«بنابر گفتههای اشوزرتشت کسی حکیم است که راستیها را در جهت نیکی استفاده کند. زرتشت پیام خود را مانتره یعنی کلام اندیشه برانگیز نام گذاشت و خود را حکیم نامید. سخنان حکیم برای تمام جهانیان مورد استفاده است.»
اردشیر خورشیدیان فرنشین انجمن موبدان ایران در سخنان خود دربارهی حکمت گفت جامعهی امروز پیش از هر چیز نیازمند دین و وجدان است. او در توضیح دربارهی حکمت گفت:
«حکمت به معنی رسیدن به حقیقت به وسیلهی علم و عقل است. از نظر حکما حکمت مجموعه علوم و معارفی است که انسان را به حقیقت رهنمون میکند به طوریکه هیچ شک و ابهامی در آن نماند. حکمت در نزد دانشمندان اسلامی دانستن چیزها است چنان که وجود دارند.»
خورشیدیان افزود حکمت در زبان فارسی را «فرزانگی» معنی دارد و فرد حکیم را «فرزانه» مینامند. او در ادامهی سخنان گفت حکیم با فیلسوف تفاوت دارد بدین معنا که حکیم باید فیلسوف باشد اما فیلسوف الزاما حکیم نیست.
خورشیدیان در تفاوت میان فیلسوف و حکیم گفت: «فیلسوف تنها با عقل تصمیم میگیرد و احساس و وجدان در میان نیست. حکیم به عنوان فیلسوف براساس علوم عقلی راست را از نادرست جدا میکند، حکیم میبایست انسانیت را در نظر بگیرد. فیلسوف در پی کشف حقایق است اما حکیم وقتی حقیقت را کشف کرد آن را با وجدان مطابقت میدهد.»
خورشیدیان با اشاره به بخشی از اوستا به نام «اشموهو»، گفت قانون حاکم بر جهان هستی «اشا» است و بر این اساس هیچ اتفاقی در جهان به صورت غیرعلمی رخ نخواهد داد.
نشست ادیان توحیدی پیرامون مفهوم «حکمت» دوشنبه ۲۹ آبانماه ۱۳۹۶ در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد.
در این نشست عبدالحسین خسروپناه چرایی برگزاری این نشست را وجود هموطنان غیرمسلمان در ایران است که گروه متدین و خدمتگزاری هستند. خسروپناه افزود تمامی ادیان از حکمت برخوردارند از این رو خواستیم به بررسی حکمت از منظر دیگر ادیان بپردازیم.
ثنویت در دین زرتشتی دروغ است
غلامحسین ابراهیمی دینانی پژوهشگر دینی و شاگرد علامه طباطبایی با اشاره به اینکه باید تمامی ادیان را به طور کامل مطالعه کرد و تنها با چند برداشت دربارهی آنها قضاوت نکرد گفت: «باید معیار ادیان را در نظر گرفت، تمامی ادیان توحیدی هستند اما اگر دینی از توحید خارج شد منحرف شده است. ثنویت در دین زرتشتی دروغ است و کسانی که دینشناس نیستند این موارد را مطرح میکنند. یزدان و اهریمن در دین زرتشتی به مانند فرشته و شیطان در دین اسلام است. شیطان و فرشته در اسلام نیز دو مورد جدا هستند اما خدای دین زرتشت تنها یکی است و آن اهورامزدا است. در دین یهود موسی (ع) با خدای یگانه صحبت کرده است. در دین مسیح سه تجلی وجود دارد که به صورت پدر، پسر و روحالقدس درآمده است.»
دینانی با اشاره به اینکه دین و عقل از زمان پیدایش انسان وجود داشته و قدیمی است افزود حضرت آدم نخستین پیامبر و فردی دینی بود.
او در بخش دیگر سخنان خود بشر را علاقمند به اسطوره و افسانه دانست و حکمت را مظهر عقل در نظر گرفت. او در توضیح حکمت گفت: «حکمت از واژههای حکم و استحکام میآید، عقل شکستنی نیست. تمامی قوانین عقلی غیرقابل تغییر خواهند بود. حکمت در دین زرتشت به شکل خرد آمده و در دین یهود نیز حاخام است.»
دینانی نزاع دین و عقل را همیشگی میداند اما میان این دو رابطهی نزدیکی وجود دارد. دینانی افزود از نظر اسلام وحی قطع شده اما عقل قطع نمیشود باید تلاش کنیم عقل و وحی را مرتبط کنیم. بایسته است بدانیم وحی در هر دینی معقول است.
این پژوهشگر فلسفه در بخش دیگر گفتههای خود به شکلگیری اسطوره در اندیشه انسان پرداخت و گفت: «اسطوره نتیجه خیال است، برخی از انسانها نمیخواهند عقل را بفهمند. انسانهایی که به عقلانیت نرسیدهاند دین را درک نمیکنند و اسطوره را خلق میکنند.»
دینانی افزود دین را باید عقلانی فهمید در این صورت جنگ دینی کنار خواهد رفت و حتی کفار نیز با ادیان آشتی خواهند کرد. او گفت: «با علم میتوان جهان را شناخت اما به شناخت انسان منجر نمیشود در حالیکه انسان را با حکمت و دین میتوان شناخت. گفتار و کردارنیک ۲۵۰۰ سال پیش در ایران مطرح شده است و این دو مورد با علم به دست نیامده بلکه با حکمت به دست میآید.»
دینانی در پایان گفت که اگر پیامبران ادیان الهی اکنون حضور داشتند به راحتی در کنار هم زندگی میکردند.
سید مصطفی محقق داماد دیگر سخنران برنامه بود او در سخنان خود به بررسی رابطهی دین و عقل پرداخت و افزود که برخی نبوت و دیانت را مکمل یکدیگر میدانند و به باور قرآن و تفسیر من عقل و دین هر دو راه نجات بشر است.
او با اشاره به اینکه ملاصدرا تناسخ را رد میکند افزود: «جا به جا شدن روح از نظر ملاصدرا محال است اما ممکن است گاهی نفس انسان به نفس حیوانی تبدیل شود و بیرحم شود که این ممکن است و نوعی تناسخ است.»
محقق داماد در ادامهی گفتههای خود دربارهی ملاصدرا گفت: «ملاصدرا میگوید منظور حکمای گذشته مانند افلاطون از تناسخ منظور همین نفس انسانی بوده است. حکمایی مانند افلاطون از پیامبران گذشته بهره بردهاند.»
پس از پایان گفتههای محقق داماد، دینانی در تکمیل گفتههای او افزود که براساس تاریخ افلاطون به ایران مسافرت داشته و از زرتشتیان ایران آموخته و نبی حضرت زرتشت است.
استاد دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی
آرش آبایی محقق و دین پژوه کلیمی حکمت را در دین یهودی الهی دانست و افزود کسب حکمت برای فهم تورات است و گاهی حکمت با نبوت همراه بوده است.
کشیش گریگوری نرسیسیان دو منبع حکمت ساز کتبی و شفاهی از نظر مسیحیت را معرفی کرد.
اسقف مارنرسای بنیامین حکمت را تجلی خداوند در بندگان نامید و گفت هر چه ارتباط با خداوند بیشتر باشد حکمت بیشتر خواهد بود و حکمت تنها از خداوند به دست میآید.
آیت الله دکتر سید مصطفی محقق داماد
موبد دکتر اردشیر خورشیدیان
موبد سهراب هنگامی
فرتور از یسنا کیان است.
1919
