همه چیز درباره‌ پشوتن جی دوسابایی مارکار

پشوتن‌جی دوسابایی «دوساباهای» مارکار بازرگان و نیکوکار پارسی ساکن هند بود که مال خود را وقف بنیادگذاری امکانات رفاهی و آموزشی برای زرتشتیان ایرانی کرد که نمونه‌ی بسیاری از بخشش‌های او در شهرهای یزد و تهران دیده می‌شود.

زندگی‌نامه‌ی پشوتن جی مارکار

پشوتن جی دوسابایی مارکار ۱۸ آبان ۱۲۵۰خورشیدی در خانواده‌ای پارسی در بمبئی هند زاده شد. پدرش دوسابایی و مادرش دین‌بانو دخت دینشاه شراف بود. او تحصیلات مقدماتی را در بمبئی و در آموزشگاه الفستون پشت سر گذاشت و پس از آن در مکتب کارآموزی دینشاه سیلیستر امور دفتری را فراگرفت. وی به شوند (:علت) دلبستگی به ایران، زبان فارسی را نیز آموخت و پیرو آن گلستان سعدی و بسیاری از اشعار حماسی شاهنامه را از بر کرد. او زبان انگلیسی را هم به خوبی می‌دانست ولی به زبان گجراتی سخن می‌گفت. پس از پایان تحصیلات به بازرگانی روی آورد و صاحب ثروت بسیاری شد. او در آغاز سفیر انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی در ایران بود و مسوولیت داشت تا به امور زرتشتیان ایران رسیدگی کند. پشوتن جی مارکار در سال ۱۳۰۴خورشیدی نایب رییس انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی بود و در سال ۱۳۱۷ به جایگاه ریاست این انجمن رسید.
مارکار در جوانی زناشویی کرد. نوشته‌اند همسر مارکار درکوه‌های هندوستان توسط اشرار محاصره و با سقوط  اختیاری جان خود را از دست می‌دهد. پشوتن مارکار بعد از همسرش هرگز ازدواج نکرد.
پشوتن جی دوسابائی مارکار سرانجام ۱۸ مهر ۱۳۴۴ در بمبئی چشم از جهان فروبست. پس از درگذشت پشوتن جی مارکار میرزا سروش لهراسب سرپرستی این آموزشگاه‌ها و بنیادها را تا مدت‌ها بردوش داشت. پس از چندی برپایه‌ی یک آیین‌نامه اجرایی وکالت تملک همه‌ی دارایی‌ها و موسسه‌های مارکار را به انجمن زرتشتیان تهران واگذار کرد. این آیین‌نامه با امضای سروش لهراسب و به تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۵۳خورشیدی است.
پرورشگاه مارکار، اکنون پردیس دانش مارکار نام گرفته و تا اندازه‌ای به فعالیت خود ادامه می‌دهد. در زیر زمین این پرورشگاه موزه‌ای به نام موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان جهت آشنایی بازدید کنندگان با آداب و رسوم زرتشتیان ایجاد شده است.
می‌گویند که پشوتن جی دوسابایی مارکار به جای استفاده از مترو برای رفت‌وآمدهای شهری پیاده می‌رفت و می‌گفت می‌خواهد تا با پولش به دانش‌آموزان عزیز ایرانی کمک کند.
نام مارکار همان‌گونه که در زیر عکس‌هایش به انگلیسی نوشته می‌شود در اصل مارکر به معنی چاپ‌گر و مردبزرگ و…بوده، گفتنی است که در آن زمان در یک طرف گوشه‌ی یقه‌ی سفید روپوش دانش‌آموزان مجتمع مارکار نام و نام‌خانوادگی و طرف دیگر یقه، نام مارکر نوشته شده بود، بدلیل بیسوادی عده‌ای از مردم و تلفظ‌های متفاوت و نادرست، بزرگان فرهنگ نام مارکر را به مارکار در زبان فارسی تغیر دادند.نام کامل مارکر پشوتن جی دو سابائی مارکر: پشوتن نام ایرانی  است جی یعنی آقا و واژه‌ی هندی است دوسابائی اسم پدر مارکر، مارکار  یا مارکر نام‌خانوادگی.

