گزارش تصویری

یادواره استاد پورداود و رونمایی از خُرده اوستای پارسی

خبرنگار امرداد: گوهر برومندی
1400-11-21
23:57

همزمان با برگزاری یادواره‌ی استاد ابراهیم پورداود، از نخستین خرده‌اوستا با فونتی برگرفته از رسم‌الخط اوستایی ایرانی رونمایی شد.

دبیرستان ماندگار فیروزبهرام یادواره استاد ابراهیم پورداود را همراه با رونمایی از کتاب اوستای پارسی با همکاری نشر هیرمبا، انجمن زرتشتیان تهران و انجمن ایران‌شناسی برگزار کرد. دکتر کتایون مزداپور، دکتر محمود جعفری دهقی، دکتر فرزانه گشتاسب، دکتر علی شهیدی، دکتر کتایون نمیرانیان، دکتر بهمن مرادیان، موبدیار پریا ماوندی و استاد بهرام برومند، هنرمند طراح قلم اوستایی از دست‌خط دستور فریدون مرزبان، سخنرانان همایش بودند.

دکتر علی شهیدی هموند هیات علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، استادیار گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی و ایران‌شناسی و دکتری فرهنگ و زبا‌ن‌های باستانی ایران از دانشگاه تهران در آغاز به تاریخ زادروز استاد ابراهیم پورداود اشاره کرد و گفت : امروز 20 بهمن‌ماه 1400 خورشیدی است این روز در سالنمای فرهنگی ایران زادروز استاد ابراهیم پورداود، بنیادگذار رشته‌ی فرهنگ و زبان باستانی و همچنین بنیادگذار انجمن ایران‌شناسی کشور شناخته می‌شود. تاریخ زادروز استاد در اسناد خانوادگی ایشان به رسم دوره‌ی قاجار 28 جمادی‌الاول 1303 مهی (قمری) در رشت ثبت شده است. تطبیق این تاریخ به کمک نرم‌افزارهای به‌روز که از دقت علمی برخوردار هستند به خورشیدی و میلادی 13 اسفندماه 1264 خورشیدی و چهارم مارس 1886 میلادی برابری می‌کند. اما سرگذشتی به قلم ایشان به یادگار مانده که تاریخ زادروز خودشان را به خورشیدی 20 بهمن‌ماه 1264 خورشیدی ثبت کرده، براین پایه بوده که دوستان، همکاران و شاگردان استاد در زمان زندگانی ایشان هر سال جشن زادروز برگزار می‌کردند و نویسندگان نزدیک به استاد پورداود مانند دکتر محمد معین در یادنامه پورداود این تاریخ را 20 بهمن‌ماه ثبت کرده، مهم این است در سالنمای فرهنگی کشور روزی را به یاد استاد گردهم آییم و بر تاریخ رشته‌ای که او بنیاد گذاشت و همگی روندگان آن راه هستیم، مروری کنیم. دکتر شهیدی در ادامه ابراز خرسندی کرد دبیرستان تاریخی فیروزبهرام پیشگام در برگزاری یادواره استاد پورداود شده است. یادواره‌ی استاد پورداود و همچنین رونمایی از کتاب پارسی در ساختمان تاریخی دبیرستان ماندگار فیروزبهرام برگزار می‌شود جایی که نخستین نشست‌های انجمن ایران‌شناسی در بدو پایه‌گذاری در تالار فیروزبهرام تشکیل می‌شد. دکتر شهیدی در بخش دوم سخنان خود پیرامون کوشش‌های ایرانیان در دوران کنونی برای زنده‌گردانی دین‌دبیره و تاریخچه کوتاهی از حروف‌چینی و چاپ سنگی و سربی دین‌دبیره سخن گفت. در ادامه درباره‌ی چگونگی چاپ کتاب اوستا و دین‌دبیره نکاتی را بیان داشت که از هند آغاز شده و از چاپخانه‌ی راستی از پیشگامان این راه در ایران نام برد و فونتی که بهنام مبارکه طراحی کرده است. از زنده‌یاد بهرام فره‌وشی، استاد نام‌آور فرهنگ و زبان ايران باستان و شاگرد ابراهيم پورداود، و کوشش ایشان در ساخت حروف‌چینی دین‌دبیره چاپ متن‌های اوستایی یاد شد و به کارهای استاد پورداود نیز اشاره شد.

بهمن مرادیان، دکترای فرهنگ و زبان‌های باستان، درباره ویژگی‌های کتاب خرده اوستای پارسی انتخاب نیایش‌ها، انتخاب دست‌خط، درباره منابعی که برای چاپ کتاب اوستای پارسی بهره گرفته شد، سخن گفت.

دکتر محمود جعفری دهقی، استاد گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران، از سوی انجمن ایران شناسی، پیرامون شعرهای گاهان و شعرهای هندواروپایی سخن گفت و بیان داشت، مفاهیم رازگونه که در گاهان دیده می‌شود از ویژگی‌های شعرهای هندواروپایی است.

