سنت‌های زرتشتی و لزوم شناخت، پاینبدی و پاسداری از آنها

هر ملت و مذهبی به زبان و سنت‌های خود شناخته می‌شود، ازسوی دیگر با بررسی سنت‌های ملت‌های مختلف است ‌كه می‌توانیم به آسانی به باور‌ها وخواسته‌ها  وآرزو‌های جمعی هرجامعه‌ای پی ببریم.

به گواهی تاریخ  انجمن مگان(موبدان) با درك درست پیام‌های اهورایی اشوزرتشت، ‌ازبینان‌گذاران سنت‌ها وآداب نیكو بوده‌اند. سنت‌های دل‌انگیز كه با سرشت انسانی سازگار بوده ودردل وروح مردم جای گرفته وتا امروز به صورت‌های گوناگون دربین همه ایرانیان نگاه‌ داشته شده است.

دیدگاه زرتشتیان به جهان كه ازفرهنگ والای اشوزرتشت سرچشمه گرفته ودرسنت‌ها ورسوم‌ها ما به‌ودیعه نهاده شده است درسخت‌ترین شرایط نه تنها نزد بهدینان بلكه نزد هم‌میهنان غیرزرتشتی نیز باقی مانده است. به‌طوریكه ایرانی كه خود را سرو می‌داند فقط به جبر زمانه سراو خم شده و درهنر‌های خویش به‌صورت بته جِقه‌ای(سرو خمیده) به تصویر می‌كشد وبه درستی باور دارد كه درست است كه ازستم زمانه سراو خم شده است ولی هرگز نشكسته ونخواهد شكست.

اشوزرتشت دریافت كه :‌خدا(خودش آمده) یكی است وآن اهورامزداست (هستی بخش بزرگ دانا) خدایی كه با بخشش خرد(منو) ودئنو(وجدان) انسان را اشرف مخلوقات گردانیده واورا درانتخاب راه آزاد گذاشته است. تا قانون اشا یا هنجار هستی رابشناسد وبتواند دنیا را دراختیار گیرد ودرپیشرفت جهان به اهورامزدا یاری رسان باشد. خدا را دوستی همانند پدر و دوست می‌داند كه بدون هیچگونه چشمداشتی، این‌همه امكانات دراختیاربشرقرار داده وانتظاری ندارد جزاینكه انسان ازاین همه بخشش درست استفاده نموده ودرراه پیشرفت جهان وراستی ودرستی كوشا باشد.

بنا برباورزرتشتیان خدا درهمه جا حاضر ودرهمه جا درتجلی است وبرطبق  فرهنگ زرتشتی  چهارماده حیاتی یا به‌زبان اوستا، چهار آخشیج، آب وباد و خاك وآتش گرامی داشته می‌شود ومورد ستایش قرارمی‌گیرد وگرامی وپاك نگاه داشته می‌شود، امری كه شاید بیش ازپنجاه سال نیست كه جهان غرب به آن توجه كرده است وسازمان ملل درپی گسترش این فرهنگ است.

ازدید اشوزرتشت زن ومرد با هم برابربوده است كما اینكه درطول تاریخ ایران باستان زنان زیادی به مقام سرلشگری وحتا پادشاهی رسیده‌اند وجدایی(طلاق) امری به شدت نكوهیده می‌باشد.

برابری و برادری همه انسان‌ها وآزادی گزینش راه سرلوحه پیام‌های اشوزرتشت است. انگره‌مَن  فقط در«من»‌هاست و وجود خارجی ندارد. پیروی ازراستی ودرستی واشون شدن ومبارزه با بدمنشان واهریمنان. جزو اصول این مذهب است.

سنت‌های زرتشتیان نیز براساس این باور‌ها گذاشته شده است، زرتشتیان با اجرای این سنت‌ها درحقیقت باور‌های خود را به اجرا می‌گذارند وعمل می‌نمایند وبه‌نوعی تمرین می‌كنند وپایبندی به این باور‌ها وسنت‌ها وآداب ورسوم بوده است كه بعد ازاسلام نیزمحفوظ وگرامی داشته شده است وكم وبیش به شكل قدیمی مانده است. به‌طوریكه همه قبول دارند كه ایرانیان مسلمان شده‌اند ولی عرب نشده‌اند، درحالی‌كه كشور‌های زیادی درجهان هستند كه پس ازحمله تازیان، اكثرسنت‌ها وآداب قدیمی خود را فراموش كرده‌ وزبان خود راكناری گداشته وبه‌زبان عربی صحبت كرده خود را عرب می‌دانند.

