آن بخش از شمال شهر تهران که به نام «کامرانیه» شناخته میشود و از گرانبهاترین محلههای پایتخت است، زمانی روستا گونهای کوچک بود که مردمانش به کار کشاورزی و باغداری سرگرم بودند و شمارشان از چند خانوار فراتر نمیرفت. حتا زمانی هم که شاهزادهای قاجاری زمینهای این بخش را خرید و سازهای کاخمانند در آن ساخت و نام کامرانیه بر آن گذاشت، بر وسعت آن افزوده نشد. دوری کامرانیه از تهران چنان بود که در سالهای پادشاهی قاجاریه باور کردنی نبود که روزی روزگاری کامرانیه به پایتخت خواهد پیوست و محلهای از محلههای پُرشمار تهران خواهد شد.
محلهی کامرانیهی کنونی، دو بخشی است؛ کامرانیه شمالی یا خیابان بازدار، و کامرانیه جنوبی یا خیابان پاشاظهری. این محله که در دامنهی رشتهکوههای البرز آرمیده است، از جنوب به اختیاریه، از شمال به منظریه و نیاوران، از خاور و باختر به فرمانیه و دزاشیب محدود است و از بخشهای شمیرانات بهشمار میرود. در بخشبندیهای شهرداری نیز از بخشهای منطقهی یک شناخته میشود. کامرانیه و محلههای گرداگرد آن از زمانی که در آنجا ساختوسازها آغاز شد و شکل و پیکر محلهای به خود گرفت، همواره جایی برای سکونت ثروتمندان و فرازنشینان بوده است.
شکل گیری کامرانیه
داستان پدید آمدن و نامگذاری کامرانیه به یکی از فرزندان ناصرالدینشاه قاجار، به نام کامرانمیرزا نایبالسلطنه بازمیگردد. او که در آن زمان وزیر جنگ نامیده میشد، زمینهای این بخش از شمیرانات را از وزیرخارجهی شاه، میرزاسعید خان انصاری خریداری کرد و با افزودن زمینهای جماران، نیاوران، چیذر و حصار بوعلی به داراییهای خود، مالک این بخشهای گسترده شد. او بیدرنگ نیز دستور داد بر وسعت باغهای کامرانیه بیفزایند و شبانهروز از آنها نگهداری کنند. برای این کار دو باغبان اتریشی را استخدام کرد و 25 باغبان ایرانی را در اختیار آن دو گذاشت تا ریزودرشت کارها را انجام بدهند. تنها بسنده است بدانیم که روزانه 20 کارگر گلهای باغ را آبیاری میکردند.
درازای باغ کامرانیه چیزی نزدیک به 3 کیلومتر بود و پهنای آن 300 متر! از اینرو، داستانها دربارهی گم شدن اشیا در این باغ پهناور گفته میشد. حوضهای پُرشمار فوارهدار، باغچهبندیها و گلکاریهای باغ کامرانیه که همگی طرحی فرنگی داشت، زیبایی و چشمنوازی آن را برای شاهزادهی قاجار و پیرامونیانش صدچندان میکرد. افزونبر اینکه کامرانمیرزا دستور داده بود که سازهای کلاهفرنگی در میانهی باغ بسازند. این ساختمان دو اشکوبهای بود و بخشی از آن را ویژهی پذیرایی از مهمانان نام و نشاندار شاهزاده کرده بودند. ساخت عمارت کامرانیه برای اقامت تابستانی شاهزاده در نظر گرفته شده بود. ناصرالدینشاه نیز گاهوبیگاه به کامرانیه میآمد و روزهای و شبهایی را در این باغ و کلاهفرنگی آن میگذراند.