فرزانه گشتاسب، دکتری فرهنگ و زبان‌های باستانی، پیشینه‌ای از نسخه‌شناسی اوستا و دستاوردهای دکتر کتایون مزداپور در زمینه‌ی نسخ خطی اوستا همچون چاپ‌های عکسی دست‌نوشته‌ها، خرده اوستا به خط ملابهروز اسکندر و اوستا ۹۷۶ و … گفت و افزود پیش از این تمرکزها بر نسخ هندی بود و همه می‌انگاشتند که نسخ ایرانی پیدا نشدنی است اما دکتر مزداپور سال ها پیش با چاپ مقاله‌ی چند دستنویس نویافته اوستا، در سال ۱۳۸۷ نسخی را معرفی نمود که در ایران یافت شدند.

موبدیار پریا ماوندی، دانشجوی دکترای فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران، دیگر سخنران همایش در آغازِ سخن، سروده‌ی استاد پورداود با نام «خوشه‌ای از راستی درودنم آرزوست …» که در پایان اوستا به کوشش موبد آذرگشسب چاپ شده را خواند. سپس در سخنانش به این نکته اشاره کرد که درصدد این بوده در راستای رونمایی کتاب خرده اوستای پارسی، نمایشگاهی از نسخ چاپی و خطی خرده‌ اوستا به نمایش گذاشته شود که به شرایط فراگیری کووید امکان‌پذیر نشد. در این راستا چند عکس از خرده اوستا‌های چاپی و خطی به نمایش درآمد و رسم‌‌الخط ایرانی با رسم‌الخط هندی مقایسه شد. وی با تاکید بر این نکته که برای نخستین‌بار خرده‌اوستا با فونتی برگرفته از رسم‌الخط اوستایی ایرانی به چاپ رسید تا تحولی دیگر را در خاطر تاریخ میراث مکتوب زرتشتی ثبت کند، در ادامه افزود: در بحث نسخ خطی اوستا تقسیم‌بندی‌های گوناگونی نام برده می‌شود یکی از تقسیم‌بندی‌ها هندی و ایرانی است که از ویژگی‌هایی که این دو را متمایز می‌کند رسم‌الخط است. تاکنون هر گونه آموزش فرزندان زرتشتی برپایه‌ی رسم‌الخط هندی بود. در بخشی از سخنان موبدیار ماوندی پیرامون همازور و کارگروهی برای چاپ خرده اوستا سخن گفت که این شیوه کار گروهی برمی‌گردد به زمانی که خُرده اوستاها برای نیایش همگانی وارد خانه‌ها شد. در روزگاران گذشته کاتب خُرده اوستا را می‌نوشت و در اختیار کاربران (هیربدان و موبدان) می‌گذاشت. پس از گذشت زمان با پیدایش صنعت چاپ، چاپ و نشر کتاب به شمارگان امکان‌پذیر شد و دشواری دست‌نویسی را نداشت، این خود سبب شد خرده اوستا به خانه‌های زرتشتیان وارد شود و در دسترس همگان قرار گیرد. از این زمان سنت همازوری و کارگروهی در چاپ خرده اوستا نیاز شد. همچنین تصاویر از موبدان، خوشنویسان نهادها، دهشمندان و کسانی‌ که در چاپ خرده‌اوستا کوشیدند به نمایش درآمد و از گذشته تا به امروز یاد شد. در ادامه موبدیار ماوندی، سرپرست گروه اجرایی و ویراستار علمی کتاب خرده اوستای پارسی با دین‌دبیره و رسم‌الخط ایرانی از همراهان و همکاران نام برد و از روند اجرای کار گفت. ایده‌ی چاپ خرده اوستا به خط دین دبیره و رسم‌الخط ایرانی از دکتر کتایون مزداپور است. هنرمند بهرام برومند طراحی حروف دین‌دبیره از روی دست‌خط دستور فریدون مرزبان را در برنامه کُرِل به اجرا درآورده است. با روش حروف‌چینی در برنامه‌ی کرل، زمان بلند مدت پنج ساله‌ای برای انجام کار برآورد شد. از این رو پویان زندیان از هموندان گروه اجرایی با بهره‌گیری از طراحی برومند، فونتی را ساخت و به نام فونت اوستای مرزبان نامگذاری شد. در ادامه‌ی کار موبدیار پریا ماوندی با همیاری نگار بزرگ‌چمی، پریسا رایومند، آناهیتا مهرشاهی و سپهر گشتاسبی، برگزیدگان چندین دوره همایش اوستاشناسی و گاتاخوانی مانتره، متون نیایش را براساس سه منبعی که در دیباچه‌ی کتاب آمده، تایپ کردند. گزینش متون نیایش با هم‌اندیشی دکتر کتایون مزداپور و ویراستاری علمی موبدیار پریا ماوندی انجام شده است. بهنام مبارکه مسوول انتشارات هیرومبا کارهای چاپ و نشر، پیگیری طراحی جلد و صفحه‌چینی را بر دوش داشت. این کتاب از نیک‌اندیشی همسر و فرزندان رستم خسرویانی، بهرام کیقبادی رحمت‌آبادی به نامگانه همسرش ایراندخت پارسی، خدایار خسرویانی به نامگانه همسرش فرخنده (شیرین) پارسی به چاپ رسیده است.

