شهرها و روستاهای ثبت جهانیشدهی ایران هر یک سفیران تاریخ و فرهنگ این سرزمین هستند که نمایانگر هنر دست زنان و مردانی هستند که پیشینهای درازدامن در آفرینش دستکارهای بیمانند دارند.
یازده شهر و ۳ روستا در ۶ سال گذشته با عناوین صنایعدستی منحصر به همان مناطق، ثبت جهانی شدهاند که نشان میدهد ایران در ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایع دستی از سردمداران جهان است.
به گزارش ایرنا، از سال ۹۶ که شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایعدستی تشکیل شده است، ۵۲ شهر و روستا با عنوان صنایعدستی بهنام و منحصر بفرد خود در فهرست ملی قرار گرفتهاند که به گفته پویا محمودیان معاون صنایعدستی و هنرهای سنتی کشور، این فرایند افزونبر اینکه مسیر جهانیشدن و ثبت شهرها و روستاهای کشور را در شورای جهانیصنایعدستی (WCC)، تسهیل و تسریع میکند، اگر این مناطق به صورت کارشناسی و علمی برندسازی شوند بهزودی به عنوان مسیر و مقصد گردشگری هنری مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار خواهند گرفت.
سابقه ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایعدستی به ۶ سال قبل برمیگردد، شورای جهانی صنایعدستی از سازمانهای وابسته به سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی و ملل متحد (یونسکو) است و ثبت شهرهای جهانی صنایعدستی از سال ۲۰۱۵- ۱۳۹۴ آغاز شده و برنامهای الهامگرفته از شهرهای خلاق یونسکو است.
در ۶ سال گذشته ۱۴ شهر و روستای صنایعدستی ایران در شورای جهانی صنایعدستی ثبت شدهاند و اکنون ثبت ملی و جهانی شهرها و روستاها و صنایعدستی به مطالبه مردمی و اجتماعی تبدیل شده، زیرا آثار مثبت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن و تاثیر مستقیم آن بر زندگی مردم بهویژه آن دسته که در حوزهی صنایعدستی اشتغال دارند، مشخص شده است.
البته روند ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایعدستی تا پیش از کرونا به صورت عادی و طبق روال انجام میشد و ایران حتی برای سال ۱۳۹۹خورشیدی، پرونده چند منطقهی کمترشناخته شده از جنوب کشور را آماده کرده بود، اما فراگیری کرونا مانع از سفر و حضور و بازدید ارزیابان بینالمللی از این مناطق و منجر به توقف این فرایند شد، اما ایران اکنون هم با ثبت ۱۱ شهر و ۳ روستا در ۶ سال گذشته با عناوین صنایعدستی منحصر به همان مناطق، از سردمداران جهان است.
آغاز جهانی شدن با دو شهر صنایعدستی از سال ۹۴
روند ثبت جهانی شهرها از سال ۱۳۹۴ آغاز شد؛ از همان سال دو پرونده از ایران به شورای جهانی رفت و ارزیابان بینالمللی به ایران آمدند و شهر اصفهان به عنوان شهر جهانی صنایعدستی و تبریز به عنوان فرش جهانی فرش دستباف ثبت جهانی شد.
اصفهان شهر جهانی صنایعدستی
جعفر جعفرصالحی معاون صنایعدستی و هنرهایسنتی استان اصفهان در اینباره گفت: از مجموع ۶۰۲ رشته صنایعدستی شناخته شده در جهان حدود ۲۹۹ رشته مربوط به ایران است و از این تعداد حدود ۱۹۹ رشته متعلق به اصفهان؛ یعنی یک سوم صنایعدستی جهان از نظر تنوع در اصفهان است.
معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اصفهان افزود: نزدیکبه ۶۰ هزار هنرمند در ۲۴ شهرستان استان اصفهان فعالیت میکنند، اما نزدیکبه ۸۰ درصد از این هنرمندان در خود شهر اصفهان که استخوانبندی و جوهرهی اصلی شهر خلاق و شهر جهانی صنایعدستی است سرگرم کار هستند. بسیاری هنرمندان صنایعدستی به عنوان کار دوم به یک هنر میپردازند اما در اصفهان هنرمندان صنایع دستی به صورت هنرمند و صنعتگر حرفهای و پیشهی نخست در یک حوزه فعالیت میکنند.
جعفرصالحی با بیان اینکه اصفهان افزونبر شهر جهانی صنایعدستی، شهر خلاق صنایعدستی هم است، گفت: نزدیکبه ۶۰ تا ۷۰درصد تولید صنایعدستی کشور در استان اصفهان تولید میشود و میدان امام (نقش جهان) اصفهان بزرگترین میدان عرضه و فروش صنایعدستی جهان است.
معاون صنایع دستی استان اصفهان یادآور شد: نام اصفهان و صنایع دستی این استان از قدیم نشان (:برند) جهانی بود، ثبت جهانی میتواند به فروش و صادرات بیشتر کمک کند که متاسفانه به کرونا برخورد کردیم و کمی در این روند پیچیدگی ایجاد کرد. عنوان جهانی باید در صادرات محصولات نمود داشته باشد، و در بخش صادرات یکی از فرصتها برگزاری هفتههای فرهنگی است.
اصفهان با ۱۴ شهر خارجی خواهرخوانده است و پیش از کرونا قرار بر این بود که در هر کدام از این شهرها یک پایگاه ایجاد کنیم و برنامه اجرا کنیم، در سال آینده که جشنواره بینالمللی صنایعدستی در اصفهان برگزار میشود یکی از برنامههای ما این است که برند اصفهان را به جهان معرفی کنیم. نمودهای ثبت جهانی و برند جهانی باید در صادرات و فروش باید بروز کند، صنایعدستی اصفهان برند جهانی بود و همین جایگاه و تعدد و تکثر صنایعدستی باعث شد به عنوان شهر جهانی صنایعدستی معرفی شود، اما اعلام ثبت جهانی یک همدلی اجتماعی میان مردم در شهرستانهای استان و انسجام و همگرایی و هماهنگی و همبستگی میان دستگاههای اجرایی ایجاد کرد.
تبریز شهر جهانی فرش
یاشار ملفوظی هنرمند فرشباف تبریزی دارای مدرک کارشناسی طراحی فرش و کارشناسی ارشد تاریخ هنر ایران اسلامی میگوید: تبریز و فرش تبریز برای همهی جهان شناخته شده است، اما متاسفانه برای معرفی تبریز شهر جهانی فرش اقدام شایسته نام تبریز و اعتبار فرش تبریز در داخل کشور برای آگاهی عمومی مردم انجام نشده است.
ملفوظی با بیان اینکه هنر فرشبافی در تبریز موروثی، خانوادگی و نسلبه نسل است، گفت: فرشبافی بیشتر هنر است تا صنعت، هنری که هر بخش آن از طراحی و نقشهکشی و نخریسی تا رنگرزی و بافت، حاصل ذوق و سلیقه ذاتی هنرمندانه است، هنری که هر بخش آن ریشه و پیشینهی خانوادگی دارد، من خودم نسل چهارم از خانواده (ملفوظی) به عنوان تولیدکنندهی فرش هستم که این هنر بیمانند را آموختم و عاشقانه و با همهی مشکلاتی که سر راه بود در همین رشته هم در بخش تحصیل کردم و هم از ۱۵ سالگی با ورود به بازار فرش تبریز در این بخش فعال هستم، تولیدات ما کاملا سنتی، تزیینی و هنری است.
