زادروز استاد میرجلال‌الدین کزازی؛ چهره‌‌ی ماندگار فرهنگ و ادب ایران

امروز پیروز و فرخ روز شهریور امشاسپند و بهمن‌ماه ۳۷۵۹ گاهشمار زرتشتی،سه‌شنبه 28 دی‌ماه ۱۴۰۰ خورشیدی، 18 ژانویه 2022 میلادی 

امروز زادروز دکتر میرجلال‌الدین کزازی، از چهره‌های ماندگار فرهنگ و ادب ایران، استاد دانشگاه، شاعر، نویسنده، مترجم، شاهنامه‌پژوه و ادیب است. وی به بهره‌گیری از واژه‌های پارسی سره در نوشته‌ها و گفتار خود پرآوازه است.

استاد کزازی عضو هیات امنای بنیاد فردوسی است. دکتر میرجلال‌الدین کزازی افزون بر نوشتن کتاب‌های بسیاری در زمینه‌ی ادب فارسی، تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین، دریافت جایزه بهترین کتاب سال برای ترجمه «انه اید» اثر ویرژیل در سال 1369 خورشیدی، جایزه نخست پژوهش‌های بنیادین هجدهمین جشنواره خوارزمی برای نامه باستان در سال 1383 خورشیدی، چهره‌ی برگزیده‌ی استان کرمانشاه در سال 1384 خورشیدی، چهره‌ی ماندگار در ادب و فرهنگ در سال 1384 خورشیدی، نشان زرین و سپاس‌نامه از بزرگترین انجمن ادبی و فرهنگی یونان، پارناسوس، به عنوان برجسته‌ترین ایرانی در گسترش و شناسانیدن فرهنگ و ادب یونان در سال 1384 خورشیدی و پژوهشگر برگزیده در دانشکده‌ی ادبیات فارسی، زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی در سال 1385 خورشیدی، چهره ماندگار در کرج در ۱۳۸۷ خورشیدی، استاد نمونه‌ی دانشگاه آزاد در سال 1387 خورشیدی، جایزه برترین کتاب سال در موسسه انتشارات دانشگاه تهران برای دوره‌ی نُه جلدی نامه‌ی باستان (متن شاهنامه‌ی فردوسی با توضیح و بررسی) در سال 1388 خورشیدی و پژوهشگر نمونه‌ی استان مرکزی در سال 1388 خورشیدی را در کارنامه‌ی ارزشمند ادبی و فرهنگی خود دارد.
کزازی سال 1327، در خانواده‌ای فرهنگی چشم به جهان گشود و گرایش به مطالعه و دلبستگی به ایران و فرهنگ را از پدر فراگرفت. وی دوره دبستان را در مدرسه آلیانس کرمانشاه گذراند و در دوره دانش‌آموزی با زبان و ادب فرانسه آشنا شد. سپس دوره دبیرستان را در مدرسه رازی به پایان برد و برای ادامه تحصیل در رشته زبان و ادب پارسی به تهران آمد و در دانشکده ادبیات فارسی و علوم انسانی دانشگاه تهران دوره‌های گوناگون آموزشی را سپری کرد و در سال ۱۳۷۰ دکترا گرفت.
او از دوران نوجوانی نوشتن و سرودن را آغاز کرد و در آن سالیان با هفته‌ نامه‌های کرمانشاه همکاری داشت و آثارش در آنها به‌چاپ می‌رسید. وی عضو هیات علمی در دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی وابسته به دانشگاه علامه طباطبایی است و افزون بر زبان فرانسوی که از سالیان خردی با آن آشنایی یافته‌است، با زبان‌های اسپانیایی، آلمانی و انگلیسی نیز آشناست. کزازی ده‌ها کتاب و نزدیک به ۳۰۰ مقاله نوشته و در همایش‌ها و نشست‌های علمی و فرهنگی بسیار در ایران و کشورهای دیگر سخنرانی کرده‌است. وی مدتی نیز در اسپانیا به تدریس ایران‌شناسی و زبان پارسی اشتغال داشته ‌است. گه گاه شعر می‌سراید و تخلص او در شاعری زُروان است.

خشَترا در اوستا نام سومین فروزه اهورامزدا از گروه امشاسپندان است. خشَتَره وییریه یا شهریور به چم «شهریاری و نیرومندی اهورایی»، نام سومین امشاسپند است. این امشاسپند نشان از پیروزی دارد، زیرا وظیفه‌ی اصلی او پاسداری از فلزات است. در اوستا نماد توانمندی و فر و شکوه پادشاهی اهورامزدا است. نگهبانی توپال‌ها (فلزات) بر روی زمین به او سپرده شده است.