در بخشی دیگر از همایش، هنرمند بهرام برومند در سخنان خود به خاندان مرزبان، به رسم‌الخط ایرانی و دست‌خط مرزبان که برای چاپ خرده اوستای پارسی اختصاص یافته، اشاره کرد و با نمایش تصاویر روند مراحل طراحی رسم‌الخط ایرانی را بازگو کرد. این کارشناس خط‌‌شناسی دادگستری و خوشنویس دین‌دبیره، پژوهشگر رسم‌الخط و دست‌نوشت کاتبان ایرانی، براین باور است که به چشم‌نوازی و هنرمندی دست‌خط کاتبان ایرانی، نمی‌توان در هند یافت و کاتبان ایرانی کاری هنرمندانه انجام می‌دادند.

در ادامه کتایون نمیرانیان، دکترای فرهنگ و زبان‌های باستانی، هموند هیات علمی شیراز، با اشاره به این نکته که همه‌ی عوامل به درستی و مناسب در کنار یک‌دیگر قرار گرفتند و در پدیدآوری و چاپ این اثر تاثیر گذاشتند، از دست‌اندرکاران به انجام رسیدن این پروژه سپاسگزاری کرد و پیرامون آموزش حروف دین‌دبیره به دانش‌آموزان زرتشتی که چندین سال است آغاز شده سخن گفت و افزود: چاپ این کتاب کاری پسندیده و نیک در راستای آموزش دین‌دبیره به کودکان است.

پیام دکتر کتایون مزداپور، زبان‌شناس و پژوهشگر زبان‌های باستانی خوانده شد. در این پیام دکتر مزداپور به مقایسه‌ی دو خط فارسی باستان و هم‌تراز آن خط اوستایی با جزییات پرداخت. پیرامون بازشناسی‌ها و پژوهش‌های مجددی که در این باره انجام شده سخن گفت. برای زبان اوستایی کامل‌ترین و بهترین خط برای خواندن، خط وستایی است و برای این که نیایش‌های اوستا به درستی آموزش داده شود و به درستی خوانده شود نیاز داریم به این خط که به کودکان و نوحوانان آموزش داده شود چراکه خط فارسی برای خواندن زبان اوستایی خطی دشوار است و نیاز به آموزش درازمدت دارد و بهتر است همگی اوستا را برای فراگیری آسان و درست از خط اوستایی بخوانند. خط اوستایی را می‌توان در چند روز فراگرفت و اوستا را خواند و اوستای پارسی تلاشی در راستای فراگیری آسان اوستا است. کودکان و نوجوانان خط اوستایی را فرابگیرند و از این روش به درستی نیایش‌های خرده اوستا را بخوانند.

در پایان با حضور دو تن از دهشمندان خدایار خسرویانی و کورش کیقبادی فرزند نیک‌اندیش بهرام کیقبادی، و باشندگی موبدیار پریا ماوندی به نمایندگی از گروه پژوهشی و اجرایی از کتاب اوستای پارسی رونمایی شد.

سرود مزدیسنی دیگر سروده‌ی استاد پورداود شناخته شده با نام «بامداد شد بانگ زد خروس …» در میانه‌ی برنامه پخش شد. این سروده از سوی گروه کُر مزدیسنان کانون دانشجویان زرتشتی اجرا شده و در آیین‌ها و مناسبت‌های هازمان زرتشتی در آغاز برنامه‌ها پخش می‌شود.

همایش یادواره استاد ابرهیم پورداود و رونمایی از کتاب خرده اوستای پارسی چهارشنبه 20 بهمن‌ماه 1400 خورشیدی با همراهی بوذرجمهر پرخیده، مدیر دبیرستان ماندگار فیروزبهرام، و هماهنگی هرمز خسرویانی، پدرام باستانی و موبدیار پریا ماوندی به گونه‌ی مجازی برگزار شد و دوستداران فرهنگ و زبان ایران‌باستان از برنامه‌ی گوگل میت و اینستاگرام امرداد پخش زنده را همراهی کردند. کتاب اوستای پارسی، برگزیده‌هایی از نیایش‌های خرده اوستا، کاری از دکتر کتایون مزداپور است که به خط دین‌دبیره به چاپ نشر هیرمبا رسیده است. رسم‌الخط دین‌دبیره کتاب اوستای پارسی، کارِ هنرمندانه‌ی استاد بهرام برومند است. موبدیار پریا ماوندی نیز در به سرانجام رسیدن کتاب همکاری کرده است.