نیک‌اندیشی‌های مارکار برای زرتشتیان ایران
پشوتن جی مارکار با ساختن دبستان دخترانه و پسرانه مارکار در بهمن ۱۳۰۶خورشیدی نخستین گام را برای با سواد کردن کودکان یزدی برداشت و دبیرستان دخترانه و پسرانه مارکار هم در شهریور ۱۳۱۲ پایه گذاشت. مارکار در سال ۱۳۰۱ پرورشگاه مارکار را بنیاد گذاشت. این پرورشگاه تا سال ۱۳۰۵ در ساختمان «ارباب رستم شاه جهان» قرار داشت و پس از آن به ساختمان «خانه شیرازی‌ها» انتقال یافت.وی با ساخت پرورشگاه، برج ساعت فردوسی یزد و تندیس فردوسی تهران در سال ۱۳۱۳خورشیدی، توانست دلبستگی خود را به گسترش فرهنگ در ایران نشان دهد.

دبستان پسرانه و دخترانه مارکار

یک سال بعد به کوشش مارکار و هوشمندی میرزا سروش لهراسب، نماینده انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی، دبستان پسرانه مارکار تاسیس شد. این دبستان با ۷۰ دانش‌آموز آغاز به کار کرد.

کارگاههای آموزشی مارکار

در کنار این دبستان کارگاه‌های پارچه‌بافی، زیلوبافی، جوراب و کشبافی، خیاطی و نجاری نیز ایجاد شد تا دانش‌آموزان ساعت بیکاری و فراغت خود به یادگیری این هنرها بپردازند.

دبیرستان پسرانه و دبیرستان دخترانه مارکار

پس از گذشت شش سال که دانش‌آموزان اولین دوره دبستان را به پایان می‌برند٬ مارکار از حمایت آن‌ها کوتاهی نمی‌کند و دبیرستان پسرانه‌ای توسط او برای دوره‌ی دبیرستان در سال ۱۳۱۲خورشیدی پایه‌گذاری می‌شود. این نیز در نظر گرفته شد که پس از دوران دبیرستان در صورتی که دانش‌آموزان در دانشگاه‌های کشور پذیرفته شوند هزینه‌ی آن‌ها پرداخت شود.

پرورشگاه مارکار

با افزایش شمار دانش‌آموزان دبستان پسرانه و پرورشگاه و دبیرستان٬ مارکار برای رهایی از خانه‌ی ‌اجاره‌ای و بالابردن سطح کیفی زندگی افراد تحت پوشش، اقدام به خریداری زمینی به مساحت یک صد هزار متر در یزد می‌‌کند. در سال ۱۳۱۲خورشیدی ساخت بنایی به مهندسی «برزو سهراب آقا» طراحی و آغاز به کار می‌کند و یک سال بعد یعنی همزمان با تاسیس دانشگاه تهران و نیز همزمان با جشن‌های گشایش آرامگاه فردوسی٬ با باشندگی (:حضور) شخص مارکار که برای بار دوم به ایران سفر کرده است این ساختمان گشایش می‌یابد. ساختمانی آبرومند که دارای دو دستگاه است. یکی در جلو که دارای ۱۸ اتاق و یک سالن بزرگ برای دبیرستان و دبستان پسرانه با ظرفیت ۸۰۰ دانش‌آموز و دیگری ساختمان پرورشگاه که دارای سه سالن خواب و ۹ اتاق مختلف و یک زیرزمین برای ایجاد کارگاه آموزشی با ظرفیت ۶۰ نفر. دو ساختمان که در فاصله کمی از هم قرار دارند با دو راهرو زیبای سرپوشیده به هم وصل می‌شوند. پرورشگاه مجموعه‌ی مارکار یزد برخلاف افکار مردم، خوابگاهی شبانه‌روزی برای اسکان دانش آموزان نیازمند پیرامون شهر با همه‌ی امکانات، بدون پرداخت شهریه بوده است. بهره بردن از این امکانات ویژه‌ی زرتشتیان نبود و بسیاری از ایرانیان زرتشتی و غیرزرتشتی از امکانات این مراکز بهره می‌بردند.

