امروز روز سروش ایزد از ماه آذر سال 3757 زرتشتی، چهرشنبه 13 آذرماه 1398 خورشیدی، چهارم دسامبر 2019 میلادی
عُمر خیام (غیاث الدین ابوالفتح، عمر بن ابراهیم خیام) که به نوشته‌ی تاریخ‌نویسان، 13 آذرماه 510 خورشیدی، چهارم دسامبر سال 1131 وفات یافت نه تنها یک ریاضی‌دان و فضاشناس بزرگ بود بلکه در فلسفه، پزشکی و شعر نیز شهرت جهانی دارد.
رباعیات عمر خیام در سال 1839 توسط «ادوارد فیتزجرالد» به انگلیسی ترجمه شده و انگلیسی زبانان از همین طریق با مضامین رباعیات خیام آشنا شده‌اند. این رباعیات با حاشیه‌نویسی فیتز جرالد هنوز هر سال به زبان انگلیسی تجدید چاپ می‌شود. آثار دیگر خیام از جمله «نوروزنامه» و «رساله در وجود» معروفند. تقویم هجری خورشیدی که ایرانیان آن را بکار می‌برند، ششم مارس 1079 میلادی توسط حکیم عمر خیام تکمیل شد که به تقویم جلالی معروف گردیده است، زیرا که در زمان حکومت جلال الدین ملکشاه تنظیم شده بود. این تقویم دقیق‌تر از تقویم میلادی است، زیرا که عدم دقت آن هر 3770 سال یک روز است و تقویم میلادی هر3330 سال. وی در طول حیات خود چند سفر تحقیقاتی به اصفهان، سمرقند، بخارا و ری کرده بود. خیام بر خلاف هم‌دوره‌اش خواجه نظام الملک، به کار دیوانی (دولتی) علاقه زیاد نداشت، باوجود این، دعوت شاه وقت را برای ساختن رصدخانهِ ری پذیرفته بود. برخی از روزشمارنگاران فرنگی، ولادت خیام را 18 می سال 1044 میلادی و وفات اورا در سال 1124 ذکر کرده‌اند که به گمان این تاریخ از تقویم‌های میلادی قدیم گرفته شده است.
مورخان تاریخ عمومی (جهان) با تطبیق تقویم‌ها، هجدم ماه می سال 1048 میلادی، 28 اردیبهشت 427 خورشیدی را زادروز حکیم عُمَر خیام (غیاث الدین ابوالفتح عمر ابن ابراهیم نیشابوری) ریاضی‌دان، فیلسوف و ادیب بزرگ ایرانی نوشته‌اند که از دیرزمان در ایران، روز بزرگداشت این اندیشمند نامیده شده و آیین‌هایی برگزار می‌شود.
شماری از تاریخ‌نویسان خیام را در عین حال یک ناسیونالیست ایرانی خوانده‌اند که برخی ویژگی‌های ایرانیان از جمله مهربان بودن و مهربانی کردن را به بهترین صورت توصیف کرده است از جمله درباره جشن مهرگان گفته است: “این ماه را از آن جهت «مهرماه» گویند که مهربانی بوَد مردمان را بر یکدیگر، از هر چه رسیده باشد (داشته باشند)؛ از غلّه و میوه نصیب باشد بدهند و بخورند با هم (همیاری و مهما ن نوازی).”.
نام خیام همه جا با نیشابور همراه است. آرامگاه خیام در این شهر قرار دارد و به همین سبب نیشابور در جهان به شهر «عُمر خیام» معروف است. عمر خیام دلبستگی بسیار به زادگاهش، نیشابور، داشت که یادگار دوران ساسانیان (شاپور یکم) است و یک بار هم برای مدتی کوتاه پایتخت ایران شده بود. این شهر در ردیف بلخ، بخارا، هرات و مَرو یکی از پنج شهر بزرگ خراسان بشمار می‌رفت.
رباعیات حکیم عمر خیام نیشابوری:
اسرار ازل را نه تو دانی و نه من
این حل معما نه تو خوانی و نه من
هست در پس پرده گفتگوی من و تو
چون پرده بر افتد نه تو مانی و نه من
در کارگه کوزه گری رفتم دوش
دیدم دو هزار کوزه گویا و خموش
ناگاه یکی کوزه برآورد خروش
کو کوزه گر و کوزه خر و کوزه فروش
نوزدهمین روز از ماه در گاهشمار زرتشتی فروردین نام دارد. بر گرفته از فره وهر fravahr به چم (:معنی) پیش برنده و پیش کشنده است.
در ایران باستان باور داشتند که ذره‌ای از این نور اهورایی در هر آفریده‌ای به صورت امانت گذاشته شده است، این ذره در آغاز پاک و بدون آلودگی بوده و همیشه هم پاک خواهد ماند و هرگز هیچ آلودگی و ناپاکی را به خود نخواهد گرفت.
پیشینیان بر این باور بودند که فروهر در حقیقت روان درگذشتگان بوده و باور داشتند که روان‌های مردگان در نخستین روزهای بهار نزد اقوام خود به زمین باز می‌گردند.
روز «فروردین» که به زبان پهلوی «فرورتن» است، از زبان پارسی باستان «افرورتی» نام گرفته شده و به چم فروردهای پاکان و فروهرهای پارسایان است. گر چه فروردین از ریشه پَروردین بوده که به فروردین تغییر یافته مانند پارس و فارس، پیروز و فیروز و پروردین به چم ماه پرورش گل‌ها و گیاهان و درختان، نیز نام گرفته است چون در این ماه دوباره پرورش می‌یابند.
فروردین همان فروهر است. فروهر ذره‌ای از نور اهورایی است كه در بدن هركس نهاده شده تا روان را به راه راست راه‌نمایی كند.
فروهر هیچ‌گاه آلودگی به خود نمی‌پذیرد و پس از مرگ بدن، فروهر راه بالا را می‌پیماید و به سرچشمه خود می‌پیوندد.