هنرمند فرش باف ۴۳ ساله تبریزی بر این باور است که: جهان در وهله نخست ایران و ایرانی را به هنر زیبا و فاخر فرش میشناسد، برند نام ایران در افکار عمومی با فرش ایرانی عجین است، اما این هنر اصیل و محصول فاخر کممانند ، سالهاست در یک دوگانگی میان حوزه صنعت و هنر میان دو وزراتخانه باقی مانده است.
مسوولان باید به گونهای از این هنر حمایت کنند و برنامهریزی کنند که فرش ایرانی به ویژه فرش تبریز به جایگاه پیشین خود در بازارهای جهانی برگردد؛ تبریز شهر جهانی فرش نباید تنها به اندازه یک حرف و یک عنوان باقی بماند، بلکه باید از نمادهای فرش تبریز دستبافته و برند آن در همهی ورودیها و خروجیهای کشور نصب شود، در ورودی و خروجی شهر تبریز باید این عنوان و نمادی از فرش تبریز نصب شود.
وی که از هنرمندان تولیدکننده و صادرکننده فرشهای فاخر تزیینی است، پافشاری میکند: معرفی شهر جهانی فرش باید به گونهای باشد که مردم تبریز از کودک تا کهنسال کاملا این احساس را داشته باشند در یک شهری به شکوه فرش و ظرافت و اصالت آن و با عنوان و اعتبار جهانی زندگی کنند. گردشگران هم باید وقتی وارد تبریز میشوند حس کنند به مهد فرش جهان وارد شدهاند.
ملفوظی یادآور شد: شهری با قدمت تبریز با تاریخچه و آوازهای که در صنایعدستی و اعتبار فرش دارد باید یک موزهی جهانی فرش داشته باشد و نمونهی آثار مطرح جهان در این موزه نمایش داده و نگهداری شود. باید در همهی سفارتخانههای ایران در خارج از کشور و هر جایی که میتوانیم معرفی کنیم، نمونهای از فرش تبریز به عنوان هنر جهانی نصب شود. باید مرتب در رسانههای داخلی و خارجی و محلی و ملی بیان و تبلیغ شود که فرش ایران جهانی است و تبریز شهر جهانی فرش است.
تلالو گوهرسنگهای ایرانی در جهان در سال ۹۵
در سال ۱۳۹۵ خورشیدی هم دو پروندهی دیگر در شورای جهانی صنایعدستی نهایی ثبت شد؛ شهر لالجین به عنوان شهر جهانی سفال و مشهد به عنوان شهر جهانی گوهرسنگها ثبت شدند، اما در سالهای پس از آن ایران یک جهش در ثبت جهانی داشت.
لالجین شهر جهانی سفال
لالجین که عنوان شهر جهانی سفال و پایتخت سفال ایران را بهشایستگی به دوش میکشد؛ مردم لالجین با سرانگشتان هنر، خاک و آب را در هم میآمیزند و با کیمیاگری، جلوههایی زیبا میآفرینند که چشم هر بینندهای را خیره میکند.
لالجین شهری که بوی خاک رس پیچیده در کوچه پس کوچههایش، جانی تازه به هر رهگذر و گردشگری میبخشد، صدای چرخش چرخهای سفالگری آن در گوش جان، نوایی زیبا میسراید، نقش و رنگهای شاد روی سفالینههایش، چشم دل مینوازد و صیقل لعاب آن، آیینه دل را صفا میدهد.
شهری که مردمانش هنرمندند و ۸۰ درصد از جمعیت آن دست بر یک آتش داشته و به پیشهی سفالگری، سرامیککاری و شغلهای وابسته آن مشغول هستند، برخی مواد اولیه سفالگری را آماده میسازند، عدهای بر روی سفالینهها، نقش و طرح میزنند، برخی بستهبندی سفال را بر دوش دارند و گروهی دیگر به خرید و فروش محصولات سفالین اشتغال دارند.
از سفال و سفالگری که سخن به میان میآید این شهر ۱۷ هزار نفری با سفالینههای خوشنقش و نگارش در ذهن تداعی میشود و خاطر هر هنردوستی را به کوچههایی میکشاند که کارگاههای سفالگری آنها را دربَر گرفتهاند، گویی در جایجای این شهر رد پای سفال نقش بسته است.
لالجین در شهرستان بهار و ۲۴ کیلومتری شهر همدان جای دارد و به عنوان یکی از قطبهای گردشگری استان همدان و مرکز سفال و سرامیک خاورمیانه شناخته شده است، شهری که دیرینگی سفالگری در آن برپایهی مستندات موجود به بیش از ۷۰۰ سال میرسد و از پنج سال پیش نه تنها پایتخت سفال ایران که به عنوان شهر جهانی سفال از آن یاد میشود.
مشهد شهر جهانی گوهرسنگها
برپایهی واپسین آمار معاونت هنرهای سنتی و صنایع دستی کشور، هماکنون نزدیک به ۳۷۰ رشته صنایعدستی در ۱۵ گروه طبقهبندی شده است که در استان خراسان رضوی ۷۰ رشته به ثبت رسیده است. شهر مشهد با بیش از ۶۲ رشته فعال صنایع دستی، یکی از شهرهای مطرح کشور در این زمینه است. همچنین مشهد با بیش از ۸۹۰۰ کارگاه انفرادی و گروهی و وجود بیش از ۲۰هزار هنرمند و صنعتگر، از دید جمعیت شغلی نیز از سه شهر نخست کشور بهشمار میرود.
خراسان رضوی از دید منابع معدنی همچون فیروزه و آگات (عقیق)، بریل (آکوامارین)، سافیر، یاقوت، روتیل، ارتوکلاز، فیروزه قوچانی (کریزوکلا)، ژاسپر، عقیق سلیمانی، اوپال، گارنت، درکوهی، رزکوارتز، آندالوزیت، ایلمنیت، آراگونیت و پلی گورسکیت حائز اهمیت است. فیروزه یا تورکواز، در تراکیتهای پورفیری و ماسه سنگهای غنی از مواد آلی (فسفر) دیده میشود. بهترین نوع فیروزه از نظر کیفیت، رنگ و ارزش در نیشابور ایران یافت میشود که دارای مرغوبترین نوع فیروزه در جهان است.
در این منطقه عقیق در الگوی رنگی پرشمار (:متعدد) و به حالت نواری دیده میشود به طوری که هیچ دو گونه آگات مثل یکدیگر نیستند. آگات در حالت عادی به صورت کدر نازیبا است که به صورت نودولهای گرد شده یا برجسته وجود دارد و تنها زمانی که پولیش داده شود زیبا میشود. کانی بریل یک سیکلو سیلیکات آلومینیوم دار برلیوم، شفاف تا نیمهشفاف و دارای جلای شیشهای است که نمونههایی از آکوامارین در محدودهی خواجه مراد مشهد هم مشاهده شده است.