در گاهشمار زرتشتی روز چهارم هر ماه شهریور نامیده می‌شود و برابر آیین، هرگاه نام روز و نام ماه برابر می‌شد آن روز را جشن برپا می‌کردند و به شادمانی و ستایش آفریده های نیک اهورا مزدا می‌پرداختند. برابری روز شهریور با نام شهریورماه در گاهشمار زرتشتی را شهریورگان می‌نامیدند. جشن شهریورگان، شهریور روز از شهریور ماه که روز سی ام امردادماه و به نام امشاسپند توانای “خْـشَـتْـرَه ‌وَئیریَـه” به معنی کشور آسمانی یا شهریاری آرمانی و شایسته است.

به واژه‌ی خشترا در زبان پارسی امروزی شهریور می‌گوییم و در زبان سنسکریت به خشترا کشتراkshatra گفته می‌شود چراکه در کیش هندوایرانی در روزگار باستان پیوند ویژه و پیچیده‌ای وجود داشته است. در آیین هند معنی نیرومندی را می‌دهد اما در آیین و دین ایرانی این مفهوم بسیار گسترده‌تر است. در پرتو کردارنیک و نیروی اهورایی است که شهریاری اهورایی بوجود می‌آید که در آن اشا به پیروزی کامل می‌رسد و انسان‌ها را از بدبختی و فرومایگی رهایی می‌بخشد. آرمان اشوزرتشت بر این است که همه مردم جهان در راه برقراری فرمانروایی راستی و درستی به تلاش و کوشش بپردازند. این تنها با برقراری حکومت راستینی است که انسان توانایی می‌یابد همه‌ی نمادهای تباهی در خود را که از دروغ سرچشمه می‌گیرد از میان بردارد و درستی را به‌جای نادرستی بنشاند.

«خشترا وئیریا» نیروی چیرگی و فرمانروایی بر خود است. «خشترا وئیریا» نیروی فرمانروایی به سهش‌های(:احساسات) ویرانگر در جهان درونی انسان است. این واژه خشترا در گاتها ۶۲ بار آمده است.

ابوریحان بیرونی، در آثارالباقیه در باره‌ی این جشن کهنسال ایرانی می‌گوید: “شهریور ماه که روز چهارم آن شهریور روز است و به مناسبت برابری دو نام روز و ماه جشن می‌گیرند، آن جشن را شهریورگان گویند . چم (معنی) شهریور دوستی و آرزوست.

شهریور (امشاسپند)، خَشَتَرَه وَیریَه نام یکی از امشاسپندان زرتشتی است. در اوستا «خشَثرَ وَیریَه» و در پهلوی «شَهرِوَر» و در فارسی «شَهریوَر» یا «شَهریَر» است. بخش نخست این واژه به چم (:معنای) شهریاری و شهر است (مراد از شهر، همانا کشور است، چنان‌که سرزمین ایران را، ایران شهر می‌نامیدند) بخش دوم این واژه، یعنی «ویریه»، فروزه (:صفت) و به چم مورد پسند است. بر این اساس، خشتره‌ویریه، به معنای آرمان‌شهر یا شهریاری آرمانی یا توانایی مینُوی آرمانی است. در اساطیر زرتشتی و ایرانی این امشاسپند نماد شهریاری و فّر و فرمان‌روایی اهورا مزدا و نگاهبان فلزها و پاسدار فَر و پیروزی شهریاران دادگر و یاور بینوایان و دستگیر مستمندان است.

در جهان مادی پاسبان فلزات است. شهریاری اهورایی از قانون اشا ( هنجار هستی ) بر می‌خیزد و همه جهان را در بر می گیرد. در این روز نیکوست به خواستگاری رفتن و زن خواستن.

در بندهش که از نامه های کهن ایرانی است از دیوی بنام سئورو یاد شده که دیو آشوب و تباهی است و از دشمنان و هماوردان خشَتریور می باشد، از سوی دیگر ایزدانی مانند ایزد خور، ایزد مهر و ایزد آسمان از یاران و همکاران او هستند.

مسعود سعد سلمان می‌سراید:

«ای تنت را ز نیکویی زیور / شهره روزی ست روز شهریور».

چکامه از «مسعود سعد سلمان»

شهریور است و گیتی از عدل شهریار

شاد است، خیز و مایه شادی به من بیآر

باده شناس، مایه شادی و خرمی

بی باده هیچ جان نشد از مایه شاد خوار

سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش

این تنت را ز نیكویی زیور

شهره روزی است روز شهریور

تا به اقبال شهریار جهان

بگذرانیم جان به لهو و بطر

اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)

خوش باش

اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:

به (شهریور) اندر شوی شادخوار/ کنی در (سپندارمز) کشت و کار