موزه هنرهای معاصر تهران میزبان نمایشگاهی پژوهش محور از هنر اعتراض است که به بررسی رویدادهای سال‌های ۱۳۶۳_۱۳۵۳ خورشیدی و اثرگذاری آن بر دگرگونی و تحولات هنر معاصر می‌پردازد.
کیانوش معتقدی پژوهشگر و کیوریتور نمایشگاه درباره اهمیت این پژوهش این‌گونه توضیح می‌دهد که از زمان مشروطه به بعد همواره جامعه ایرانی بستر رویدادهای متفاوتی بوده است البته در دهه چهل اجتماع بخود ثبات نسبی می‌گیرد اما در پی آن دهه پنجاه خورشیدی جامعه ایران دچار دگرگونی و تحولاتی می‌شود که شدت حرکت این موج و فراگیری آن در سطح جامعه موجب می‌شود تا سوژه کار هنرمندان مهم و برجسته آن دوره قرار بگیرد. شیوه و تکنیکی که هنرمندان در آفرینش و خلق آثار خود به‌کار می‌گیرند بیشتر اکسپرسیونیستی و فیگوراتیو است.
معتقدی تمایز و وجه مهم دیگر برگزاری این نمایشگاه را در این می‌داند که بسیاری از آثار به نمایش درآمده پس از چهار دهه برای نخستین‌بار در دید و دسترس علاقمندان قرار می‌گیرد. از جمله آثاری از هانیبال‌الخاص که نقاشی‌های او از ویژگی‌های مهمی برخوردار است. این هنرمند پس از انقلاب ۱۳۵۷ در فروردین‌ماه ۱۳۵۸ خورشیدی در همکاری مشترکی با هنرمندانی از جمله نیلوفر قادری‌نژاد آثاری را در محل باغ فردوس به نمایش می‌گذارد. پس از آن در آذرماه همان سال موزه هنرهای معاصر که تنها مکان نمایش آثار برای نمایشگاهی به این گستردگی بود که می‌توانست بازتاب‌دهنده جریان هنری پس از انقلاب ۱۳۵۷ خورشیدی باشد میزبان این آثار بود و تا امروز در جای دیگری به نمایش درنیامده است.
سرنوشت این آثار پس از نمایشگاه آذرماه سال ۱۳۵۸ خورشیدی به گنجینه‌های هنری ملی و خصوصی می‌انجامد. از اینرو این نمایشگاه در پیوند و ارتباطی نزدیک با گنجینه‌های هنری و مجموعه‌داران خصوصی این رویداد مهم را برگزار می‌نماید.
آیینه در آیینه مکاشفه‌ای است از کنار هم قرار گرفتن آثار هنری متاثر از رویدادها و حوادث که با چیدمان و پازل کردن این آثار می‌توان به حقیقت و درک مطلوبی از رویدادها و حوادث جامعه رسید.
محمدرضا مریدی استاد و هموند (:عضو) هیات علمی دانشگاه هنر در بازدید از این نمایشگاه درباره‌ی پیوند و ارتباط هنر با دگرگونی و تحولات اجتماعی این‌گونه گفت که که نمی‌توان به‌طور دقیق مشخص و تعیین کرد که هنر بر اجتماع اثر می‌گذارد یا که هنرمند تاثیر پذیرفته از رویدادهای جامعه دست به آفرینش و خلق اثر می‌زند. هر دوی آ‌ن‌ها در گفتمانی نزدیک با هم پیش می‌روند.
مریدی تقسیم‌بندی آثار هنری به فراخور موضوعشان را نتیجه پژوهش‌هایی می‌داند که در سال‌های بعد از خلق اثر انجام گرفته است. تفسیر و تعبیر ما از آثار هنرمندان برآیند مطالعات کرونولوژی یا گاه‌شناسی و بررسی تحولات اجتماعی است که هنرمند با آن روبه‌رو بوده است. نام‌گذاری هنر اعتراض بر مجموعه آثاری که در یک برهه‌ای از زمان روی داده است به این چم و معنا نیست که هنرمند با همین انگیزه و هدف اثری را آفریده و خلق کرده است. بلکه این آثار آینه‌ای هستند از حوادث اجتماعی که با زندگی و حیات هنرمند همزمان بوده است.
مریدی این دیدگاه را که شماری از هنرمندان در دهه‌های پس از انقلاب دیگر همچون مشابه دوره‌های پیش از انقلاب آثاری را در مواجه با رویدادهای جامعه نمی‌آفریند قضاوت نادرستی می‌داند چرا که هنرمند همچون هر فرد دیگری در درازای زمان دچار دگرگونی و تغییر اندیشه و افکار می‌شود. حتی ممکن است تغییر موضع فکری هم در هنرمند ایجاد نشده باشد. مهم طرح این مساله است که آیا هنرمند امروز همچون نسل‌های گذشته در پیش از انقلاب نسبت به رویدادها و حوادث جامعه کنشگر هست یا نه؟!
سهراب هادی، هنرمند پیشکسوت و از شاگردان فرامرز پیلارام هنرمند برجسته‌ی جریان هنر سقاخانه در ایران، هنر پیش از انقلاب را موضع‌گیری هنرمندان به‌عنوان پیش قراولانی که نخستین واکنش را به رویدادها و حوادث اجتماعی نشان می‌دهند می‌داند. هادی آبشخور آثار هنری که به نوعی ایجاد و تداعی‌کننده اعتراض جامعه در پیش از انقلاب بودند را جریان‌های مارکسیستی می‌داند. او به نام فیروز شیروانلو اشاره می‌کند که در دوره پهلوی دوم از مدیران فرهنگی بود. هادی می‌گوید شیروانلو با ائتلافی که توانست با دربار ایجاد کند موقعیت‌های مهمی را به‌دست آورد اما بعدها با فراگیری موج‌های اعتراض و انقلابی‌گری با دگرگونی‌ها و تحولات جامعه همراه شد. سهراب هادی جریان هنری در دوره پهلوی را یک اتوپیا توصیف می‌کند که قصد داشت به‌واسطه هنر و فلسفه جریان‌های فکری و اجتماعی ایجاد کند که به تعریف ساختار شاهنشاهی در میان مردم و اقشار مختلف جامعه منتهی شود.
هادی هنرمندان جریان‌های پیش از انقلاب به‌ویژه هانیبال الخاص را پیرو جریان‌های مارکسیستی که شیروانلو بیشترین سهم را در ترویج آن داشت می‌داند. شیروانلو که به انتشارات فرانکلین پیوسته بود بعدها در گسترش و توسعه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نقش مهمی ایجاد کرد و نام فرهنگسرای نیاوران را بر مجموعه فرهنگی نیاوران نهاد. در جریان حوادث سال ۱۳۵۷ این فرهنگسرا بیانه‌ای در حمایت از اعتراض و انقلابی‌گری جامعه منتشر کرد.
کیانوش معتقدی، پژوهشگر هنر
سهراب هادی، نقاش و گرافبیست
دکتر محمدرضا مریدی، هموند هیات علمی دانشگاه هنر
فرتور از مجید نیک‌نفس است.
6744