عبدالصمد رحیمی رییس اتحادیهی فیروزهتراشان گفت: مشهد مرکز تراش سنگهای زینتی و قیمتی در ایران است، نزدیکبه ۳۸۰ واحد تراش سنگهای قیمتی در مشهد است، نیشابور شهر فیروزه (بزغان قدیم) هم در زمینه فعال است، این تجمع از معادن و کارگاههای تراشسنگهای زینتی از فیروزه،عقیق و زمرد و… باعث شده این منطقه به عنوان شهر جهانی ثبت شود.
به جز فیروزهی نیشابور که آوازهی جهانی دارد، سنگهای عقیق یمن، دٌر نجف، یاقوت و زمرد به عنوان احجارالکریمه هستند که مورد توجه مسلمانان است؛ سنگ فیروزه و فیروزهتراشی دیرینگی چند هزاره دارد حتی محلهی فیروزه تراشی به دوران کودکی حکیم فردوسی مستند دارد.
رحیمی افزود: ثبت اولیهی این پرونده به عنوان مرکز جهانی فیروزه بود که با توجه به وجود دیگر سنگهای قیمتی و تزیینی در این منطقه به عنوان شهر جهانی گوهرسنگها ثبت جهانی شد، در زمان ثبت جهانی، مشهد با شهرهای بمبئی هند، بانگکوک تایلند، گوانجو چین رقابت داشت که سرانجام مشهد انتخاب شد.
ثبت نخستین روستای جهانی صنایعدستی از ایران در سال ۹۶
در سال ۱۳۹۶ خورشیدی، سه پرونده از ایران به شورای جهانی صنایعدستی فرستاده شد، و برای نخستینبار موضوع روستاهای جهانی صنایعدستی از سوی ایران پیشنهاد شد و نخستین روستای جهانی از ایران ثبت جهانی شد. در این سال روستای کلپورگان منطقهای کمتر شناخته شده از استان سیستان و بلوچستان به عنوان روستای جهانی سفال برای نخستینبار در جهان، سیرجان از استان کرمان شهر جهانی گلیم (شیریکی پیچ) و مریوان از استان کردستان به عنوان شهر جهانی کلاش (گیوه کردی) ثبت جهانی شد.
کلپورگان روستای جهانی سفال
موزهی زنده سفال کلپورگان تنها موزهی زندهی سفال در جهان است که دیرینگی آن به هفت هزار سال پیش برمیگردد؛ سفال کلپورگان به صورت کاملا دستی، بدون چرخ سفالگری و بهدست زنان بلوچ ساخته میشود. کلپورگان روستایی در ۲۵ کیلومتری شهر سراوان و ۳۹۰ کیلومتری جنوب شرق زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان خواستگاه سفالی به همین نام است.
کلپورگان با سفالینههای منحصر به فرد و شهرت جهانی شاهکار اندیشه، ذوق، فرهنگ و هنر زنان بلوچ سرزمین ایران است. زنان بومی منطقه به عنوان یگانه خالقان سفال کلپورگان، این هنر ارزشمند را نسلبهنسل از مادران به دختران منتقل میکنند و گذشت زمان و حوادث تاریخ نیز نه تنها از اصالت آن کم نکرده، بلکه بیش از پیش بر ارزشهای هنری آن افزوده است.
آنچه سفالگری کلپورگان را از دیگر نقاط متمایز کرده ویژگیهای خاص آن است به گونهای که تمام مراحل ظریف سفالگری بهدست زنان انجام میشود و مردان تنها کارهایی مثل حمل خاک رس از معدن مسکوتان در ۲ تا سه کیلومتری کارگاه، آماده کردن گل و پختن سفال را انجام میدهند.
استفاده نکردن از چرخ سفالگری در تهیهی آثار سفالی سبب توجه جهانیان به سفال کلپورگان شده به گونهای که همه سفالینهها با روشهای سنتی ابتدایی، بدیع و به کمک دست تولید میشود. طرحها و نقشهای سفال کلپورگان کاملا هندسی و نمایانگر نقشهای باستانی و تــزیینــات روی سفالینهها با نمادهای تجریدی است که از نسلی به نسل دیگر به یادگار مانده و حکایت از راز و رمــز و دریافتها و برداشتهای روحی و درونی هنرمند از محیط پیرامون و اعتقادات و باورهای او دارد.
بیشتر نمادهای روی آثار سفالی کلپورگان مانند نقش سفالهای پیشاتاریخ و آغاز دورهی تاریخی است. در این سفالینهها لعاب بهکار نمیرود بلکه برای تزیین و نقاشی از سنگ تیتوک استفاده میشود. این سنگ در منطقهی تپه آچار در کهوران مهرستان یافت میشود و رنگ آن بیشتر قهوهای یا سیاه است.
طاهره آزاد از هنرمندان سفالگر کلپورگان که مسوول یک تعاونی صنایعدستی است، میگوید: انتظار از یک روستا با جایگاه جهانی بسیار بالاست، اگر قرار باشد گردشگران به روستای ما بیایند باید زیرساختهای پذیرایی از گردشگران هم آماده باشد؛ تصویر و تصوری از یک روستا با محصولات سفالین بیمانند با اصالت و دیرینگی ۷ هزار ساله باید به گونهای باشد که همه چیز آن از ورودی، طراحی فضای عمومی برای گردشگر جذاب و فضای عمرانی، جادهها و کوچهبندیها بهداشت محیط برای پذیرایی آماده باشد.
از آذری جهرمی سپاسگزاریم از زمانی که دکل مخابراتی اینجا نصب شده اینترنت روستا تقویت شده است؛ برخی هنرمندان از طریق شبکههای اجتماعی اقدام به معرفی روستا و سفال کلپورگان میکنند. اگر قرار است به جاذبه گردشگری تبدیل شویم و گردشگر خارجی به روستای ما بیاید باید آب روستایی بهبود یابد و دسترسی به آب شهری هم فراهم شود؛ اکنون برای مصرف خانگی با هفتهای دو ساعت آب شهری بسیار مشکل داریم آن وقت چگونه پذیرای گردشگر باشیم؛ آب تا ۲۵ کیلومتری روستا آمده است اما به روستای ما نرسیده است.
آزاد گفت: ریشهی نام کلپور به یک زیارتگاه قدیمی در روستا میرسد که به بیبی کلپوره نامور است که بنای آن نزدیکبه دو دهه پیش مرمت شد؛ سفال محصول روستای ما از صفر تا ۱۰۰ با دست و بدون هیچ ابزار صنعتی مانند چرخ و فقط با یک تکه چوب تولید میشود؛ برای پخت از کورههای سنتی استفاده میشود و بهتازگی از کورههای صنعتی هم استفاده میشود. بیشتر زنان روستا به این هنر مشغول هستند و نسلبهنسل از مادران و خواهران خود آنرا آموختهاند.