سنت‌های قوی وپرشكوه جشن نوروز، چهارشنبه سوری،هفت سین، سیزده بدر،‌ مهرگان،‌ احترام به نوروآتش، سنت اسفند دود كردن، روشن كردن چراغ سر آرامگاه عزیزان درگذشته، صلوات فرستادن موقع روشن شدن چراغ،‌ وحتا دعاهایی ازقبیل اجاقتان گرم، روشن نگهداشتن چراغ درمنزل، پختن آش خیراتی به‌نام ویاد امامان كه كاملا شبیه آش پختن ما زرتشتیان درمراسم گهنبار وخیرات است و… كه دقیقا حفظ شده، شاهد این مدعا ست كه هركدام مشخصه ریشه‌داربودن باور‌‌های باستانی ایرانیان است.

زبان وسنت‌ها مشترك موجب جمع شدن اعضای اجتماع وآشنایی وهمفكری ودرنهایت نزدیك شدن دلها وهدف‌ها به یكدیگرمی‌گردد ودوام وبقای هرملتی را فراهم می‌آورد كه پای بندی به آنها جهان راپرازگل‌های مختلف زیبا می‌نماید. هنگامیكه هرملتی وپیروان هرمذهبی به سنت‌های درست وانسانی خود پای‌بند باشند، هركدام مانند گُلی می‌شوند كه بوی ورنگ وزیبایی ویژه به‌خود را‌ دارند. این امركه عده‌ای ازدانشمندان درجهان می‌خواهند با جهانی كردن سنت‌ها همه را وادارند كه به یك زبان صحبت كنند وآمال وآرزو‌ها وخواسته‌های همه انسان‌ها را مشابه سازند تا همگی یك جور بپوشند ویك جور شادی كنند ویك جور بخورند وبیا شامند. خطرناك‌ترین ایده‌ای است كه امروزه عالم انسانی راتهدید می‌كند، خوشبختانه سازمان ملل به این امرتوجه نموده وبرنامه‌هایی دردست اجرا دارد كه هرملتی سنت‌ها وفرهنگ خود را پاس دارد وبه آن احترام بگذارد درعین حال ازعالم علم ودانش عقب‌نماند، وبه‌سوی تعالی وتكامل مادی ومعنوی گام بردارد وبه همه ابنای بشربیا‌موزند كه با پاسداری ازاصول انسانی به عقیده وسنت‌ها خود پایبند باشند. اندیشه وگفتار وكردار همه مردم جهان ازباور‌های آنها سرچشمه می‌گیرد وهرروز یكی فرد زرتشتی برطبق سنت‌های مخصوص سپری می‌شود، هرزرتشتی وقتی ازخواب بیدارمی‌شود برطبق سنت، با خواندن اوستای( اشم وهو) كه می‌گوید( اشویی(پاكی وراستی) خوشبختی است.) ، دست وروی خود را می‌شوید وسپس طبق سنت به ستایش خدا می‌ایستد ونمازبه‌جا می‌آورد كه این‌كار هم سنت مخصوص به‌خود رادارد وچون هرروزی ازماه به‌نام ویژه‌ای نام گذاری شده ومعنی ویژه‌ای دارد به یاد عمل كردن به مفهوم آن‌روز ازخانه خارج می‌شود، اول هرماه به‌نام اهورامزدا است، زرتشتی دراین روز باید همه كاررا بخاطرخدا انجام می‌دهد،  روز دیگربهمن نام دارد، زرتشتی وظیفه دارد. تمام این روز را با اندیشه نیك سپری نماید. به‌سركار خود كه می‌رود كوشش دارد جزاندیشه وگفتاروكردار نیك، راهی نپوید.

 درزندگی زناشویی چون به برابری زن ومرد باور دارد. زن خود را «همسروكدبانو» می‌نامد وبرای او حقوقی برابر قایل است. برطبق سنت، هرماه كه نام روز با ماه برابر می‌شود، جشنی دارند، جشن فروردین گان، نوروز هم در ماه  فروردین است، جشن اردیبهشت‌گان، سوم ماه اردیبهشت است كه نام روز وماه با هم یكی می‌شود. وهرجشن ماهیانه مراسم خاص خود دارد وسنت وآدابی مخصوص.

