چهارتاقی، چهاردروازه، چهارقاپو، یا چهاردر بنایی است چهارگوش با پوشش گنبدی که از چهار پایه و یک تاق گنبدی بر فراز آنها تشکیل شده است و چهار ورودی دارد. چهارتاقی یکی از کهن‌ترین و رایج‌ترین کالبد‌های مهرازی (:معماری) در ایران است که بنا بر گفته‌ی آگوست شوازی، در تاریخ معماری ریشه‌های آن را باید در برگیری مهرازی هخامنشی از کوشک‌های آشوری دانست.
شوازی باور دارد کوشک‌های ستون‌دار از بخش‌های جداناپذیر کاخ‌های سلطنتی بودند و در تخت جمشید آن را به گونه‌ی کاخ آپادانا می‌بینیم: تالاری بزرگ با ستون‌های چوبی و سنگی غول‌پیکر. اما یکی از سختی‌های ساخت این بناها این بود که چوب مناسب برای چنین سازه‌ای در ایران نایاب بود و درختان تنومند سرو باید از لبنان به ایران آورده می‌شدند. بعد از فروپاشی دولت هخامنشی، مهرازی گنبددار راه‌حلی نوآورانه برای حذف ستون‌های چوبی از این سازه شد.
یکی از برتری‌های کالبد کوشک این بود که می‌شد اندازه‌ی آن را به دل‌خواه کوچک و بزرگ کرد و به‌راحتی در هر فضایی به کار بست. کمبود چوب در ایران بدین معنی بود که ساخت تاق‌های نوک‌تیز کاربردینبود و مهرازان ایرانی راهکاری خلاقانه برای این مشکل یافتند. چهارتاقی در ساده‌ترین حالت چیزی جز چهار پایه و یک تاق نیست. آسان‌ترین تاق برای ساخت همان گنبد است که نیاز به تیرهای باربر ندارد. نخستین بار در مصر و آشور بود که گنبدهایی با خشت خام روی کالبد چهارگوش ساختند، اما همان‌گونه که شوازی اشاره می‌کند، اندازه‌ی آنها بسیار کوچک بود.3 آندره گدار توضیح می‌دهد که ایرانیان با به‌کاربردن آجر پخته و ملات ساروج توانستند گنبدهایی با دهانه‌های بزرگ بسازند و برای تبدیل شکل چهارگوش به دایره شگردهای گوناگونی به کار بستند، مانند گوشه‌سازی که چهارگوش را به گونه‌ی هشت‌برساخته تبدیل کرده و سپس دایره‌ی گنبد را روی آن قرار می‌دهد. این‌گونه بود که کوشک آشوری به چهارتاقی ایرانی تبدیل شد. به باور گدار و سیرو، چهارتاقی‌ها بیشتر جنبه‌ی تزیینی داشتند تا پوششی و نگهدارنده و بیشتر در آتشکده‌ها ساخته می‌شدند تا نگهدارنده‌ی آتش سپند باشند.
آنچه در بالا آمده است بخشی از گزارشی‌ست با عنوان «چهارتاقی، دستاورد مهرازی ایرانی»، به قلم مسعود وارسته که در تازه‌ترین شماره‌ی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این گزارش را در رویه‌ی ششم (تاریخ و باستان‌شناسی) شماره‌ی 440 امرداد بخوانید.
امرداد شماره‌ی 440 از دوشنبه 10 خوردادماه 1400 خورشیدی، در روزنامه‌فروشی‌ها و نمایندگی‌های امرداد در دسترس خوانندگان خواهد بود.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند.
فروش اینترنتی هفته‌نامه امرداد شماره‌ی 440
اشتراک ایمیلی هفته‌نامه امرداد