سفال کلپورگان در اندازههای گوناگون از فنجانهای کوچک تا کوزههای بزرگ ۲۵ لیتری برای ذخیره آب تولید میشود؛ نقشهای روی سفال همان نقشهای ۷ هزار ساله و برگرفته از طبیعت است و تغییری در آن ایجاد نشده است، حتی در مواردی دختران جوانتر طرحهای جدید را کار میکردند که از آنها خواسته شد برای حفظ اصالت محصولات از همان طرحهای سنتی استفاده کنند. هماکنون ۱۲ هنرمند استاد ماهر سفالگر در روستا هم آموزش میدهند و هم سفال تولید میکنند، اما بیشتر مردم بهویژه زنان روستا در این رشته فعال هستند. نزدیکبه ۱۲ تعاونی در روستا فعالیت میکنند. پیشتر فرآوردههای ما به فنلاند و فرانسه صادرات میشد.
هنرمند سفالگر کلپورگانی گفت: هماکنون دو کوره فعال در روستا وجود دارد که یکی برای بهزیستی است و بیشتر زنان سفالگر روستا از کوره دیگر استفاده میکنند، قرار بود کورههای دیگر ساخته شود، اما هنوز ساخته و تکمیل نشده است، اگر این کورهها زودتر آماده شود، ۱۰ غرفهی فروش که در حال ساخت است زودتر تکمیل و راهاندازی شود و در دسترس هنرمندان قرار گیرد و قولهایی که برای بستهبندی محصولات داده بودند عملیاتی شود، سرعت تولید سفال بیشتر میشود و بازار این هنر در روستا رونق میگیرد و مشکلات اقتصادی تولیدکنندگان سفال کلپورگان هم خیلی کمتر میشود.
مسوول شرکت تعاونی تولید سفال گفت: یکی از آرزوهای پدران و مادران کلپورگان این است که در روستای ما هم دبیرستان و هنرستان برای فرزندانمان تاسیس شود و بچههای ما تحصیلات دانشگاهی داشته باشند، زیرا به توسعهی بیشتر روستا کمک میشود، ما تنها درخواست میکنیم و انتظار داریم اکنون که کلپورگان نامی جهانی شده است، زیرساختهای عمومی روستای ما هم پیشرفت کند.
سیرجان شهر جهانی گلیم شیریکیپیچ
گلیم شیریکیپیچ از شاخصترین دست بافتههای زنان روستایی و عشایری شهرستان سیرجان است که خاستگاه اصلی آن روستای دارستان در ۲۵ کیلومتری مرکز شهرستان سیرجان است. تبدیل شدن به برند جهانی در بازار صنایعدستی، اعتماد مشتری برای خرید محصول، توسعهی بازار صنایعدستی، رقابتپذیری در بازارهای بینالمللی، اشتغالزایی، ارزآوری بالا، حفظ اشتغال موجود، حفظ اصالتهای فرهنگی منطقه از رهاوردهای ثبت جهانی گلیم شیریکیپیچ سیرجان است.
نزدیکبه ۲۰۰ کارگاه تولید انفرادی در این شهرستان و در روستای دارستان که مهد گلیم شیریکی پیچ سیرجان است، فعالیت دارند. ثبت سیرجان بهعنوان شهر جهانی گلیم، فصلی تازه در تاریخ و فعالیتهای مرتبط با صنایعدستی و گردشگری این شهرستان ایجاد کرده و باعث رونق هر چه بیشتر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن شده است.
کاظم حسینزاده معاون صنایعدستی استان کرمان میگوید: جهانی شدن گلیم شیریکیپیچ، وامدار خلاقیتهای هنری و برآمده از سرپنجهی زنان روستایی و عشایر و بیش از ۱۰هزار بافنده گلیم سیرجان است. امروز زنان و مردان سییرجانی با افتخار میگویند که گلیمباف و شهروند شهر جهانی هستند.
معاون صنایعدستی استان کرمان گفت: تا پیش از ثبت جهانی به دلیل دشواریهای اقتصادی و اجتماعی، شمار هنرمندان شاغل در گلیمبافی در سیرجان به زیر پنج هزار تَن رسیده بود اما با جهانی شدن این هنر صنعت که دیرینگی آن به بیش از ۴۰۰ سال میرسد شمار هنرمندان گلیمباف سیرجانی دو برابر شده و به بیش از ۱۰ هزار تَن رسیده است. بافندگان این محصول بیشتر از عشایر هستند که از چند سال پیش به این منطقه کوچ کرده و در منطقه سیرجان زندگی میکنند.
وی افزود: گلیم شیریکیپیچ به دلیل طرح و بافت و دار و شمار بافنده با دیگر فرآوردههای دستباف متفاوت است، بیشتر زمانها دو یا سه بافنده همزمان روی دار و دستگاه بافندگی این محصول که به صورت افقی است کار میکنند و به این دلیل که تارهای آن به صورت گرهای (مانند قالی) بافته میشود و اینکه دو یا سه بافنده در تولید و بافت آن همکار و شریک هستند به آن شیریکیپیچ میگویند.
مریوان شهر جهانی کلاش(گیوه کردی)
کلاش کُردی، هنر و از صنایعدستی با قدمتی بیش از ۲ هزار سال مختص مناطق کردستان است که در ۲ طرح ساخته میشود که طرح نخست ویژهی آقایان است که کفه آن ضمخت و دارای نوک برآمده است تا در پای مردان به کارهای سنگین و کوهپیمایی زیاد از استحکام خاصی برخوردار باشد. طرح دوم نیز ویژهی دختران و زنان است که دارای کفهای زیبا و رنگین در رنگهای گوناگون با همان مواد اولیه اما نسبت به طرح نخست از لطافت ویژهای برخودار است.
کفه کاملا پارچهای و نخی، تنها پاافزار برخوردار از خط تقارن جهان از ویژگیهای کلاش کردی است و عافزونبر آن به دلیل استفاده از مواد کاملا طبیعی در ساخت آن از جمله کفشهای باستانی سازگار با زیستبوم است. کلاش کاملا پارچهای است و رویه آن نیز نخ است؛ پا به طورکلی داخل آن عرق نمیکند و با توجه به خاصیت اسموزی کلا، رطوبت داخلی کلاش از طریق پارچه و نخ به بیرون هدایت میشود که این موضوع باعث میشود ضمن جذب رطوبت پا نیز خنک شود و این خاصیت را درهیچ پای افزاری نمی توان دید.
کلاش تنها پایافزاری است که دارای خط تقارن است به این معنی که چپ و راست برای آن نیست و برای حفظ این فرم و مدل باید هرچند مدت کلاش را راست و چپ و یا چپ و راست پا کرد. پیادهروی با کلاش متناسب با فرم و مرفولوژی پاها میباشد، کفه آن و قسمت سینهی گود پا بر آمده و در پاشنه پا برجسته این فرم باعث رفع خستگی و عدم خسته شدن پاها در هنگام پیادهروی میشود.
از دید زیستبومی هیچ نوع آلودگی محیط پس از استفاده آن ایجاد نمیشود، چون مواد مصرفی آن کاملا طبیعی است و در خاک کمتر از یک سال تجزیه و به عناصر طبیعی خود تبدیل میشود در حالی که دیگر پایافزارها چند سال بهدرازا میکشد که تجزیه شود؛ در ساخت و تولید این پا افزار هیچ نوع دستگاه صنعتی دخیل نیست که این امر باعث میشود زمینه اشتغال را برای افراد زیادی در منطقه ایجاد کند و مواد اولیه مورد نیاز برای کلاش پارچه نخی مانند متقال، چلوار، نخ تابیده شده نمره، لایه، لایه پوست، یا چرم گاو است.