برای نمونه برای جشن فرودین گان سنت است كه همه زرتشتیان برمزار درگذشتگان،‌ حاضر شده وبه پاس احترام  به روان آنها مراسمی خاص انجام می‌دهند وفروهر نیاكانشان را گرامی می‌دارند.

برطبق سنت زرتشتیان هرسال شش چهره گهنبار دارند، كه درهر چهره كه پنج  روز است( هردو ماه ،‌پنج روز) به «بار» دادن می‌پردازند و وقفیات مخصوص گهنبار كه درآمدش خرج خیرات می‌شود.

 امروزه سنت وقف و وقف كردن دربین هم میهنان مسلمان نیز باقی مانده است.

زرتشتیان چون ماه‌های سی روزه دارند، ‌پنج روز آخرسال را ماه گاتابیو یا پنجه می‌نامند كه هرچهار سال یك بار شش روز می‌شود. برطبق سنت،‌زرتشتیان چون باور دارند كه ماه فروردین ماه فروهر ‌هاست ودراین ماه فروهر درگذشتگان به زمین بازگشته وازبازماندگان خود دیدن می‌نمایند، خود را موظف می‌دانند كه خانه تكانی كنند وهمه جا را تمیز ومرتب نمایند و عطرآگین كنند و با حلوا وشیرنی ولباس نو به پیش واز بهار روند تا روح  درگذشتگان را خوشحال وشاد گردانند و… 

مراسم سال نو ونوروز باستانی برطبق سنت قدیم ایرانی حتا دربین افغانی‌ها آذربایجان شوروی وتاجیك‌ها وهمه كشور‌هاییكه بنام «استان» نامیده می‌شود وجزیی ازایران باستان بوده‌اند ودرزمان قاجار ازایران جدا گردیده نیز باقیمانده وگرامی داشته می‌شود. جالب است بدانید كه حتا عرب‌ها به جشن،‌«مهرجان» می‌گویند.

جشن نوروز وابسته به جمشید دانسته شده است وششم فروردین بزرگ مربوط به بزرگداشت اشوزرتشت است . وجشن تیرگان ازآن بزرگداشت آرش است، جشن مهرگان ازآن فریدون وكاوه آهنگر و جشن سده یادآور كشف ومهار آتش توسط هوشنگ شاه می‌باشد.

مراسم هفت سین یا هفت سینی كه  نماد هفت« امشه سپنته» یا هفت جاودانه است. تخم مرغ وشیر نماد وهومن ( نیك منشی) آتش نماد اردیبهشت( بهترین راستی). سكه نماد شهریور( شهریاری برخویش)، میوه به خاطر گرامی داشت زمین نماد سپندارمزد( مهروفروتنی)، آب نماد خرداد( دانش اندوزی ورسایی) وگل وگیاه نماد امرداد(جاودانگی).

بامداد سال نو(بامداد شبی كه فردای‌آن اول سال نو است)، زرتشتیان برطبق سنت دیرینه،‌ به پشت بام خانه خود می‌روند وآتش می‌افزودند واوستا می‌خوانند وخدا را سپاس می‌گویند، به‌قدری این سنت دربین ایرانیان باستان گرامی‌بوده كه دیگر ایرانیان نیزاین سنت را به‌نام چهارشنبه سوری گرامی داشته وبا شكوه زیاد این مراسم را بجامی‌آورند.

سیزده روز اول سال نو ازباستانی ترین زمان محترم یوده وهرروز مراسمی خاص خود دارد، روز دوم تا روز روزدوازهم،‌روز‌های دید و بازدید است ، به‌ویژه زرتشتیان سعی می‌كنند به دوستان ونزدیكان خود تا روز ششم فروردین كه زادروز اشوزرتشت ونوروز بزرگ نامیده می‌شود،‌ سربزنند وشاد باش گویند. برگزاری مراسم زادروز اشوزرتشت به‌نام «هفده روز» هم خود سنت‌ها خاص دارد، وزرتشتیان این روز را بسیار گرامی می‌دارند. روز سیزده‌عید روز تیر نام دارد، تیر ستاره باران است . روز سیزدهم عید «سیزده بدر» است وهمه به‌دشت وصحرا می‌روند وخوش می‌گذرانند ودسته جمعی برای سال جدید آرزوی باران می‌كنند. این مراسم به همان زیبایی باستان باقی مانده‌است.

