داستان زندگی و فرمانروایی کوروش دوم (بزرگ)، بنیانگذار سلسله‌ی هخامنشیان، در روند سده‌ها همواره با لایه‌هایی از باورها و اسطوره‌های دیرینه گره خورده که واکاوی و جداسازی آن‌ها از آنچه که به‌راستی روی داده، تاریخ‌نگار عصر باستان را به ابزارِ اسطوره‌شناسی نیازمند کرده است.
این واکاوی در بخشِ برجسته‌ی دیگری از زندگی این فرمانروای نامی، یعنی مرگ او نیز که پیرامون سال ۵۲۹ پیش از میلاد، در بیست‌ودومین سال از شکست پادشاهی ماد روی داده، دیده می‌شود.
درگذشتِ طبیعی یا قتل؟ همچنان یکی از بزرگ‌ترین پرسش‌ها پیرامون چگونگی پایان‌یافتن زندگی سردار پرآوازه‌ی شرق باستان است و از آنجا که بیشترین سرچشمه‌های بازگوکننده‌ی این رویداد، قصه‌گوهای یونانی هستند، به‌سادگی می‌توان در راستی و درستی آنان شک و گمان برد!
درون‌مایه‌ی این دست از داستان‌ها را به دو رده می‌توان بخش‌بندی کرد: 1- کشته‌شدن کوروش در میدان نبرد با دشمن 2- درگذشت طبیعی او در بستر بیماری و سال‌خوردگی.
در نخستین رده‌ی گفتارها اگرچه همه به مرگ کوروش در میدانِ نبرد اشاره کرده‌اند، اما این‌که در کدامین نبرد و با کدامین دشمن روی داده، ناهمگونی‌هایی دیده می‌شود. برای نمونه روایتِ هرودوت1 که سرآمدترین و شناخته‌شده‌ترین گفتار در این میان است، ناهمگونی‌هایی با نوشته‌های کتزیاس (کتسیاس)،2 بروس کلدانی3 و تروگ پمپه‌ای (تروگوس پمپیوس)4 دارد که از پیشگامانِ بازگویی این رویداد هستند.
هرودوت برای مرگ کوروش، همانند زایشَش،5 داستان‌واره‌ای تراژیک به دست می‌دهد که از خواستگاری‌اش از ملکه‌ی ماساژت‌ها و پاسخ منفی ملکه آغاز می‌شود.
کتزیاس تاریخ‌نگار دیگر یونانی که از او نام بردیم، مرگِ کوروش را در نبرد با قومی به نام دِربیک به پادشاهی آمُرّایوس گزارش کرده است. دربیک‌ها توانستند با فیل‌های جنگی خود سواره‌نظام ایرانیان را دربربگیرند، کوروش از اسب به زیر می‌افتد و یک جنگجوی هندی که از هم‌پیمانان دربیک‌ها بود، او را با زوبینی که به رانش می‌زند، زخمی می‌کند. در داستانِ کتزیاس اگرچه در فرجام ایرانیان پیروز می‌شوند، اما کوروش چند روز پس از زخمی که برمی‌دارد، به پیرامونیان اندرزهایی می‌دهد و درمی‌گذرد. …
دومین رده از گفتارهایی که از مرگ کوروش سخن می‌گویند، همان سرچشمه‌هایی هستند که درگذشت او را طبیعی و در بستر بیماری و سال‌خوردگی دانسته‌اند. این گفتارها اندک و تنها وابسته به دو چهره‌ی شناخته‌شده‌ی یونانی یعنی استرابون (که گفتیم هومر را در تاریخ‌نگاری برتر از هرودوت می‌دانست.) و گزنفون هستند. برپایه‌ی آنچه که گزنفون و استرابون می‌گویند، جنگ‌های یادشده به کشته‌شدن کوروش نَینجامیده و کوروش به مرگ طبیعی درگذشته است.
آنچه در بالا آمده است بخشی از نوشتاری‌ست با عنوان «داستانِ پایانِ زندگی کوروش»، به خامه‌ی فرشید ابراهیمی که در تازه‌ترین شماره‌ی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این نوشتار را در رویه‌ی ششم (تاریخ و باستان‌شناسی) شماره‌ی 457 امرداد بخوانید.
«امرداد» شماره‌ی 457 از سه‌شنبه، 21 تیرماه، 1401 خورشیدی، در روزنامه‌فروشی‌ها و نمایندگی‌های امرداد در دسترس خوانندگان قرار گرفت.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند.
