گهنبار«پَیتَهشَهیِم» یا گهنبار چَهرهی پایان تابستان بزرگ، هر سال از روز اَشتاد ایزد بر پایه گاهشمار زرتشتیان که برابر با 21 شهریورماه در سالنمای رسمی کشور است، آغاز میشود. این گهنبار همچون دیگر گهنبارها پنج روز به درازا خواهد كشید و در روز انارام كه برابر با ٢٥ شهریورماه است، به پایان میرسد.
صبح نخستین روز از پنج روز گهنبار پیتهشهم، زرتشتیان هر شهر در كنار آتش ورهرام شهر خود گرد هم میآیند و آیینی به نام «واجیشت» گهنبار را برگزار میكنند.
در این آیین موبدان و گروهی از زرتشتیان گرد هم میآیند و یكی از موبدان هفتاد و دو هات «یسنا» را میخواند و دیگر موبدان نیز بخشهایی از آن را با او همآواز میشوند. بخشی از اوستا به نام «آفرینگان گهنبار» نیز خوانده میشود و این آیین با پخش لرک(:آمیختهای از هفت میوهی خشك) به پایان میرسد.
پیتهشهیم به چم(:معنی) پایان تابستان است و از جشنهای كشاورزی به شمار میآید. این گهنبار پس از خروار شدن محصولات كشاورزی و چیده شدن میوهها از روی درختان برگزار میشود.
واژهی «گهنبار» از دو بخش «گاه» و «انبار» پدید آمده است و به چم(:معنی) زمان انبار فرآوردهها است. این واژه به گونهی «گاهنبار» یا «گاسانبار»نیز خوانده میشود كه به چم «بار عام» یا زمان گرد آمدن مردم در جایی، یا به چم زمان نتیجه گرفتن است. گهنبار را جشنهای سالیانه نیز مینامند. زیرا واژهی اوستایی آن «یااریه یسنه» است كه به چم «سالیانه» است. گهنبارها را جشنهای فصلی نیز مینامند. زیرا هر گهنبار دستكم در یكی از فصلهای سال جای دارد. هر نوبت گهنبار به نام «چهره گهنبار» نیز خوانده میشود. پژوهشگران بر این باورند كه شش چهره گهنبار یادآور شش پلهی(:مرحلهی) آفرینش است. این شش پله در «فروردینیشت»، بند هشتاد و شش، به این ترتیب است: «آسمان، آب، زمین، گیاهان، جانوران و انسان.»
در باور زرتشتیان گهنبار پیتهشهیم هنگامهی آفریده شدن «زمین» از سوی خداوند است و آیینهای این گهنبارهمچون دیگر گهنبارها برگزارمیشود. در روستاهای زرتشتینشین، هر روز در خانهای سفرهی گهنبار گسترده میشود و اشیا و خوراكهایی روی آن گذاشته میشود.
در سفرهی جشنهای ویژهای همچون گهنبار، موادی همچون غلات و حبوبات بیشتر بهچشم میخورد. هر یک از کشاورزان بخشی از دستآوردها و محصولات خود را با آرزوی سالی پربار بر روی سفره میگذاشتند، كه امروزه این غلات جای خود را به لرک(هفت میوهی خشکشده) دادهاند.
شاخههای مورت، یک سینی فلزی با میوههای فصل، ظرف فلزی آب، لیوان شیر، چراغ و شمع، سیر و سداب و سیروگ(:نان روغنی زرتشتیان) از دیگر نمادهایی هستند که بر سفرههای گهنبار بهچشم میخورد.
موبد مهربان پولادی در گفتوگو با «امرداد» گفت: این چهرهی گهنبار از زمانهای بسیار دور از سوی مردم جشن گرفته میشده است و آیینهای گهنبار پیتهشهیم همچون دیگر گهنبارها است.
موبد پولادی در ادامه افزود: رَدان(:یكی از درجهها موبدی) پس از دریافت «دّرون و میزد»(:خوراكها و محصولاتی هستند كه در زمان گهنبار به افراد نیازمند بخشیده میشود) از كسانی كه توان مالی بالایی دارند، آنها را به گونهی پنهانی میان نیازمندان تقسیم میكنند.
او در پایان گفت :«برگزاری گهنبارها دگرگونیهای بسیاری از زمانهای پیشین خود پیدا كرده است. سالها پیش گهنبارها به گونهی بسیار گستردهتری برگزار میشده است برای نمونه گاهی در یك روز در خانههای بسیاری گهنبار برگزار میشده اما هماكنون این آیینها به دست فراموشی سپرده شده است كه از دید انجمن موبدان و با توجه به مشكلات و گرفتاری انسانها، ایراد آنچنانی ندارد اما چه نیكوست كه این آیینها را همچون سالیان پیش برگزار كنیم.»