مراسم عروسی‌(‌نصایحی كه موبد می‌كند وسفارش هایی‌كه می‌شود)، جشن سده، ‌سِدره ومشخصات آن ، كشتی وجزییات آن، نوزودی، جشن تیرگان، پرسه، پرسه‌های اسفند وتیر‌ماه و …

مراسم رفتن به پیر‌های معروف، كه زرتشتیان دراین مراسم،‌ بزرگی وبزرگ منشی وپاكی و مظلومیت دخترانی را می‌‌ستایند كه تسلیم دشمن نشده وتن به خفت وخواری نداده اند و تا دل كویر یزد آمده وتشنه وگرسنه دركو‌ه‌ها وبیابان‌های بی‌آب‌وعلف اطراف یزد پس ازتحمل سختی‌های بسیار، به شهادت رسیده‌اند.

جشن اردیبهشت‌گان ومراسم بزرگ كردن آتش،‌ جمع كردن آتش شانزده طبقه اجتماع وریختن روی آتش مقدس ورهرام موجود درآتشكده،‌ آتشی كه نماد راستی( اشا) وهمانند پرچمی است كه از شانزده آتش طبقه‌های گوناگون مردم درست شده ودرآتشكده همیشه روشن نگاه داشته می‌شود وهرسال با آتش‌های این شانزده طبقه بزرگ می‌شود وزرتشتیان  به‌قدری به این شانزده طبقه اجتماع ارزش  قایلند كه چون پیشه ‌هایی مانند زرگر یا آهنگر وغیره دربین زرتشتیان نیست، ازآتش این طبقات دربین هموطنان مسلمان استفاده می‌كنند وهیچ تعصبی به اینكه حتماً این آتش‌ها بایستی ازآتش زرتشتیان باشد را ندارند.

مراسم سرودن اوستا درآتشكده وبه‌صدا درآوردن زنگ درهنگام جابه‌جایی گا‌ه‌های نماز كه بعدها به غرب رفته ودركلیسا نیزازاین سنت دیرینه ایرانیان تقلید شده است.

پوشش مخصوص زنان زرتشتی،«مكنا»، «شوال» وغیرو هركدام سنت‌ها وآداب مخصوص به خود را دارد. بدن را می‌پوشاند وزیبایی خاص توام با متانت وشكوه به زنان می‌دهد. (لااقل درمراسم‌های خودمانی همه زرتشتیان می‌توانند بپوشند.)

جشن ازریشه یسن. یسنا خوانی است. زرتشتیان شادی كردن معقول رایكی نوع ستایش ازاهورامزدا می‌دانند. زرتشتیان به طبیعت با دید عارفانه نگاه می‌كنند. به این دلیل درحفظ بهداشت محیط زیست به‌طور بسیاروسواسی وبا دقت درطول تاریخ كوشا بوده‌اند.

سرو را نماد زرتشتی ومظهر فروتنی وسرسبزی وشادابی وروح افزا می‌دانند، وبا پیشكش كردن شاخه كوچكی ازآن به عزیزان این مفاهیم زیبا را پیش كش می‌نمایند. هنوز هم سرو نماد ایرانی وهنرمندی او می‌باشد.

 درسرسفره عروسی، ‌تخم مرغ، نخ وسوزن وقیچی و … می‌گذارند. كه هركدام مفاهیمی ژرف دربردارد كه تا آخرعمر بایستی دوزوج خوشبخت دریاد وباور داشته باشند….

با پیشكش كردن قند سبزدرمراسم وجشن‌های خانوادگی مفهوم شیرین وسرسبزی را منتقل می‌نماید…

ازگیاهان دارویی هركدام استفاده‌هایی می‌نمایند كه جز سنت زرتشتیان است واز برخی مانند هوم درمراسم یزشن خوانی استفاده می‌كنند وموبد یزشن خوان، آن‌را درهاون با سرودن اوستا می‌كوبند وبه مردم می‌دهند تا نوش كنند، هوم دارای ماده‌ای به‌نام افدرین است كه بسیارآرام‌بخش و شادی آور و مقوی قلب می‌باشد.

 زرتشتیان مرگ را پایان زندگی نمی‌دانند وبراساس این باور مراسم ختم نگرفته،  پرسه می‌گیرند.

