را بازگو کردند. اما اداره کل میراث فرهنگی و نمایندگی میراث فرهنگی در شهرستان بستک توجهی اضطراری به آن نداشت. این درحالی بود که نمایندگی در تالار آیینه این قلعه جای گرفته بود.
این تالار پس از ثبت ملی توسط میراث فرهنگی خریداری شده بود. اتاق آیینه تا پیش از زلزلهی سال 1392 سالم بود. اما این زلزله سبب ویرانی 40 درصدی آن شد. پس از آن زلزله نمایندگی میراث فرهنگی از این مکان جابهجا شد و دیگر هیچ سرکشی به آن نشد.
نوروزی مدیرکل پیشین میراث فرهنگی هرمزگان دربارهی آسیبی که زلزله به این بنا زد گفته بود: «براساس نخستین بررسیهای انجام شده، بیشترین آسیب وارده بر اثر زمینلرزه، متوجه قلعه خان از آثار دورهی قاجاریه شده است. ساختمایهی (:مصالح) به کار رفته در این بنای بسیار مهم و تاریخی، خشتوگل بوده و بر اثر این زمینلرزهی به نسبت شدید دچار خسارت و ویران شده است. بنابراین بازسازی این سازه150 میلیون تومان اعتبار نیاز دارد».
هزینههای هنگفتی که بر اثر سرکشی نکردن هدر رفت
در این مدت بارندگیها، مانند بارندگی سال 1395 سقف این بخش از سازه را از میان برد. چون سبکسازی نشده بود و راه ناودانها نیز بسته بود. بخشی از این بنا اگرچه در اوایل دهه 1390 به مبلغ نزدیک به صد میلیون تومان از سوی میراث فرهنگی خریداری شد، اما اگر مرمت و سرکشی میشد شاید این همه هزینهای که پای این عمارت شد از میان نمیرفت.
اما این همه بلایی نیست که بر سر قلعه آمد، بلکه گلمیخهای این بنا نیز دزدیده شد و هربار که میراثدوستان از آن بازدید میکنند، متوجه میشوند بخشی دیگر از این بنا آسیب دیده است.
موزاییککاری در سقف!
برای، نمونه یکی از آسیبها توسط عوامل میراث فرهنگی به این بنا وارد شد که آن هم موزاییککاری سقف بود! این سازه پس از ثبت بدون داشتن طرح مرمت و پیش از مستندنگاری مرمت غیراصولی شد بهگونهای که در سقف از موزاییک استفاده کردند.
در سال 1397 خورشیدی، نیز چند تَن از کارگران بدون داشتن طرح و برنامه و کار پیشگیرانه، سقف تالار آیینه را ویران کردند که با هشدار دوستداران میراثفرهنگی از کار بیشتر جلوگیری شد. پس از آن سقف را با ورقهای آلومینیومی پوشاندند تا از نفوذ باران به سازه جلوگیری کند. چند ماه پس از آن با هزینهای 150 میلیون تومانی این سازه را مرمت کردند که آن هم کمکی به حفاظت از بنا نکرد.
تصویری از زمانی که قلعه سالم بود
تالار آیینه؛ پیش از ویرانی دژ
تالار آیینه پس از تخلیهی میراثفرهنگی
تابلوی نمایندگی میراث فرهنگی بستک
نمایی از سازهی دژ پیش و پس از ویرانی
نمونهای از روش حفاظت پس از زمینلرزه
بهرهگیری از موزاییک برای مرمت سقف دژ