سریزد یکی از روستاهای شهرستان مهریز با دیرینگیِ چندهزار ساله است. سالیان درازی مردم برای رفتن به شهر یزد باید از این گستره می‌گذشتند از همین رو به این روستا «سریزد» می‌گویند.
قلعه سریزد یکی از کهن‌ترین و بزرگ‌ترین صندوق امانت بانکی ایران و جهان در این روستا جای دارد. به گفته‌ی کارشناسان ایرانی‌ها این سازه‌ی شگفت را به عنوان بانک برای نخستین‌بار در جهان ساختند.
پیشینه‌ی این دژ باستانی به روزگار ساسانیان می‌رسد. این دژ برای انباشت (:ذخیره) غلات و مواد خوراکی ساختاه شده و آن زمان ارزش ویژه‌ای داشته است. افزون‌بر غلات، پول، زر و زیورآلات روستاییان نیز هنگام یورش دشمنان و غارت در این دژ نگهداری می‌شده است.
شاید جای شگفتی باشد که مردم آن روزگار چه چیزهای گرانقیمتی داشتند که به فراهم کردن صندوق امانات اندیشیده‌اند و چرا باید در آن روزگار صندوق امانات می‌داشتند آن هم به این بزرگی؟
این بنا دیرینگی‌ای 1700 ساله دارد. یعنی این ارگ در روزگار ساسانیان ساخته شده است و جاده‌ی ابریشم از بخش جنوبی این روستا می‌گذشته است. به همین دلیل، رفت و آمد بازرگانان در این گستره بسیار بوده است، هر جا هم که محل رفت و آمد بازرگانان باشد، غارتگران و دزدان نیز در آنجا در کمین هستند، درست مانند دزدان دریایی که در دریاها به کشتی‌های تجاری حمله می‌کنند.
مردم سریزد همیشه شاهد غارت و دزدی بوده‌اند، به همین دلیل به این اندیشیدند که بهتر است داشته‌های ارزشمندشان را در یک جا دور از خانه و کاشانه‌شان نگهداری کنند. البته ما به درستی نمی‌دانیم چه کسی دستور ساخت این ارگ را داده اما گمان می‌رود که مردم با هم به این هم‌رایی (:توافق) رسیده‌اند که سازه‌ای بسازند و در آنجا از داشته‌های‌شان نگهداری کنند.
گرداگرد این سازه را خندقی به پهنای نزدیک به شش متر و ژرفای (:عمق) میان سه تا چهار متر که نخستین لایه‌ی دفاعی دژ به شمار می‌آمده، کرانمند (:محصور) کرده است. این دژ دو دیوار تودرتو با برج و باروهایی بلند و تسخیر ناپذیر دارد که با خندقی کرانمند شده است. همچنین دژ دارای یک در اصلی و یک درِ پشتیبان دژ است. در اصلی دژ به گونه‌ی متحرک به وسیله‌ی طناب و قرقره‌هایی از پایین به بالا باز و بسته می‌شده است. چنانچه در اصلی از سوی دشمن شکسته می‌شد و دشمن به درون دژ راه پیدا می‌کرد در دوم به عنوان در پشتیبان دژ بسته می‌شد.
دژ سریزد دارای سه اشکوب (:طبقه) است که از خشت و گل ساخته شده و مصالح به کار برده شده در آن آجر و گچ بوده است. تزییناتی مانند کادربندی و شومینه‌سازی نیز در این سازه‌ی کهن دیده می‌شود. در دو سوی راهروها، اتاق‌های پرشمار (:متعدد) حجره مانندی وجود دارد که هر کدام دارای در و کلیدی جداگانه برای انباشت اشیا گران‌بهای روستاییان بوده است.
این روستا که «نخستین صندوق امانات جهان» در آنجا ساخته شده است. یکی از شگفتی‌های هفتگانه‌ی ایران است که در پنج کیلومتری شهرستان مهریز و 40 کیلومتری شهر یزد جای دارد.
این یادمان شگفت در ۲۷ خردادماه ۱۳۵۴ خورشیدی، با شماره‌ی ۱۰۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.
* با سپاس از همراهی دکتر مجید سریزدی و حسینعلی دهقان
قلعه سریزد برجای مانده از روزگار ساسانیان و در شهرستان مهریز، روستای سریزد شهرستان مهریز جای دارد
فرتور ازمحمد فتوحی است.
0256
یک پاسخ
جالب ، دیدنی و افتخار آفرین است، این احساس نا امنی همیشه و همه جا وجود داشته ، باور کنید در خانه خشت و گلی پدر بزرگ من هم محلی مخفی برای نگهداری ذخیره های گرانبها وجود داشت ، اهرام مصر هم محل اختفای زر و زیور فرعون بوده است ، اما امروز شهروندان مصری فقط به هوش گذشتگان خود مفتخرند ، فرعون های امروز مصر ، ذخایر خود را در بانک های سوییس به امانت می گذراند ، و اگرچه اولین بانک های جهان را داشته اند ، دیگر اعتمادی به بانک های امروز خود ندارند، متاسفم