تصور جهانِ بدون درخت، شدنی نیست. درختان، گیاهان و روییدنی‌ها، زندگی را ممکن می‌سازند و رنگِ تازگی و طراوت به خاک می‌بخشند. مردمان جهان کهن، درخت را رمز هستی و آفرینش می‌دانستند و نماد زندگی و جاودانگی گمان می‌بُردند. در نزد نیاکان ما نیز کاشتن و نگاهبانی از درخت، پاس داشت زندگی و حرمت نهادن به زیست‌بوم دانسته می‌شد. شمار فراوان درختان کهنسال ایران ریشه در چنان باوری دارد.
در میان شمار بسیار درختان دیرینه‌سال ایران، سرو باشت را یکی از سه درخت بسیار کهنسال سرزمین ما می‌دانند. این درخت شکوهمند، در استان کهکیلویه و بویراحمد رو به پهنه‌ی آسمان دارد. در همسایگی آن، در استان چهارمحال و بختیاری نیز شماری از درختان کهنسال سر برآورده‌اند. در آنجا 18 چنار، هفت گردو، سه بنه، سه بلوط ایرانی (بَرودار)، سه داغداغان، سه نارون، سه توت، سه زبان گنجشک و دو اُرس کهن شناسایی و ثبت شده است.
سرو باشت
در دشت لار، در 40 کیلومتری شهر باشت در استان کهکیلویه و بویراحمد، می‌توان قامت کشیده و تنه‌ی ستبر سرو باشت را دید و از شکوه آن شگفت‌زده شد. این درخت، همان‌گونه که پیش‌تر گفتیم، یکی از سه درخت کهنسال ایران است و از کمیاب‌ترین درختان سرو سرزمین ما شناخته می‌شود. برپایه‌ی بررسی دی.ان.دی سرو باشت، سن آن را 2780 سال برآورد کرده‌اند. شاید کم‌و‌بیش همزمان با بنیان‌گذاری پادشاهی ماد، این سرو کاشته شده است. یک نشان دیرینگی سرو باشت، بازمانده‌ی آتشکده‌ی کهنی است که در کنار سرو دیده می‌شود. افزون‌بر آن، زیارتگاه و گورستانی کهن هم در آن نزدیکی دیده می‌شود. همه‌ی این‌ها نشانه‌هایی از کهن بودن درخت باشت است.
بلندای این سرو به 15 متر می‌رسد و دور تنه‌ی آن هفتصد سانتی‌متر است. تنه‌ی سرو باشت، کشیده و ستبر است، اما دو سوم حجم تاج آن از میان رفته است. سرچشمه‌ای که آب این سرو را برآورده (تامین) می‌کند، طبیعی است و از این‌رو همچنان زنده و استوار مانده است. دور تا دور سرو با سنگ حصارکشی شده است و از آن نگاهبانی می‌شود. به‌ویژه آن که بومی های آن جا سرو خود را بسیار گرامی می دارند و چنین باور دارند که اگر کسی به آن کوچک‌ترین آسیبی بزند سرانجام دچار بلا و کیفر روزگار خواهد شد.
به سبب کهنسالی سرو باشت، در تنه‌ی آن حفره‌ای دیده می‌شود. این حفره نشان از پوسیدگی درون درخت دارد. برای نگهداری و ساماندهی آن نیز در شهریورماه امسال یک میلیارد ریال اعتبار از سوی میراث فرهنگی استان اختصاص داده شده است (گزارش تارنمای دانا). این درخت در دی‌ماه 1390 خورشیدی در فهرست آثار ملی و طبیعی ایران ثبت شده است.
درخت گردوی اورگان
درخت گردوی کهنسال اُورگان را باید در شهرستان بروجن در استان چهارمحال و بختیاری دید. سن آن را 600 تا 650 سال برآورد کرده‌اند؛ هرچند در برخی نوشته‌ها از 1400 سال هم سخن رفته است! اما درست آن است که همان شش سده را عمر درخت گردوی اورگان بدانیم. بومی‌ها باور دارند که این درخت از کهنسال‌ترین درختان گردوی ایران است.
این درخت، با چنان دیرینگیِ سده‌هایش، هنوز بارآور است و سالانه بیش از 10 هزار گردو از آن برداشت می‌شود. محیط تنه‌ی آن 810 سانتی‌متر است و سطح تاج پوششی آن به 401 متر مربع می‌رسد. بلندای آن نیز 17 متر دانسته شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در کُنده‌ی گردوی اورگان از سالهای دور شکافی پدید آمده است و همین شکاف درخت را دو تنه‌ای ساخته است. به‌ویژه آنکه تاج درخت فشار افزون‌تری بر تنه وارد کرده است. این گمان را هم پیش کشیده‌اند که شاید تنه‌ی اصلی درخت از میان رفته و دو تنه‌ی کنونی از بازمانده‌ی تنه‌ی اصلی برآمده باشد. با آنکه این درخت گردو پوسیدگی‌های آشکاری دارد، هنوز شاداب و همان‌گونه که اشاره کردیم بارآور است. به‌ویژه آنکه در کنار تنه‌ی آن چشمه‌ای زلال جاری است و آن را سیراب می‌سازد.
درخت گردوی کهنسال اورگان در شهریورماه 1398 در فهرست آثار طبیعی و ملی ایران ثبت شده است. گفتنی است که در بخش اورگان 600 هکتار باغ گردو وجود دارد.
چنار چم خلیفه
در استان چهارمحال و بختیاری درخت چنار 400 سالهای در روستای چم خلیفه، در شهرستان سامان، دیده می‌شود. اما تنه‌ی آن عمری 600 ساله دارد. به سبب بی‌توجهی‌ها و روشن کردن آتش درون آن، تنه‌ی اصلی از میان رفته است و آنچه اکنون دیده می‌شود همان درخت 400 ساله است. درست‌تر آن است که بگوییم در کنار تنه‌ی کهن و از میان رفته، هشت تنه روییده است. چهار تنه از آن‌ها هشت‌گانه‌ها، چهار سده‌ای است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که به سبب وزن بسیارِ شاخه‌های درخت، احتمال می‌رود دو تنه‌ی پیرتر چنار در آینده‌ای نه‌چندان دور از میان برود. این درخت ثبت ملی شده است.
بنه ارته و نارون بازگرون
از دو درخت کهنسال استان چهارمحال و بختیاری نیز باید جداگانه یاد کرد. یکی بنه ارته است. این درخت در شهرستان کوهرنگ و روستای ارته جای دارد و از عمر آن چیزی نزدیک به 470 سال سپری شده است. محیط تنه‌ی آن 575 سانتی‌متر و بلندای آن بیش از 9 متر است.
نارون 500 ساله‌ی چهارمحال و بختیاری نیز در روستایی بازگرون (بازگیران) از بخش های بازفت در شهرستان کوهرنگ قد کشیده است. این درخت در بهمن‌ماه 1399 ثبت ملی شده است.
* با بهره‌جویی از: جستار «گردوهای کهنسال ایران» نوشته‌ی مصطفا خوشنویس و دیگران (مجله طبیعت ایران، جلد 3، بهمن و اسفند 1397)؛ جستار «سروهای کهنسال ایران» نوشته‌ی صادق‌زاده حلاج و دیگران (مجله طبیعت ایران، جلد 3، امرداد و شهریور 1397) و گزارش خبرگزاری «مهر».
