در گذشته‌های دور تاریخی، راهی از چین آغاز می‌شد و با گذشتن از فلات ایران رو به اروپا ادامه می‌یافت. این راه را بدان سبب که مهم‌ترین کالای بازرگانانش ابریشم بود، جاده‌ی ابریشم می‌نامیدند. در جایی که جاده‌ی ابریشم به کرمان می‌رسید، شهر ماهان در مسیر کاروان‌های تجاری جای می‌گرفت. در آ‌جا بود که سپس‌تر «باغ شازده»ی ماهان ساخته شد و به آن زمینِ کویری، سرسبزی و تازگی شگفت‌آوری بخشید.
باغ تاریخی شازده (شاهزاده) با شهر ماهان تنها چند کیلومتر کوتاه فاصله دارد. درست در گستره‌ی زیبای تیگران و دامنه‌ی کوه‌های جوپار این باغ را می‌توان دید. آنجا جنوب خاوری استان کرمان است و جایی برای انبوهی از یادمان‌های تاریخی و دیدنی‌های زیست‌بومی و گردشگری. گستردگی این باغ 5 /3 هکتار، یا اندکی بیش از چهارصد متر است و پهنایی 122 متری دارد. از همین‌رو باغ تاریخی‌ای بزرگ‌تر باغ شازده‌ی ماهان در ایران شناخته‌شده نیست. در زیبایی هم به همان اندازه یگانه است.
این باغ را در روزگار پادشاهی ناصرالدین‌شاه قاجار و به خواست فرمانروای کرمان، خانباباخان سردار، در سال 1276 خورشیدی ساختند. سپس‌تر شاهزاده ناصرالدوله، فرمانروای دیگر کرمان، آن را گسترش داد و در این کار یازده سال زمان صَرف کرد. هر چند با مرگ او کارِ ناتمام ساخت باغ و سازه‌های آن را به پایان نرساندند و نیمه‌ساخت رها کردند.
جایی که باغ شازده دیده می‌شود، دو فضا پدیدار است؛ یکی درونی که جهانی از سبزی و دار و درخت و جریان آب است، دیگری بیرونی که پهنه‌ای کویری است. این، از شگفتی‌های زیست‌بوم آنجاست که در دلِ خاکی خشک و کویری، باغی آکنده از طراوت و تازگی و آبادانی ساخته شده است.
سازه، یا عمارت باغ بسیار دیدنی است. سازه‌ای دو اشکوبه‌ای با سردری که از تماشای آن لذت‌ها می‌توان بُرد، ازآین‌رو که در ساخت آن ذوق و هنر و آفرینش‌گری بسیار به‌کار رفته است. درون باغ نیز از فواره‌هایی که بهتر و دل‌پذیرتر از آن‌ها را در جایی دیگر نمی‌توان دید، آکنده است.
کوشک اصلی باغ در انتهای این فضا ساخته شده است و اتاق‌های دل‌خواه برای سکونت و پذیرایی از مهمانان است و شاه‌نشینی خوش‌نما دارد. از حوض بزرگ آن سازه که به شکل بیضی ساخته شده است، نیز باید یاد کرد. دو پیاده‌رو در دو سوی سازه هست و در هر پیاده‌رو ردیف‌به‌ردیف درختان سبز و بلندقامت دیده می‌شوند.
در ساخت سازه از آجر و ملات استفاده شده است و درون آن نیز آراسته به هنر کاشی‌کاری است. نقش‌های هندسی در جای‌جای عمارت باغ دیده می‌شود و از این دید هماهنگی دل‌ربایی با فضای باغ دارد. لبه‌های سنگی و آجری نیز کرت‌ها و باغچه‌ها را مرزبندی کرده است. افزون‌بر آن‌ها، درختان میوه‌ی پُرشماری دیده می‌شود و جاری آب در هر سوی آن‌ها.
آبی که در باغ شازده جاری می‌شود، از کاریز (:قنات) و رودخانه‌ی تیگران سرچشمه می‌گیرد. چون زمین باغ شیب‌دار است، آب از بلندترین بخش باغ سرریز می‌شود و با سیستم آبیاری شگفت‌انگیزی که نشانه‌ی نوجویی (ابتکار) سازندگان آن است، در همه‌ی باغ پخش می‌شود. فضای آمدورفت باغ نیز به کمک همان جویبارها مشخص شده است. بدین‌گونه جریان آب نه تنها درختان و فضای سبز را آب‌رسانی می‌کند بلکه بر زیبایی باغ نیز بسیار افزوده است. در بخش بالایی باغ گرمابه‌ی باغ که خود از شگفتی‌های مهرازی ایرانی است، ساخته شده است. این گرمابه دارای گنبد و قوس و عناصر دیگر مهرازی ایرانی است و نیز نقش‌هایی در اوج هنر و زیبایی.
باغ شازده در 14 آبان‌ماه 1353 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و به سبب ارزش‌های کم‌مانند آن در سال 2011 میلادی (تیرماه 1390) در شمار میراث جهانی یونسکو جای گرفت. بخشی از باغ شازده‌ی ماهان به بخش خصوصی سپرده شده است تا زمینه‌ای برای گردشگری بهتر این اثر تاریخی فراهم شود، هرچند این واگذاری با خُرده‌گیری یونسکو و نگرانی از دست‌کاری در این اثر ثبت جهانی‌شده روبه‌رو شد.
* یاری‌نامه: تارنماهای ویکی‌پدیا؛ دانش‌نامه‌ی شهری ایران؛ انجمن خِرد.
