امروز فروردین ایزد و آذرماه، ۱9 آذرماه سال ۳۷۵۹ زرتشتی، شنبه 13 آذرماه ۱۴۰۰ خورشیدی، چهارم دسامبر ۲۰۲۱ میلاد
165 سال پیش، 13 آذرماه 1235 خورشیدی چهارم دسامبر 1856میلادی، بنادر و جزاير ايران در خليج فارس مورد حمله انگلیسها قرار گرفت و جدایی هرات از پيكر ايران را رقم زد.
جدایی هرات از ایران یکی از مهمترین رویدادهای تاریخ ایران و افغانستان به شمار میرود. در دوره قاجاریه پافشاری ایران بر تملک هرات مورد اعتراض و هجوم انگلیس قرار گرفت. هنگامی كه انگلستان در سال 1856میلادی درگير جنگ كريمه در اروپا بود، ناصرالدين سلطان قاجار، به تشويق روسها كه در جنگ كريمه با انگليسیها درگير شده بودند به هرات لشكركشی كرد و با بهرهجویی از گرفتاری انگليس در جنگ كريمه، یکم نوامبر 1856میلادی در هرات به پیروزی رسید. دولت انگليس در همين روز به ايران اعلان جنگ داد. بیدرنگ هشت كشتی جنگی انگليس با چند فروند كشتیهای بخاری و بادی به حركت در آمده و در چهارم دسامبر همان سال، بنادر و جزاير ايران در خليج فارس را مورد حمله قرار دادند. در نتيجه تا پايان سال میلادی، جزيره خارک و بندر بوشهر به تصرف نيروهای انگليسی در آمد و در ژانويه سال 1857میلادی، سربازان انگليسی و هندی با پيشروی در داخل خاک ايران، تا ناحيه كرمان پيش رفتند. در همين حال، قوای انگليس در حوالی خرمشهر پياده شدند و كشتیهای جنگی آنان، اهواز را به تصرف خود در آوردند. ناصرالدين شاه كه از سرانجام كار بيمناک شده بود، با فرستادن نمايندهای به پاريس، خواستار ميانجیگری فرانسه در اين زمينه شد. در نتيجه قرارداد در چهارم مارس 1857 بسته شد به نام معاهده پاریس كه به موجب آن، دولت ايران تعهد داد كه در برابر خروج نيروهای انگليس، از ايران، بیدرنگ هرات را تخليه و از هرگونه ادعای حاكميت و سلطنت بر افغانستان چشمپوشی کند و یک قرارداد تجاری استعماری را نیز بپذیرند. یک سری امتیازات سرزمینی به سلطان مسقط که در آن زمان متحده انگلیس بشمار میآمد بدهند. بنابراین، هرات به کلی از ایران جدا شد و افغانستان نیز با عنوان استقلالیابی، از ایران استقلال یافت. از اين زمان بود كه افغانستان از ایران جدا شد و تحتالحمايه انگلستان قرار گرفت. هرات در فَرگَرد نخست وندیداد اوستا بنام هَرویوا (Harōiva) آمدهاست که «ششمین سرزمین و کشور نیکی که من، اهورامزدا، آفریدم هَرویو و دریاچهاش بود».
نخستین ماه هر سال و نیز نوزدهمین روز هر ماه به نام فروردین (فروهر یا فروشی) است. بر گرفته از فره وهر fravahr به چم (:معنی) پیش برنده و پیش کشنده است. «فروردین» به زبان پهلوی «فرورتن»، گرفته شده از پارسی باستان؛ «افرورتینام» و به چم فروردهای پاکان و فروهرهای پارسایان است. فروردین همان فروهر است. فروهر ذرهای نوراهورایی است كه در بدن هركس نهاده شده تا روان را به راه راست راهنمایی كند. فروهر هیچ گاه آلودگی به خود نمیپذیرد. این ذره در آغاز پاک و بدون آلودگی بوده و همیشه هم پاک خواهد ماند و هرگز هیچ آلودگی و ناپاکی را به خود نخواهد گرفت. پس از مرگ بدن، فروهر راه بالا را میپیماید، به سرچشمه خود میپیوندد. چه نیکو است در این روز جامه نو پوشیدن و به یاد درگذشتگان بودن.
زرتشتیان در این روز جامه (:لباس) نو میپوشند و از درگذشتگان خود یاد میکنند. بنا بر اندیشه زرتشتیان فروهر روان مردگان و نیز روان آنانی است كه هنوز زاده نشده اند.
جایگاه فروهر نزد خداست و هنگامی كه کسی میمیرد. روان او به فروهر او می پیوندد و هنگامی كه کسی زاده می شود نیز روان از فروهر جدا و به تن او در جهان مادی میپیوندد.
بنابر اوستا انسان دارندهی پنج نیروی است كه بخشی از آنها میرا و بخشی دیگر نامیرا هستند این نیروها چنیناند:
۱- نیروی اهو: در فارسی این واژه را میتوان به جان معنی كرد كه نیروی پویایی، جنبش و زندگی است. این نیرو با جسم انسان پدید آمده و با مرگ تن، نابود میشود.
۲- نیروی دئنا: در فارسی میتوان این واژه را به دین یا وجدان، معنی كردهاند. وارون(:برخلاف) «اهو»، این نیرو را آغاز و پایانی نیست. این نیرو با زاده شدن انسان، در او، دمیده میشود و با مرگ به جهان مینوی میرود. وجدان نهاد آگاه و خدایی انسان است و انسان را از كارهای ناروا، بازمیدارد.
۳- نیروی بئوذ: نیروی ادراك، فهم و هوش است. این نیرو قوهی تشخیص نیک از بد است.
۴- نیروی اورون: این نیرو در فارسی، به روان معنی شده است. بر روان است تا به یاری نیروی بئوذ، راه نیك را بپذیرد و از بدی پرهیز كند چراكه در جهان واپسین، روان است كه بازخواست میشود. در پی نیكی، فرجامی نیك و در پی بدی، سرانجامی بد خواهد داشت.
گل تاج خروس نماد فروردین روز است.
سرودهی مسعود سعد سلمان، بر پایهی کتاب بندهش
فروردین است و روز فروردین
شادی و طرب را كند تلقین
ای دو لب تو چو می، مرا می ده
كان باشد رسم روز فروردین
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
سوگند مخور و آن روز، یزش فروهر پارسایان کن تا خشنودتر باشد.
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سرودهی استاد ملکالشعرای بهار:
مخور هیچ سوگند در (فروردین)/ که زشت است، ویژه به روزی چنین