کتایون قدس‌راد از داوران دومین جشنواره‌ی ملی عکس شاهنامه، زاده‌ی 1355 در تهران و دانش‌آموخته‌ی کارشناسی ارشد از دانشگاه هنر است. وی از سال 1379 خورشیدی استاد و هموند (:عضو) هیات علمی گروه عکاسی دانشکده‌ی هنر دانشگاه آزاد اسلامی و از سال 1385 خورشیدی استاد مدعو دانشگاه هنر و دانشگاه جامع علمی کاربردی است. قدس‌راد در نمایشگاه‌های گروهی عکس و داوری جشنواره‌های داخلی و بین‌المللی حضور داشته است.
با کتایون قدس‌راد پیرامون جشنواره‌ی ملی عکس شاهنامه گفت‌وگویی داشته‌ایم که در دنباله می‌خوانید.
چه پیوندی میان ادبیات و عکاسی می‌بینید و عکس و تصویر در گسترش و درک ادبیات چه تقشی دارد؟
واژه‌ی ادبیات در آغاز سده‌ی نوزدهم درانگلیس، آلمان و فرانسه دگرگون شد. تا پیش از آن، این واژه برای همه‌ی نوشتارهای، انتشاراتی و چاپی به کار می‌رفت و هرچیزی نوشته می‌شد به عنوان «حرفه‌ی ادبی» تعریف می‌شد. همچنین عکاسی و رواج آن نگارش و چاپ را به گونه‌ای درگیر کرد.
بسیاری از نویسندگان به منظور پرمایه‌ساختن نوشتارها و افزایش توان درک مخاطبان خود در کنار آثار خود از عکس بهره‌می‌برند و یا زمانی که قصد انتشار کتابی را دارند، بیشتر در طراحی جلد کتابشان پرتره‌ی خود را نیز به جهانیان عرضه می‌کنند، به نظر می‌رسد اگر چهره‌ی نویسنده در کتاب نباشد آن کتاب ناقص است. همچنین عکاسان نوشتن در باب هنر خود را شروع کردند و عکاسی در واقع رسانه‌ای برای بیان‌گری شخصی شد و عکاسان نیز با نوشتن مقاله‌ها و کتاب‌های عکاسی و همراه کردن عکس‌های خود با متن و نوشتار، این هنر را به رسانه‌ای بلوغ‌یافته دگرگون کرده‌اند. برای همین پیوند ژرفی میان عکاسی و ادبیات ایجاد شده است که نمی‌توان تاثیر دوسویه‌ی هریک بر دیگری را نادیده گرفت. عکس و متن در کتاب ها وابسته به یکدیگر و در واقع مکمل یکدیگرند.
امروزه رایج‌ترین کاربرد عکس در کتاب‌ها برای مخاطبین کودک و نوجوان است. تصویر یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر فرایند یادگیری و یاددهی است که از دیرباز در کتاب‌های آموزشی از آن بهره برده شده است. برخی کتاب‌ها برای نمونه با مضمون‌های تاریخی با بهره‌گیری از تصویر، یادگیری مسایل تاریخی را ملموس‌تر و عینی‌تر می‌کنند. بی‌گمان بهره‌گیری از تصویر حتا در کتاب‌های تاریخ ادبیات اهمیت فراوانی دارد، چرا که تصویر می‌تواند همچون پلی، حال را به گذشته وصل کند و خواننده با دیدن تصویر اشخاص، مکان‌ها و یا وقایع تاریخی در کنار متن، آن‌ها را در ذهن مجسم کرده و به شکل ملموس، مطالب را بهتر و زودتر یاد بگیرد. حتا چنین به نظر می‌رسد که در همه‌ی رشته‌های مشاهده‌ای مانند تاریخ، جغرافیا، علوم طبیعی، فن‌شناسی، نقاشی، کاربرد عکس ضرورتی تربیتی است. بهره‌گیری از تصویر آموزش را نیز ساده می‌کند، اما تصویر هنگامی به یادگیری متن کمک می‌کند که تنها تزیین‌گر کتاب نباشد، بلکه گسترش‌دهنده ی متن باشد. یکی از روش‌های یادگیری دیدن تصاویر است. انسان‌ها با نگاه کردن به عکس‌ها، طرح‌ها و تصویرها، آن‌ها را به ذهن منتقل، و به گونه‌ی تصویر در مغز بایگانی می‌کنند. زبان تصویر قادر است موثرتر از هر ابزار ارتباطی دیگر، دانش بشر را نشر دهد. امروزه متخصصان تعلیم و تربیت، برای آموزش مفاهیم و موضوع‌ها از روش آموزش غیر مستقیم بهره می‌برند. تصویر نیز به عنوان یکی از موفق‌ترین ابزار آموزشی غیر مستقیم به علت اثرگذاری از طریق بینایی افراد، نقش مهمی در درک و یادگیری دارد. چرا که پژوهش‌ها نشان می‌دهد، ۷۵ درصد از یادگیری افراد از طریق بینایی به دست می‌آید. تصویر می‌تواند جزییات یک رخداد را در دست‌کم زمان و با ریزبینی بسیار ترسیم کند. از همین‌رو عکس و تصویر می‌تواند در درک ادبیات نیز بسیار تاثیرگذار باشد.