کلاشبافی افزونبر مریوان در شهرستانهای گوناگون کردستان مانند سنندج، دیواندره، سروآباد و کامیاران و سقز نیز رواج دارد، اما مریوان به علت شمار فعالان بالا به عنوان مرکز تولید این کفش بهشمار میرود.
فرهاد حامدی معاون صنایعدستی و هنرهایسنتی استان کردستان در اینباره گفت: یکی از دلایلی که باعث شد مریوان به عنوان شهر جهانی کلاش ثبت شود فراوانی شمار تولیدکنندگان و وجود زیرساختهای شناخته شده و مشهور گردشگری مانند دریاچه زریوار و هتلهای مناسب بود؛ وجود دانشگاههای معتبر و همکاری آموزش و پرورش و ایجاد رشته کلاشبافی در کار و دانش است که اکنون به دنبال راهاندازی دانشگاه علمیکاربردی صنایعدستی و آموزش رشته کلاشبافی هستیم.
تا پیش از فراگیری کرونا نزدیکبه۱۰۰ هزار جفت کلاش صادرات به کشور عراق صورت میگرفت، همین حجم صادرات و مرکزیت مریوان به عنوان تولید کلاش شاخص اصلی برای ارزیابی و انتخاب جهانی بود. پس از ثبت جهانی زیرساختها بهبود پیدا کرد، اکنون با تعاملی که با فرمانداری و شهرداری توانستیم دبیرخانهی دائمی شهر جهانی را راهاندازی میکنیم و در فروردین سال آینده موزهی کلاشبافی گشایش مییابد.
وی با بیان اینکه تولید کلاش کاری سخت است، اما اکنون در تولید این محصول مردان و زنان در کنار هم نقش دارند، یادآور شد: ثبت جهانی مریوان باعث افزایش انسجام اجتماعی میان تولیدکنندگان کلاش شد، نزدیک هشت کارگاه آموزشی صنایعدستی برای شاغلان برگزار کردیم، و برپایهی هدفگذاریها میکوشیم؛ شمار تولیدکنندگان و میزان صادارات را برپایهی ویژگیهای یک شهر جهانی افزایش دهیم، البته کرونا مشکلات بسیاری ایجاد کرد اما توانستیم ۵۰ درصد از آرمانهای برنامه را محقق میکنیم.
حامدی گفت: اکنون در زمینهی برندسازی شهر جهانی کلاش تمرکز کردیم و پیش از پایان سال تابلوی مریوان شهر جهانی کلاش در ورودی شهر نصب شد. فعالیت در شبکههای مجازی ازسوی تولیدکنندگان و هنرمندان باعث شده مردم بیشتر مریوان را به عنوان مرکز تولید کلاش بشناسند؛ حضور کلاش بافان مریوانی در نمایشگاههای ملی و بینالمللی که از سیاستهای معاون صنایع دستی کشور است باعث شده مردم بیشتر با این هنرصنعت ویژه آشنا شوند.
معاون صنایعدستی و هنرهایسنتی استان کردستان گفت: با توجه به اقلیم کوهستانی منطقه اورامانات کلاش پاافزاری با کاربردی کاملا بومی و با پوشش محلی کردی بود، در سه سال گذشته بهگفته خود صنعتگران از دیگر استانها مشتری دارند. کارگروه مشترک با بنیاد نخبگان و پارک علم و فرهنگ راهاندازی کردیم و فرایند تولید کلاش را به لحاظ علمی، اقلیمی و فرهنگی بازبینی میکنیم تا همهگیر شود و همه بتوانند از آن استفاده کنند. اگر برخی از معایب رفع شود کلاش کفشی سبک، راحت و شکیل است که حتی میتواند کاربردهای طبی داشته باشد.
ثبت جهانی دومین روستای صنایع دستی ایران در سال ۹۷
ایران در سال ۱۳۹۷ هم ۳ پرونده برای شورای جهانی صنایعدستی فرستاد و باز هم هر ۳ پرونده ثبت جهانی شد. میبد یزد به عنوان شهر جهانی زیلو، آباده فارس به عنوان شهر جهانی منبت و خراشاد خراسان جنوبی به عنوان روستای جهانی تَو بافی (حوله بافی) در شورای جهانی صنایع دستی ثبت شدند.
میبد شهر جهانی زیلو
محمدعلی غنیپور میبدی هنرمند ۶۰ ساله زیلوباف اهل و ساکن میبد دربارهی این رشته صنایعدستی میگوید: هفت نسل پشت در پشت این هنر را نگاهداری کردیم، من نسل هفتم زیلوباف خانوادهمان هستم، از کودکی در کنار خانوادهام در همین صنعت بودم، نزد پدرم زیلو بافی را آموختم، الان استادکار هستم و شغل و درآمدم از تولید و فروش زیلو است.
هنرمند زیلوباف میبدی بیان کرد: زیلوبافی پیشینهی ۳ هزارساله دارد که تا ۹۰۰ سال سند دیرینگی و تا ۱۲۰۰ سال سند مصور از زیلو وجود دارد. پیش از جهانی شدن زیلوی میبد (در سال ۹۷) شمار محدودی استادکار و هنرمند زیلوباف در میبد داشتیم، اما با ثبت جهانی زیلوی میبند با آموزشهایی که انجام شده بیش از ۳۰۰ هنرمند و صنعتگر زیلوباف در میبد فعالیت میکنند، اما تنها ۲۴ استادکار قدیمی فعال هستند.
وی دربارهی شیوه و الیاف مصرفی در تولید زیلو میبد گفت: زیلو از پنبه خالص، رنگهای گیاهی و صنعتی و با دستگاه عمودی و معمولا با یک بافنده، بافته میشود، و بافنده پای دستگاه باید در حرکت و رفت و آمد باشد. هنگام بافت زیلو پیادهروی زیاد میشود تا اندازهای که یک بافنده در روز ۳۰ کیلومتر باید پای دستگاه پیادهروی کند. ابعاد زیلو مانند فرش و قالی از ۶ تا ۹ تا ۱۲ متر است، البته اندازه بیشتر به دستگاه بافت مرتبط نیست و به ابعاد سفارش بستگی دارد، و بنا به رنگ و طرح قیم متفاوت است.
محصولات زیلو که با رنگ گیاهی تولید میشود کاربرد و مشتری بیشتری دارند، اما رنگرزی سنتی گیاهی بسیار سخت است و جواب نیاز بازار را نمیدهد و اکثرا صنعتی رنگرزی میکنیم؛ اما چون تولید کم است نمیتوانیم پاسخگوی صادرات باشیم. این رویداد بسیار تاثیر مثبتی بر این هنر و فضای شهر داشت، پیش از جهانی شدن، زیلوبافی در حال فراموشی بود، اما با کوشش مسوولان معاونت صنایعدستی و جهانی شدن میبد، زیلو وجهه دیگری در جهان پیدا کرد و بسیاری مردم از سراسر کشور به خرید زیلو روی آوردند و افزونبر حفظ این هنر، رونق اقتصادی در زیلو ایجاد شد و توسعهی بازار و جذب مشتری بیشتر صورت گرفت.