وبسیاری ازآیین وسنت‌ها دیگر كه هركدام درجای خود بسیار نیكو واندیشه برانگیز وشادی افزا ومهرگستراست.

همه مراسم وجشن‌ها حكایت ازسادگی دارد وباید ازمواردی استفاده شود كه همه افراد جامعه ازهرطبقه اجتماعی كه باشند بتوانند، وسایل آن را تهیه نمایند.

همه مراسم حكایت از یكرنگی دارد، همه بایستی هدایایی را بین خود منتقل كنند كه درحالی‌كه ارزش‌ مادی زیادی ندارد، ارزش معنوی بسیار ومفهوم عمیق دربرداشته باشد ومهرومحبت وآرزو‌های خوش را منتقل كنند. همه مراسم سنتی‌ ما زرتشتیان،‌ حكایت ازلذت بردن از خوشی دیگران دارد، درنماز روزانه بار‌ها می‌خوانیم كه بایستی با نیكان وبهترین ها‌ی جهان هم زور باشیم، واز دُروندان یا پیروان دروغ دوری نماییم وخوشبختی خود را درخوشبخت كردن دیگران جستجو كنیم. وبه علت این آموزش‌های بزرگ اشوزرتشت وبخش‌های دیگر اوستاست كه زرتشتیان به مردم دنیا با دید انسانی نگاه می‌كنند، به نظر زرتشتیان همه مردم خوب دنیا دوست ‌داشتنی وقابل احترام هستند، درهیچ كجای كتاب آسمانی ما گاتها وكتا‌بهای مقدس‌ما اوستا تنها زرتشتیان ستوده نشده‌اند. هرفرد زرتشتی می‌داند كه او زرتشتی شده است كه آدم شود. یعنی ازدیدگاه زرتشتیان هرفردی در دنیا كه پیرو نیكی وراستی ودرستی  وپاكی  باشد. زرتشتی است وخدای زرتشت اورا دوست دارد واگر فرد زرتشتی به این اصول  نیك اهورایی پایبند نباشد وعمل ننماید، ‌زرتشتی نیست وخود را دوست خدا نمی‌داند.

بی‌پیرایه وبدون تعصب بایستی به‌عرض برسانم كه سنت‌ها وآداب ما زرتشتیان انسان دوستانه ‌ترین سنت‌ها جهان است سنت‌های كه مورد ستایش دانشمندان ایران‌شناس بسیاری قرار گرفته است وبه‌قدری دردل وروان ایرانیان جای داشته كه هنوز هم بعد از قرن‌ها وهزاره‌ها، دربین هم‌وطنان مسلمان وسایرغیرزرتشتیان ایرانی نیزباقی مانده است.

متاسفانه مشاهده می‌شود كه روزبه‌روز این سنت‌ها  دربین زرتشتیان كم رنگ ترمی‌شود،‌ سنت‌های زیبایی كه پدران ما درزیرفشار وتوهین وتحقیر دشمنان قسم خورده  خود نگاه داشتند وازآنها پاسداری نمودند . ولی امروز كه به‌طورنسبی آزادی‌های بسیارزیادتری داریم، به بهانه مشغله كاری وهم‌رنگ جماعت بودن، دارند به‌سادگی به بوته فراموشی می‌سپارند. وظیفه انجمن موبدان وانجمن زرتشتیان وسایرسازمان‌های رسمی ماست كه این رسم‌ها وسنت‌ها نیكو وانسانی را پاس دارند ودرراه گسترش آن بكوشند. موبدان نیز بایستی بدرستی این سنت‌ها را بشناسند ومفاهیم آنها را دریابند وبه بهدینان منتقل كنند. وبرجوانان زرتشتی به ویژه بانوان گرامی است كه درهركجای دنیا كه هستند درراه شناخت وپاسداری ازاین سنت‌ها زیبا وشایسته وپاك وانسانی كوشا باشند. وبه فرزندان خود بیا موزند. بردولت مردان محترم ایران وجهان نیز شایسته است كه درحفظ این آداب با شكوه كه فرهنگی انسانی داشته وصد‌ها سال قدمت تاریخی دارد، به مردم زرتشتی كمك نمایند. سنت‌ها وفرهنگی كه به حق ازقدیمی‌ترین وزیبا ترین سنت‌ها جهان وبن‌مایه بسیاری ازسنت‌ها وفرهنگ‌های دیگرملل شده است.