مارکار در کنار همسرش، زمانی که فضای ساخت برج ساعت را آماده می‌کردند.

نمای ساعت مارکار در زمانی که هنوز پیرامون آن درختکاری نشده بود.

برج ساعت مارکار

از دیگر موقوفه‌های زنده‌یاد مارکار می‌توان از موارد زیر یاد کرد:

–  بنگاه ورزشی پشوتن جی دوسابایی مارکار در بمبئی،

– اختصاص سرمایه برای ادامه تحصیل شاگردان زرتشتی برتر مدارس مارکار در دانشگاه تهران،

– اختصاص سرمایه برای انتشارات دینی تحت سرپرستی انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی، که از جمله آن کتاب‌های ترجمه‌ی گات‌ها و یشت‌ها توسط ابراهیم پورداود است،

– بخشش سرمایه برای انتشار نوشته‌ها و متن سخنرانی‌های سودمند،

–  ساخت آموزشگاه پسرانه و دخترانه در وسو هندوستان

– خرید و آبادسازی زمین‌های تهران پارس تهران

– پیشکش زمین پارک مارکار در یزد

–  ساخت همایشگاه مارکار در تهران

سفر به ایران

پشوتن جی مارکار روی‌هم رفته سه بار در سال‌های ۱۳۰۳، ۱۳۱۳ و ۱۳۲۸خورشیدی برای سرکشی و مشاهده‌ی پیشرفت و بررسی وضعیت بنیادهای خیریه‌ی تحت حمایت خویش، به ایران مسافرت کرد. در سال ۱۳۱۳خورشیدی در دومین سفر خویش به یزد از سوی وزارت فرهنگ وقت به دریافت نشان درجه اول علمی سرافراز شد. در سال ۱۳۲۶ نیز نشان همایونی را دریافت کرد و در واپسین سفر خویش به ایران در سال ۱۳۲۸ به دریافت نشان درجه اول سپاس ملی سرافراز شد و به دیدار با شاه وقت ایران دعوت شد.

مدیریت و رسیدگی به موقوفه‌ها
آموزشگاه پسرانه مارکاربا مدیریت آقایان هورمزد فرخانی به عنوان نخستین مدیر در سال 1301خورشیدی و دومین مدیر آقای خدابخش منیری از سال 1303 به مدت 10 سال اداره می‌شدند.
اسفندیار مرادیان که دانش آموز سال 1322خورشیدی این آموزشگاه بوده است و پس از فراغت از تحصیل ،سمت سرپرستی و مدیریت پذیرشگاه و پرورشگاه را بردوش گرفت واکنون جزو مدارس دولتی شهر یزد است.
پرورشگاه مارکار که اکنون پردیس دانش مارکار نام گرفته امید است به کوشش هیات امنا و یاری انجمن‌ها و سازمان‌های زرتشتی دوباره به جایگاهی که در شان این مجموعه است بازگشت.

ویژگی‌های مجتمع آموزشگاه‌ها و دبیرستان شبانه‌روزی مارکار

1 –  نخستین سیستم گرمایشی(بشیوه شوفاژ فعلی) ابتکاری باسوخت هیزم در دبیرستان  مارکار یزد زیرا با گرم شدن بخاری دوطبقه ساختمان با یک بخاری گرم می شده است.

