یادروز پایه‌گذاری انجمن نجات مشروطه در روزگار قاجار

امروز فرخ روز  دی به‌دین ایزد از ماه دی سال 3758 زرتشتی، فرخنده جشن دیگان، چهارشنبه 17 دی‌ماه 1399 خورشیدی، ششم ژانویه 2021 میلادی

در پی لغو مشروطیت از سوی محمدعلی شاه، 17 دی‌ماه 1288 خورشیدی (ششم ژانویه 1909)، نجف‌قلی خان صمصام بختیاری در اصفهان «انجمن نجات مشروطه» پایه‌گذاری كرد.

نجف‌قُلی‌خان بختیاری نامور به صَمصام‌السلطنه (۱۲۲۹ چغاخور – ۲۷ تیر ۱۳۰۹ اصفهان) از بلندپایگان دوره قاجار و سران ایل بختیاری بود که پس از انقلاب مشروطه، دو دوره ریس‌الوزرای ایران شد. نجف‌قلی صمصام بختیاری با پایه‌گذاری انجمن نجات مشروطه، اعلام کرد با سه هزار سوار و چند توپ رهسپار تهران خواهد شد تا محمدعلی شاه را بیرون راند. صمصام به گفته‌ی خود وفا کرد. فرمانروای وقت اصفهان از ترس صمصام، همان وقت به كنسولگری انگلستان پناهنده شد.
سواران صمصام در حومه تهران به مشروطه‌طلبان شمال که از گیلان و مازندران و از راه قزوین آمده بودند پیوستند و تهران را تصرف و محمدعلیشاه را به سفارت روسیه فراری دادند و برکنار کردند.

سلطان میرزا ایلخان قاجار، بزرگ وقت قاجارها که تا سال 2011 در فرانسه زندگی می‌کرد و گذرنامه ایرانی خودرا حفظ کرده و به ایران رفت و آمد داشت ناسازگاری محمدعلی شاه با مشروطه را ردّ می‌کرد و می‌گفت: «محمدعلی شاه آن نوع انتخابات را که می‌توان گفت انتخاباتی آریستوکراسی بود، بزرگان و برجستگان از میان خود چند نفر را به عضویت مجلس انتخاب می‌کردند، قبول نداشت. به علاوه، محمدعلی شاه برخی از اعضای پارلمان را دست نشانده دولت لندن می‌پنداشت و … در آن زمان توده ایرانی نسبت به اصول دمکراسی ناآگاه بود و با انتخابات عمومی و آزاد ناآشنا» سلطان میرزا، از نوادگان مظفرالدین شاه و امیرکبیر، همچنین می‌گفت: «دوستی محمدعلی شاه با روس‌ها و تمایل بیشتر نسبت به آنان به این سبب بود که در دوران ولیعهدی، در تبریز زندگی می‌کرد و روس‌ها در آنجا بودند و با ایشان نشست و برخاست داشت. ساختمان مجلس را هم لیاخوف، سرهنگ روس و به اراده خود به توپ بست نه به دستور محمدعلی‌شاه». این پادشاه قاجار پس از برکناری در اوکراین زندگی می‌کرد.

جشن دیگان با فر آفریننده و پروردگار خجسته باد

واژه‌ی «دی» در اوستا دثوشِ Dathush، دَذوَ Dadhva و در پارسی نو «دی»، ویژگی است به چم دادار، آفریننده و پروردگار از بن‌واژه‌ی «دا» Da به چم (:معنی) دادن، ساختن و آفریدن. روزهای یکم (اورمزد/دی)، هشتم (دی‌به‌آذر)، پانزدهم ( دی‌به‌مهر) وبیست‌وسوم (دی‌به‌دین) به نام دی نامگذاری شده‌اند. در این چهار روز جشن دیگان برگزار می‌شده و این ویژگی یگانه‌ی ماه «دی» است. برای این‌که روزهایی که دی نام دارند از یک‌دیگر بازشناخته شوند، هر یک را با نام روز پس از آن می‌خوانند.

سِپَندینه ماهِ دیِ نیکْ پِی

که ماهی نباشد به همسنگِ وی

از آغاز این ماه تا واپَسَش

همه نامِ «دادار» باشد پَی‌اَش