شاهنامه از دید تصویری و بصری در جامعه چه جایگاهی دارد؟
شاهنامه یادگار فردوسی فرزانه‌ی توس، حماسه‌ای منظوم در برگیرنده‌ی نزدیک به ۵۰٬۰۰۰ بیت و یکی از بزرگترین و برجسته‌ترین سروده‌های حماسی جهان است که سرایشش دست‌آورد دست‌کم 30 سال کار پیوسته‌ی این سخن‌سرای نامدار ایرانی است. موضوع این شاهکار ادبی افسانه‌ها و تاریخ ایران از آغاز تا حمله‌ی اعراب به ایران در سده‌ی هفتم پس از زایش (:میادی) است که در چهار دودمان پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان گنجانده می‌شود.
هنگامی که زبان دانش و ادبیات در ایران زبان عربی بود، فردوسی، با سرودن شاهنامه با ویژگی‌های آرمان‌مندی که داشت، زبان پارسی را زنده و پایدار کرد. شاهنامه نفوذ بسیاری در جهت‌گیری فرهنگ فارسی و نیز بازتاب‌های شکوه‌مندی در ادبیات جهان داشته است و شاعران و نویسندگان بزرگی مانند گوته و ویکتور هوگو از آن به نیکی یاد کرده‌اند.
شاهنامه‌ی فردوسی بزرگترین حماسه در سطح ادبیات جهان است. حماسه‌ها بیشتر سروده‌های رزمی هستند. یکی از ویژگی های حماسه، داستانی بودن آن است. بنابراین حماسه را می‌توان مجموعه‌ای از رخدادها دانست. در حماسه بی هیچ گمانی مجموعه‌ای از وصف‌ها، خطبه‌ها و تصویرها وجود دارد، اما بیشترین موضوع حماسه را اشخاص و حوادث تشکیل می‌دهند. حوادث قهرمانی که همچون تاریخ خیالی یک ملت است در بستری از واقعیات جریان دارد. واقعیاتی که ویژگی‌های اخلاقی نظام اجتماعی، زندگی سیاسی و باورهای آن هازمان (:جامعه) را در مسایل فکری و مذهبی در بر می‌گیرد. شاهنامه نیز تصویری است از هازمان ایرانی در جزیی‌ترین ویژگی‌های زندگی مردم، در همان حال که با خواندن شاهنامه از نبردهای ایرانیان برای به دست آوردن استقلال و ملیت در برابر ملت‌های متهاجم، آگاهی پیدا می‌کنیم. از آیین‌های اجتماعی، تمدن و مظاهر و مدنیت و اخلاق ایرانیان و مذهب ایشان و حتا خوشی‌های پهلوانان و بحث‌های فلسفی و دینی آنان آگاه می‌شویم. از دیگر شرایط حماسه، جریان یافتن حوادثی است که با منطق و تجربه‌ی علمی سازگاری ندارد. در هر حماسه‌ای، رویداد‌های غیر طبیعی و بیرون از نظام عادت دیده می‌شود که تنها از رهگذر باورهای دینی روزگار خود، توجیه‌پذیر هستند. هر ملتی، باورهای ماورای طبیعی خود را به عنوان عاملی شگفت‌آور، در حماسه‌ی خویش به کار می‌گیرد و بدین‌گونه است که در همه‌ی حماسه‌ها، موجودات و آفریده‌های غیر طبیعی، همزمان با حوادثی که سراینده تصویر می‌کند، ظهور پیدا می‌کنند. در شاهنامه نیز وجود سیمرغ، دیو سپید، رویین‌تن بودن اسفندیار و زندگی هزار‌ساله‌ی زال و . . . عناصر و پدیده‌هایی هستند که همچون رشته‌هایی استوار، زمینه‌ی تخیلی حماسه را تقویت می‌کنند.
از این‌رو فرزانه‌ی توس با انگیزه‌ای ملی دست به آفرینش شاهنامه زد و از آنجایی که مخاطبان وی، مردم کوچه و بازار بودند در تصویرسازی خویش از پردههاى حماسی، بیشتر از تشبیه و کنایه و کمتر از استعاره بهره برده است. موضوع شاهنامه با روایت استوره‌هایی که با تاریخ و زندگی مردم درآمیخته‌اند، چنان توانمندی تصویرگری دارد که هر هنرمند صاحب ذوقی را مشتاق می‌سازد هنر خود را در مصور کردن این اثر بیازماید.
