خانهی قاجاری سالار محتشم یکی از خانههای بسیار زیبای شهرستان خُمین در استان مرکزی است که دارای گچبریهای ویژه و آجرچینیهای هنرمندانهای بوده و هم اینک به گنجخانهی(:موزه) مردم شناسی و باستان شناسی (سنگنگارههای تیمَره و استان مرکزی) تبدیل شده است.
به گزارش اَمرداد، میرزا علی خان کمرهای فرزند علی قلیخان از افسران آرتش (ارتش) روزگار قاجاریه بوده که در سال 1332 مَهی (:قمری) از سوی دولت وقت (احمد شاه) و به پیشنهاد علاء السلطنه، وزیر داخلی وقت به انگیزهی تواناییهای (:قابلیتها) فراوان در برابر نیروهای روسی و دفاع از مرزهای کشور به همراه لشگر خُمِین ملقب به سالار محتشم میشود. در جنگ جهانی یکم که نیروهای روسیه از شمال و نیروهای عثمانی از باختر(:غرب) به پیشروی در خاک ایران سرگرم بودند، سالار محتشم فرماندهی پیاده نظام لشگر کمره و برادرش غلام حسین خان فرماندهی نیروهای سواره نظام لشگر کمره را بر دوش داشته و این دو پیروز شدند نیروهای اِشغالگر روسی را تا مرز بروجرد و ملایر به پس (:عقب) برانند.
خانه یا دژ (:قلعه) سالار محتشم از ساختههای میرزا علی خان است که دیرینگی آن به اواخر روزگار قاجاریه میرسد. این دژ پناهگاه مردم در هنگام یورش دزدان و آشوبگران به شهر بوده و از دید سبک مِهرازی(:معماری) آمیزهای از مِهرازی کلاسیک اروپا و مهرازی ایرانی است. ساختمان سالار محتشم در خوردادماه 1383 از سوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی آماده و بازآرایی(:مرمت) شد و به عنوان نخستین گنج خانهی شهرستان خمین گشایش یافت. ساختمان سالار محتشم در شمال باختری شهر خمین و در کوی قدیمی شهر (قلعه) جای گرفته و در برگیرندهی یک هزار متر مربع سازههای اشرافی و بزرگ در درون یک باغ است. این دژ یک پدیدهی چشمگیر (:شاخص) در مجموعهی شهر بوده و دیوارهای بلند و سر درِ با شکوهی دارد. ساختمان از دو اَشکوبه(:طبقه) ساخته شده و از نمونهی ساختمانهای ایوان دار است. یک ایوان سراسری نخستین بخش از ساختمان اَشکوب همکف را تشکیل میدهد. ستونهای آجری این ایوان نسبت به ایوان اَشکوب دوم کوتاه و کُلفتتر بوده تا بتوانند بار و سنگینی اشکوب دوم ساختمان را زودتر و آسانتر به پایهها منتقل کنند. این ستونها دارای تاقهای هلالی پهنی بوده و در پیشانی آنها برای آذین بندی(:تزیین) از نگاره و نقشهایی همانند یک بشقاب که در آن سه انار وجود دارد، گل، شاخه درخت، برگهای گیاهان و پرندگان بهره برده شده است. اَشکوب پایین یا شبستان از 8 اتاق با اندازههای گوناگون برای کارهای خدماتی مورد بهرهی خدمتکاران بوده و به وسیلهی سه راه پله به اشکوب بالا میرسد. اشکوب بالا نیز از 11 اتاق با اندازههای گوناگون و گچبریهای زیبا تشکیل شده که مورد بهرهی سالار محتشم و خانوادهاش بوده است. در سمت باختر اشکوب یکم این ساختمان یک حوض خانه وجود دارد که دارای چهار ورودی بوده و هم اینک تنها یکی از آنها باز است. محوطهسازی حیاط ساختمان، آمیزهای(:تلفیق) از سبک ایرانی و اروپایی است. در بخش جنوبی حوض، طرح باغچهها به شیوهی باغهای ایرانی است. یعنی تشکیل شده از دو راهرو هَمرس چلیپایی(:متقاطع صلیبی) شکل که چهار باغچه در گوشههای آن جای دارد که چهار باغ نامیده میشود.
در گوشهی شمالی حوض مرز میان حوض و سازهی اصلی، شیوهی باغچهسازی متفاوت بوده و به شیوهی اروپایی ساخته شده است. طراح و معمار این ساختمان فرانسوی و پیمانکار آن اِسپهانی(اصفهانی) بوده است. ساختمان سالار محتشم هم اینک به گنجخانهی مردم شناسی و در برگیرندهی اشیاء و وسایل قدیمی مردم شهرستان خمین و همچنین پیکرههایی نمادین از آیین «کوسه ناقالدی»، «کرده به کوه» و شب چله است. همچنین در یکی از اتاقهای دیگر اسناد و نگارههای(:عکسها) خاندان سالار محتشم به نمایش در آمده است. اتاق دیگری نیز از این اَشکوب به گنج خانهی باستان شناسی تبدیل شده که پژوهشها و گردآوریهای دکتر محمد ناصری فرد در زمینهی سنگ نگارههای نامدار «تیمَره» و استان مرکزی در آن جای داده شده است.
دژ سالار محتشم در تاریخ 25 خورداد ماه 1381 با شمارهی 5804 به ثبت ملی رسیده است و چشم به راه گردشگران در شهریورماه است.
عمارت سالار محتشم در خمین تلفیقی از معماری ایران و اروپا.
تلفیقی زیبا از آجر و چوب در ورودی کاخ.
نمایی بسیار زیبا با آجرچینی سر در بالای ساختمان.
گچبری هایی برگرفته از هنر ایران و اروپا با نمادهای بیشتر ایرانی.
موزه باستان شناسی سنگ نگاره های تیمره و استان مرکزی.
موزه اشیای تاریخی و اهدایی مردم.
حیاط و باغ عمارت.
بخش پایین ورودی به عمارت که از تزیینات زیبایی برخوردار است.
بخش ایوان ورودی و راهیابی به اشکوب ها که با گچ بری های زیبای سر ستون ها همراه است.
بخش موزه مردم شناسی.
فرتورها از سیاوش آریا است.
6744