غنی پور با بیان اینکه زیلو به عنوان نخستین فرش سلامت جهان شناخته شده است، گفت: با جهانیشدن زیلو شناخت مردم نسبت به این بافت سنتی افزایش پیدا کرد. این محصول کاملا بهداشتی به دلیل الیاف پنبه هیچ حساسیتی برای انسان ایجاد نمیکند؛ مواد پلاستیکی (غیر قابل بازیافت) در آن بهکار نمیرود.
وی افزود: زیلو منحصرا به میبد تعلق دارد، البته در دورهای به رونق و توسعه آن کارگاههای بافت در کاشان هم دایر شد، البته زیلوبافی در زمان قدیم به افغانستان هم راه پیدا کرد، و اکنون هم کمابیش بافتههایی مانند زیلو دارند.
هنرمند زیلوباف میبدی با تشکر از پشتیبانیهای مسوولان صنایع دستی کشور برای حمایتهای دوران کرونا گفت: هماکنون شرکت تعاونی زیلوبافان در میبد فعال است و بهتازگی انجام صنفی زیلوبافان ثبت و تاسیس شده و فعالیت خود را آغاز کرده است، همچنین هنرمندان جوانتر برای بازاریابی و فروش آنلاین به ویژه در دوران کرونا کارهای خوبی انجام دادند. امیدوارم این بیماری هر چه زودتر تمام شود و گردشگران به میبد بیایند و نمایشگاه و کارگاههای زنده را از نزدیک ببیند و فروش به شکل سنتی هم دوباره احیا شود.
آباده شهر جهانی منبت
هنر منبت یکی از هنرهای دستساز ایرانی است که نزدیک به هزار و ۵۰۰ سال پیش در برخی از منطقههای کشور رواج داشته است که بنابر اسناد تاریخی موجود خاستگاه منبت سنتی (ظریف) در استان فارس شهر آباده است. این هنر اصیل ایرانی که از ریشهی نبات (گیاه) گرفته شده، هنر کندهکاری بر روی چوب است و مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی بسیاری قرار دارد.
قدیمیترین اثر منبت موجود، مربوط به نیمهی نخست سدهی سوم مهی (:هجری قمری) است که یک لنگه در چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز است که در دورهی عمرو بن لیث صفاری ساخته شده و دارای زیرسازی از چوب تبریزی است و روی آن با خلالهایی از چوب گردو و نقوش پر ضلعی بسیار زیبایی زینت شده است.
منبتکاری هنری بسیار ظریف و دقیق است که در میان اهالی آباده استان فارس جایگاه ویژهای دارد، محصولاتی که روی قطعات کوچک چوبهای شمشاد (زرد) و عناب (قرمز) و گردو (قهوهای) و با استفاده از قلمهای ریز و ذرهبین انجام میشود، که بنا به ظرافتی که دارد به منبت چاقویی یا سوزن در چشم فروبردن معروف است.
۸۶ سال پیش برای متمرکز ساختن هنرهای ملی، هنرستان صنایع قدیمیه در ایران بنیانگذاری شد و مرحوم احمد امامی که از هنرمندان بنام منبتکار در شهرستان آباده به شمار میرفت با هدف ایجاد کارگاه منبتکاری و تعلیم هنرجویان به تهران دعوت شد. مرحوم احمد امامی به همراهی فرزند خود، علی امامی به تهران آمد و کارگاه منبت، به کوشش این استاد زندهیاد بنیانگذاری شد.
حیدرعلی زاهدیان معاون صنایعدستی و هنرهایسنتی استان فارس دربارهی هنر منبتکاری و تعداد هنرمندان فعال در این رشته، گفت: در آباده نزدیکبه ۵ هزار هنرمند صنایعدستی فعالیت میکنند و بیش از ۹۰درصد از این هنرمندان در زمینه منبتکاری فعالیت میکنند؛ تیمچه صرافیان با ۱۶ حجره به عنوان بازارچه فروش محصولات صنایعدستی در آباده فعال است همچنین کارگاههای خانگی و غیرخانگی منبت در سطح شهر فعال هستند.
معاون صنایعدستی و هنرهایسنتی استان فارس گفت: به دلیل سنتیبودن، اصالت و مرغوبیت محصول، در چند سال اخیر هنرمندان آباده مهر اصالت و نشان مرغوبیت محصول ملی و بینالمللی دریافت کردهاند و در جشنوارههای فجر صنایعدستی محصولات هنرمندان که بیشتر آثار منبت ظریف و چاقویی است مقامهای بسیار خوبی به دست آوردهاند.
خراشاد روستای جهانی تَوبافی (حولهبافی)
روستای خراشاد در ۲۵ کیلومتری جنوبشرقی بیرجند در استان خراسان جنوبی واقع شده و از مناطق خوش آبوهوا و جاذبههای طبیعی این استان است؛ حولهبافی یا توبافی در این روستا ریشه تاریخی دارد، چند سده است که این صنعت در این میان مردم خراشاد رواج دارد، قدمت برخی از کارگاههای پارچهبافی و حولهبافی در خراشاد به بیش از یک سده میرسد.
حسین عباسزاده معاون صنایعدستی استان خراسانجنوبی گقت: پس از ثبت ملی و ثبت جهانی در روستای خراشاد آثار توسعه و آبادانی، شور و نشاط اجتماعی، حس غرور و هویت محلی اجتماعی، حتی تغییر در سنگ فرشهای خیابان، و افزایش مهاجرت معکوس از شهر به روستا به وضوح دیده میشود.
معاون صنایعدستی استان خراسانجنوبی افزود: توبافی، پارچهبافی سنتی یا تونبافی یا حولهبافی از هنرهای سنتی با دیرینگی ۳۰۰ سال در خراشاد است که تا دو دهه پیش چرخهی تولید آن کند شده بود، از اوایل دههی ۸۰ و تقریبا از زمانی که شرکت تعاونی زنان خراشاد شکل گرفت آهنگ تولید این محصول سرعت گرفت.
عباسزاده بیان کرد: با رونق توبافی این هنر به شهرهای بیرجند و روستاهای اطراف مانند نصرآباد و نوفرست و … توسعه پیدا کرد. اکنون پارچه بافی به صورت مشاغل خانگی در این روستا رونق دارد، پیش از ثبت جهانی ۵۰ تا ۶۰ کارگاه خانگی در خراشاد فعال بود، اما اکنون این کارگاهها دو برابر شده است و نزدیکبه ۱۲۰ کارگاه فعال در خراشاد وجود دارد و بیشتر هم زنان در این هنرصنعت مشغول بهکار هستند.
پس از ثبت جهانی، انسجام اجتماعی میان مردم و همچنین نهادهای روستا ایجاد شد شورای روستا و دهیاری با مشارکت مادی مردم همهی کوچهها را سنگفرش کردند، مبلمان روستا تکمیل شد همه کوچهها تابلوهای معرفی و راهنمای کارگاههای صنایعدستی نصب شد. با پشتیبانی استانداری و کمک مردم و در طرح همت عالی یک بازارچه صنایع دستی در روستا راهاندازی شده است.