موضوع‌های دومین جشنواره‌ی ملی عکس شاهنامه را چگونه دیدید و اگر از شرکت کنندگان بودید از چه موضوع‌هایی عکس می‌گرفتید؟
به باور من موضوع‌های خوب و جامعی برای دومین جشنواره گزینش شده است و هرکدام دارای ارزش بسیاری هستند و می‌توانند نقش به سزایی را در شناساندن هرچه بیشتر و پاسداشت جایگاه اینحماسه‌سرا و سروده‌های بی‌مانندش به ایرانیان و دیگر پارسی‌زبانان داشته باشند و همچنین در شناسایی شاهنامه‌پژوهان، استادان زبان و ادب فارسی، آموزگاران و نقالان شاهنامه و همه‌ی کنش‌هایی (:فعالیت‌هایی) که به گونه‌ای به شناخت بیشتر این سراینده‌ی گرانقدر یاری می‌رساند تاثیرگذار باشد.
اگر من از شرکت‌کنندگان بودم از دید دلبستگی شخصی‌ام در زمینه‌ی عکاسی مستند و میراث فرهنگی به موضوع‌هایی که در این زمینه‌ها هستند بیشتر می‌پرداختم.
زیبایی‌شناسی شاهنامه به‌ویژه در زمینه‌ی عکس و تصویر از دید شما چگونه است؟
مضمون‌ها، روایت‌ها وچهرادهای (:شخصیت‌های) شاهنامه نه تنها مورد نگرش پژوهشگران و هنرمندان ایرانی بلکه غیر ایرانی قرار گرفته و با الهام از این منظومه‌ی ارزشمند، آثار بی‌شمار ادبی و هنری آفرینش شده است. می‌توان گفت كه زیبایی‌شناسی ادبی و هنری، نه تنها با شاهنامه به شكلی جدی آغاز می‌شود، بلكه در این كتاب نیز به بهترین جایگاه می‌رسد.
در نوشته‌ها، معماری، نگارگری، نقاشی قهوه‌خانه‌ای و دیگر هنرها هنرمندان از شاهنامه‌ی فردوسی که نمونه‌ی كامل ادبیات تصویری فارسی است به عنوان موضوع کار خود بهره‌ی بسیاری برده‌اند.
به عنوان عکاس فردوسی و شاهنامه را چگونه می‌بینید؟
فردوسی بزرگ برای من ارزش بسیاری دارد. او با شاهکارش شاهنامه زبان فارسی را به اوج رساند و از خطر نابودی رهانید. وی که دهقان و دهقان‌زاده بود، به‌سبب خاستگاه دهقانی‌اش، با فرهنگ و آیین‌های باستانی ایران آشنایی داشته، با انگیزه‌ای ملی و از آنجایی که مخاطبان وی، مردم کوچه و بازار بودند، دست به آفرینش شاهنامه زده است. در شاهنامه که رزم‌نامه‌ای گسترده و فراگیر و یکی از بزرگترین شاهکارهای ادبی نه تنها ایران بلکه جهان است، به موضوع‌هایی که در برگیرنده‌ی استوره‌ها، رخدادها و تاریخ ایران از آغاز تا حمله‌ی عرب‌ها به ایران در سده‌ی هفتم است پرداخته و همچنین فرهنگ ایران پیش از اسلام را با فرهنگ ایران پس از اسلام پیوند داده است. ارج نهادن فردوسی به زبان پارسی و ایران در شاهنامه‌اش که نمونه‌ی كامل ادبیات تصویری فارسی است، من و هر عکاس دیگری را بر آن می‌دارد تا با گزینش موضوع‌هایی که از آنِ سرزمینمان و شناسنامه‌ی آن باشد در نگاهداشت و پاسداری ایران و فرهنگ ایرانی نقش داشته باشیم.
یادآوری می‌شود دومین دوره‌ی جشنواره‌ی ملی عکس شاهنامه با آرمان ارج نهادن و پاسداشت جایگاه بلند حکیم سخن فردوسی و شاهکار بی‌مانندش شاهنامه و تاثیر جلوه‌های زیبای شاهنامه و نمود شاهنامه در در زندگی ایرانیان و پارسی زبانان در گستره ایران بزرگ فرهنگی، همچنین نگاه به شاهنامه و تاثیرات آن از طریق دوریبن‌های عکاسی و پیوند میان شاهنامه، ادبیات و هنرعکاسی هر دو سال یک‌بار ازسوی باشگاه شاهنامه‌پژوهان، هفته نامه‌ی امرداد و باشگاه نقالان به دبیری کورش جوادی برگزارمی‌شود. دور دوم این جشنواره با داوری، افشین بختیار، سیمون آیوازیان، علی میراسماعیلی، کتایون قدس‌راد و سوده حاجی‌کرم و با همکاری موزه‌ی شاهنامه و اسطوره‌ی قزوین همراه است.
آگاهیرسانی جشنواره و اطلاعات بیشتر در سایت جشنواره: www.shahnamehnegarkhane.ir
و تارنماهای:
ایمیل جشنواره:
روابط عمومی جشنواره:
09338571501
نشانی دبیرخانه: خیابان کریم‌خان زند ، نرسیده به میدان هفت تیر، خیابان خردمند شمالی، کوچه‌ی شهید اعرابی (3)، شماره 4، زنگ سوم
لینک خبر در تارنمای جشنواره: http://shahnamehnegarkhane.ir/2018/04/21/فراخوان-دومین-جشنواره‌ی ملی عکس شاهنامه