کامرانیه تا زمانی که کامرانمیرزا زنده بود (1307 خورشیدی)، و حتا سالها پس از درگذشت او، رنگ و روی مسکونی نگرفت و هم چنان سراسر باغهایی سرسبز بود که گاهگداری نزدیکان و خویشاوندان شاهزاده به آنجا میرفتند و روزهایی را در میان سرسبزی باغ و زیبایی سازهی آن سپری میکردند. در سرشماریهای دههی 20 خورشیدی شمار ساکنان کامرانیه اندکی بیش از 150 تَن دانسته شده است. تنها در دههی سی بود که کامرانیه رنگوروی مسکونی گرفت و اندکاندک با گسترش پایتخت در دههی چهل، محلهای از تهران شناخته شد.
به هر روی، بازماندگان کامرانمیرزا چندی پس از درگذشت او دست به فروش زمینهای کامرانیه زدند و آن را به همان شیوهای که بهدست آورده بودند، به باد دادند. باغ را به بهای 80 تومان فروختند و زمینهای جنوبی کامرانیه را به بهایی اندک با عبدالحسین میرزا فرمانفرما دادوستد کردند. فرمانفرما نیز در آنجا محلهای به نام فرمانیه شکل داد. ورثهی کامرانمیرزا زمینهای بازماندهی دیگر را نیز نخست میان خود تکه تکه کردند و سپس به مالداران و ثروتمندان فروختند. بدینگونه چیزی زمان نبُرد که باغ و زمینها از چنگ خانوادهی کامران میرزا درآمد و سهم کسانی شد که دوراندیش و آیندهنگر بودند!
کامرانیه ی کنونی
کامرانیه یکی از خوش آبوهواترین محلههای کلانشهر تهران است. هنوز هم میتوان در کوچههای آن درختان سرسبز را دید و صدای جاری شدن آب را شنید. اگر هم با چشمانی بازتر به این محله نگاه کنیم، در میان برجها و بلندمرتبهسازیهای بسیار مدرن و امروزی آن، چهبسا نشانههایی از بافت روستایی کامرانیه را بیابیم.
زمینهای کامرانیه از آنرو که در دامنهی کلکچال جای گرفته است، شیبدار و ناهموار است، اما هوایش فرحبخشی کوهستان را دارد. در این محلهی اعیاننشین تا چشم کار میکند برجهایی هست که در نوگرایی و شیوهی ساخت کممانند بهشمار میروند. یک نمونه از آن برجها در کامرانیهی شمالی دیده میشود که وسعتی 7 هزار متر مربعی دارد و در همهی کشور یگانه شناخته میشود.
اکنون از کلاهفرنگی باغ کامرانمیرزا اثری بهجا نمانده است و در دیگر بخشهای محله سازهای تاریخی و کهن دیده نمیشود. با اینهمه یک یادکرد تاریخی با کامرانیه پیوستگی دارد. در زمانی که کامران میرزا وزیر جنگ ناصرالدینشاه بود، نخستین خط تلفن تهران را از باغ کامرانیه تا ساختمان وزارت جنگ در درون شهر تهران راهاندازی کردند. این کار در سال 1303 مهی (:قمری) انجام گرفت. هر چند دربارهی پیشگامی کامرانیه در داشتن خط تلفن میتوان تردید کرد، زیرا چند سال پیش از آن سیم تلفنی میان تهران و شاهعبدالعظیم در ری کشیده شده بود.
نخستین بیمارستان حیوانات خانگی ایران نیز در کامرانیه ساخته شده است. این کار در سال 1382 خورشیدی، انجام گرفت. همچنین از مردان سیاستورز دورهی پهلوی نیز چند تَن ساکن کامرانیه بودند.
* با بهرهجویی از: جستار سیما طایفه و حسن موسویزاده در تارنمای «مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی»؛ و نیز «ویکی پدیا».
دوراهی کامرانیه – فرمانیه
محله کامرانیه با برجهایی درسراشیبی های تند
چهارراه داریوش محله کامرانیه
برج مسکونی داریوش-محله کامرانیه
چهارراه کامرانیه – شهید باهنر
کلینیک شبانه روزی شهرداری منطقه 1 محله کامرانیه
میدان یاسر – شهید باهنر
فرتور از همایون مهرزاد است.
2393