معاون صنایعدستی استان خراسانجنوبی گفت: روستای خراشاد ۱۷۰۰ نفر جمعیت دارد، اکنون شرکت تعاونی زنان خراشاد به تنهایی با ۵۳۰ عضو بافنده دارد دارد، شرکت تعاونی هنر وزین خراشاد هم نزدیکبه ۳۳۰ عضو دارند، اکنون این هنر در شهر بیرجند مرکز استان هم رواج پیدا کرده است و مردم با افتخار خود را بافنده پارچه سنتی خراشاد (توبافی) معرفی میکنند.
عباسزاده افزود: تا پیش از کرونا در ماه نزدیکبه ۳ هزار متر پاچه سنتی خراشاد بهدست صنعتگران بافته میشده است، این محصول افزونبر اینکه در بسیاری از سایتهای معتبر جهان فروخته میشود، از طریق شرکت تعاونیهای خراشاد به کشورهای اروپایی مانند ایتالیا،مجارستان، اتریش و آلمان صادر میشود. البته در کرونا و به دلیل افزایش سه برابری قیمت مواد اولیه روند تولید و فروش کمی کاهش پیدا کرده است که کوشش میکنیم با حمایت وزارت صمت بافندگان را برای تامین مواد اولیه یاری کنیم.
ثبت سومین روستای جهانی صنایعدستی ایران در سال ۹۸
ایران در سال ۹۸ چهار پرونده به شورای جهانی صنایع دستی ارسال کرد و شیراز پس از اصفهان به عنوان دومین شهر جهانی صنایع دستی، زنجان به عنوان شهر جهانی ملیله و ملایر به عنوان شهر جهانی مبل و منبت از استان همدان و قاسمآباد از استان گیلان به عنوان روستای جهانی چادر شببافی در فهرست جهانی قرار گرفت.
شیراز دومین شهر جهانی صنایعدستی ایران
حیدرعلی زاهدیان معاون صنایعدستی و هنرهای سنتی استان فارس میگوید: در این استان ۸۰ رشته صنایعدستی فعال است که بیشتر این رشتهها در شهر شیراز فعال هستند؛ در گروه دستبافتههای داری گلیم، جاجیم و گبه و قالی؛ خاتم شیراز که نشان جغرافیایی بینالمللی صنعت (VIPO) را گرفته است، در گروه صنایع چوبی، خراطی و در گروه هنرهای معماری، کاشی هفت رنگ، آیینهکاری و گچبری از هنرهای سنتی مشهور در شیراز است.
معاون صنایعدستی استان فارس یادآوری کرد: مجموعه هنرهایسنتی و صنایعدستی شیراز که به صورت زنده همچنان فعال هستند و آثار فاخر و کاربردی که در شیراز تولید و صادر میشوند از سویی شمار و کیفیت آموزشگاههای فنی و حرفهای و آموزش عالی صنایعدستی دولتی و غیر انتفاعی به ثبت جهانی شیراز بسیار کمک کرد.
در شیراز بیش از ۲۰ هزار هنرمند در حوزهی صنایعدستی فعال هستند، همچنین ۹۰۰ کارگاه آموزشی متمرکز در شیراز فعال است، از سویی محصولات و آثار صنایع دستی افزونبر بازار در مکانهای تاریخی شهر مانند حافظیه و ارگ کریمخانی فروخته میشود؛ در ارگ کریمخانی ۷ بازارچه فعال است، سرای مشیر که بازارچه صنایعدستی بخش خصوصی است. همچنین در مجموعهی مهستان با ۱۳۰ غرفه صنایعدستی فروخته میشود.
زاهدیان گفت: در سال آینده با همکاری شهرداری شیراز بازارچه هنر جدید گشایش مییابد. همچنین در حال آمادهسازی مرکز آموزش و پژوهش و نوآوری صنایعدستی در حال آمادهسازی است که در سال ۱۴۰۰تکمیل و به بهرهبرداری میرسد.
زنجان، شهر جهانی ملیله
ژیلا زارعی هنرمند ملیلهکار، اهل زنجان با ۲۷ سال سابقهی فعالیت در صنایعدستی و مدرس رشتهی ملیلهکاری دانشگاه الزاهرا(س) دربارهی این هنر گفت: رشتههای نازک از مفتولهای نقره که به صورت توری ظریف طراحی میشود هنر ملیلهکاری است؛ سابقه این هنر صنعت به پیش از میلاد مسیح و به دورهی سلجوقیان میرسد. زمانی که شاهعباس صفوی هنرمندان سراسر کشور را در اصفهان گردهم جمع کرد، ملیلهکاری هم از زنجان به اصفهان منتقل شد و اکنون هم در آنجا آموزش داده میشود، اما اصالت ملیلهکاری متعلق به زنجان است.
محصولات ملیلهکاری زنجان به لحاظ طراحی، ظرافت کیفیت نقره (با پایه و عیار ۱۰۰) حرف نخست را در جهان میزند؛ این هنر افزونبر ظروف، آیینه و شمعدان و تابلوها، در طراحی و تولید زیورآلات هم استفاده میشود و البته به اندازهای انعطافپذیری دارد که بر روی هر طرحی و به هر شکلی به صورت کاربردی استفاده میشود. ملیلهکاری در زنجان یک هنرسنتی و صنایعدستی کاملا زنده است، هماکنون نزدیکبه ۱۰۰ استادکار ملیلهکار در زنجان فعال هستند، کارگاه تولیدی، آموزشی و فروشگاه وجود دارند، و در هر کارگاه میانگین ۱۵ هنرجو و صنعتگر فعالیت میکنند.
وی خاطرنشان کرد: ثبت جهانی زنجان به عنوان شهر جهانی ملیلهکاری تاثیر عمیقی بر حس تعلق بومی و محلی و غرور اجتماعی مردم استان داشت؛ از سویی دریافت نشانهای ملی و مرغوبیت -که در یونسکو ثبت میشود- توسط هنرمندان استان باعث تبلیغات و برندسازی نام هنر و هنرمند و نام زنجان میشود.
پیش از این فرآوردههای صنایعدستی در فروشگاهها تقریبا پراکنده بود، اما پس از ثبت جهانی، آثار فاخر و محصولات کاربردی ملیلهکاری در فروشگاههای صنایعدستی متمرکز در بازار سبزهمیدان زنجان بیشتر شده است و اکنون در استان بازارچه صنایعدستی هم راهاندازی شده است. بیشتر خانوادههای زنجانی برای جهیزیهی دختران خود محصولات ملیلهکاری خریداری میکنند، البته الان نقره بسیار گران شده و میزان فروش کمی افت کرده است، ولی باز هم در اندازه محصولات کوچکتر و سبکتر مردم محصولات گوناگون ملیلهکاری را خریداری میکنند.
زارعی با ابراز امیدواری از پایان کرونا در سال ۱۴۰۰ و آرزوی سلامتی برای هنرمندان صنایعدستی در همهی جهان گفت: امیدوارم بتوانم تا هر روزی که نفس میکشم این هنر را زنده نگهدارم و بیشتر به مردم جهان معرفی کنم. برای نوروز هم کوشش میکنم به دوستان و نزدیکان خود یک محصول صنایعدستی و البته ملیله کاری به یادگار هدیه دهم.