2 –  نخستین دبیرستان مجهز به سیستم لوله‌کشی آب سرد و گرم برای مصرف، شستشو و حمام

3- نخستین حمام اختصاصی برای استفاده کادر و دانش‌آموزان آموزشگاه

4 – نخستین سیستم کشاورزی و باغبانی باهمکاری دانش‌آموزان دبیرستان

5 –  داشتن موقوفات زمین کشاورزی و بهره‌گیری از درآمد حاصله برای تامین هزینه‌های آموزشگاه و پرورشگاه

6 – گذشتن سرچشمه قنات گردفرامرز(درقدیم کی فرامرز نامیده می‌شد و  امروز به گرد فرامرز و به گویش محلی به کفلامرز معروف است) از این مجتمع آموزشی

7 – نخستین آموزشگاه شبانه‌روزی مجهزبه سیلو (ذخیره) گندم

8– پرواربندی نیمه سنتی به منظور استفاده از تولیدات و فرآورده‌های دامی در داخل مدرسه

9 –  آموزش هنرهای  جوراب‌بافی، خیاطی، کشاوری، نجاری، آشپزی، گلدوزی، گیوه چینی، خطاطی، موسیقی، زیلوبافی و… در کارگاه‌های مجهز

10 – احداث کوره آجرپزی در محدوده‌ی اختصاصی آموزشگاه برای تامین مصالح ساختمانی مدرسه

11 – وجود درمانگاه شبانه‌روزی و مراقبت‌های بهداشتی با پزشک و پرستار  داروی مجانی

12 –  حفر دو حلقه چاه چهل (گز) متری با امکانات معمول آنروز (گاو، گاورو، چرخ و چاه )  برای تامین آب شرب، حمام و دیگر مصارف یکی در دبستان و پرورشگاه  با استفاده از گاو و گاورو و یکی در دبیرستان با چرخ وچاه ونیروی انسانی

13 – وجود رشته‌های متنوع ورزشی با امکانات مورد نیاز از قبیل چوگان، والیبال، فوتبال، تنیس روی میز، شطرنج و…

14- وجود برنامه‌های فوق برنامه گوناگون به منظوربالا بردن سطح کیفی دانش‌آموزان مانند گردش علمی‌ها، پیشاهنگی (آمادگی جسمانی و خودسازی در جهت عدم وابستگی به دیگران به منظور رفع نیازهای فردی)

15 –احداث صندوق تعاونی مسکن سنتی و فراهم نمودن تسهیلات برای خانه‌دارکردن دست‌اندرکاران ساخت‌و‌ساز آموزشگاه

16 – نوع‌آوری در طراحی و ساخت و سایل مورد نیاز آموزشگاه مانند صندلی‌های چندمنظوره دانش‌آموزان (دسته تاشو، محفظه‌ی نگهداری لوازم التحریر و…)

17-  یکی از محدود مدارس خصوصی و غیر دولتی شبانه‌روزی با تحصیل مجانی برای افراد نیازمند

18- نخستین مدرسه با سالن غذاخوری مدرن، خوابگاه مجهز، سالن مطالعه، کنفرانس، امتحانات، نمایش، سخنرانی‌ها و…. در یزد

19 – احداث برج ساعت مارکار و نیز نصب زنگ بزرگ اطلاع رسانی زمان، بر پشت بام دبیرستان که صدای زنگ تا مسافت زیاد  برای استفاده عموم بویژه دانش آموزان در محله‌های دور برای حضور بموقع در کلاس و مدرسه شنیده می‌شد

زنگ خبر دانش آموزان که صدای آن تا دور دستها بگوش می رسید

20 – ساخت یک کلید با آلیاژ با حکاکی سه کلمه راستی و درستی و صداقت بر روی آن برای جلوگیری ازقسم خوردن‌های جزیی و ساده برای احتراز دانش‌آموزان از این ویژگی ناپسند و به منظور حفظ پاکی پیامبران و پدر و مادر

21 – نخستین مدرسه با وقفنامه که تدریس و تحصیل برای همه‌ی ادیان الهی آزاد و دین مبین اسلام در اولویت اول قرار دارد

22- منظور نمودن نماد افتخار با آلیاژ

23مدال افتخار بمدت یکسال برای دانش‌آموزان و دبیران برتر علمی هنری ورزشی آموزشگاه