ملایر شهر جهانی مبل و منبت
خانوادهی هنرصنعت مبلمان منبت شهرستان ملایر بیش از ۲۵ هزار نفر جمعیت و حدود ۹ هزار استادکار(منبتکار) با بیش از پنج هزار کارگاه فعال دارد. سهم شهرستان ملایر در تولید مبلمان منبت کشور ۶۵ درصد است که پس از ملی و جهانی شدن این هنر صنعت، سالانه شمار زیادی از گردشگران و علاقهمندان به این دیار سفر میکنند بهگونهای که در جشنواره تابستانی سال ۹۸، ملایر میزبان بیش از ۱۵۰ هزار گردشگر بود.
علی مالمیر مدیرکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی همدان بر این باور است که «با جهانی شدن مبلمان منبت، این ظرفیت برای ملایر ایجاد شده که بتواند صنعت مبل و منبت کشور را رهبری و مدیریت کند.
به گفتهی وی، جهانی شدن مبلمان منبت نوع نگاهها به ملایر را متفاوت کرده و حضور مسوولان کشوری و مراجعه و تقاضای سرمایهگذاران به این شهرستان با توجه به مهیا بودن بسترها، برای مردم و این شهر بسیار ملموس است.
وی تهیهی یک سند راهبردی برای این هنر صنعت را ضروری میداند و میگوید با ورود فعال دانشگاههای ملایر برای ثبت جهانی و تداوم این همافزایی در فرآیند تولید، کیفیت محصول، مواداولیه، ارتباط با بازار، خدمات پس از فروش، اعتماد و وفاداری مشتری و کوششهای شهرداری ملایر در زمینه فضاسازی شهری و معرفی هرچه بهتر منبت، پازلهای برندسازی این هنر صنعت، آیندهی خوبی را برای مردم ملایر و توسعه استان رقم خواهد خورد.
قاسمآباد، روستای جهانی چادر شببافی
فاضلهی بابایی قاسمآبادی هنرمند ۳۴ سالهی چادر شببافی میگوید: این هنر سنتی جهانی را از مادرم آموختم، بیشتر دختران روستا هم به همین روش این هنرصنعت را فرا گرفته اند؛ هنوز موسسه یا هنرستانی نداریم که این رشته آموزش داده شود. البته در چند سال اخیر چند نفر از پیشکسوتان روستا همت کردند که این هنر را توسعه دهند، اما آموزش چادرشببافی هنوز در حد آموزشهای خانگی است.
بابایی که دارای مدرک دانشگاهی کارشناس ارشد مدیریت اجرایی است، اظهار داشت: بنا به مدرک تحصیلی دانشگاهی در حوزه صنعتومعدن مشغول بهکار هستم، اما برپایهی علاقه به هنر بومی و سنتی روستایمان، چادرشببافی را آموختم و در بخش بازاریابی و فروش این محصول فعالیت میکنم.
وی با اشاره به قدمت تاریخی چندهزار ساله روستای قاسمآباد توضیح داد: چادرشببافی یک هنر سنتی باستانی است، در زمان قدیم چادرشب را با پشم و ابریشم میبافتند، اما با گران شدن و کمیاب شدن ابریشم با کاموا هم چادرشب را میبافتند. در زندگی سنتی چادرشب به عنوان چادرکمر زنان روستایی که بیشتر در شالیزارها و زمینهای کشاورزی فعالیت میکردند استفاده میشد، البته در طراحی داخلی خانه روتختی و روبالشی هم استفاده میکردند و در جهاز دختران نوعروس استفاده میشد.
امروزه کاربرد چادرشب مدرنتر شده، به عنوان رومبلی و رومیزی، تولید کیف و طراحی لباس هم استفاده میشود. یک مدل از چادرشب ساده و چهارخونه، مدل دیگر به صورت گل برجسته بافته میشود. که طرح گل برجسته بیشتر در طراحی لباس بکار برده میشود، اما نمونه طرح ساده بیشتر در تولید کیف استفاده میشود که با توجه به سلیقه مشتری و قیمت تمام شده در بازار مشتری دارد.
بابایی ادامه داد: سالها پیش چادرشببافی کمرنگ شده بود، اما اکنون این هنر در روستا کاملا زنده است و رونق گرفته است پس از ثبت جهانی روستای قاسمآباد جوانان روستا خیلی به آموختن این هنر رغبت نشان دادهاند و با خلاقیت و ابتکاری که دارند، محصولات قابل استفاده و کاربردی زندگی روزمره کنونی تولید میکنند و میفروشند.
هنرمند چادرشبباف، قاسمآباد را منطقهای گردشگری با جاذبههای فرهنگی، تاریخی، طبیعی و صنایعدستی توصیف کرد و گفت: پس از ثبت جهانی و تحولاتی که در روستا اتفاق افتاد آماده پذیرایی از گردشگران میشدیم که کرونا آمد، و گردشگر خیلی کم به منطقه ما میآید و فروش محصولات چادرشببافی کاهش یافته است، اما اکنون به صورت مجازی و کسب و کارهای آنلاین فروخته میشود.
قاسمآباد یکی از روستاهای شهرستان رودسر از توابع چابکسر در استان گیلان و دارای دو بخش علیا و سفلی است و از محله های کوچکتر بندبن ،پایینمحله ،بالامحله، خانسر، ملک میان ،توسکا محله و سفلی تشکیل شده است، اما اکنون ثبت جهانی چادرشب باعث یکپارچگی و اتحاد و همبستگی همه مردم روستا برای پیشرفت و بهبود قاسمآباد شده است.
مهاجرت معکوس و ثبت جهانی روستاها
ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایعدستی صرفا یک روند اداری و یا صدور یک گواهینامه نیست، بلکه رویدادی مبتنی بر یک رویکرد و راهبرد خلاق است، آغاز آن حاصل مطالعه تلاش، برنامهریزی و پیگیری مدیران ارشد وزارتخانه میراث فرهنگی، و هماهنگی فرابخشی با دیگر دستگاههای دولتی و عمومی کشور از مرکز تا استان است؛ اما تداوم و رسیدن به نتیجهی مطوب آن نیازمند یک عزم ملی از هنرمندان فعال شهر و روستا، مسوولان اجرایی منطقه و رسانهها و پشتیبانی بخش خصوصی و فعالان گردشگری است.
تغییر و تحولات نسبت به پیش از ثبت جهانی در شهرها و روستاها به وضوح مشهود است، یکی از آثار این ثبتهای جهانی به خصوص در مناطق کمتر شناخته شده، هویتبخشی و مهاجرت معکوس است، ارزیابی از افزایش ضریب نشاط عمومی و انگیزه در جوامع محلی و اهالی شهرها و روستا انگیزه ایجاد میکند، هویتسازی و اعتباربخشی،حس غرور و همبستگی، ظرفیتهای نهفته شناسایی و ثبت جهانی شهرها وروستاهای صنایع دستی است.
اکنون بیشتر جوانان و زنان به دلیل اقامت در یک منطقه جغرافیایی که ثبتملی یا جهانی شده است از آن مکان هویت گرفته و به گرایش و یادگیری هنر بومی آن منطقه روی آوردهاند، که در میان مدت منجر به حفظ آن هنر و صنعت و در بلند مدت اهداف رونق اقتصاد و اشتغالزایی و توسعه پایدار میشود.
