محوطه تاریخی حوضدار، تپه دمبیگان قصرقند، آتشکده کرکویه و گورستان گُشت سراوان، از محوطههای تاریخی سیستان و بلوجستان هستند که سالهاست چشمبهراه تعیین و تصویب حریم و عرصه به سر میبرند، درحالیکه بارها مورد دستیازی و ساختوسازهای غیرمجاز قرار گرفتهاند.
مجتبی سعادتیان، معاون میراثفرهنگی سیستان و بلوچستان، دربارهی وضعیت حریم و عرصهی این آثار به ایسنا، گفت: بخش بزرگی از حریمهای تعیینشده در سیستان و بلوچستان به سازههای تاریخی این استان مربوط میشود. شماری هم گستره و تپه تاریخی در استان وجود دارد، از جمله حوضدار، تپه دمبیگان قصرقند، آتشکده کرکویه و گورستان گُشت سراوان، که باید حریم و عرصه آنها مصوب شود. نقشههای این محوطهها بنابر استانداردهایی که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تعیین کرده است، باید آماده شود. میخواهیم در بهمنماه امسال این نقشهها را آماده کنیم و در سال پیشرو برای تصویب، آنها بفرستیم. کارشناسی هم برای این کار استخدام کردهایم که با نظارت، بررسی و نظرخواهی از پژوهشگرانی که روی این گسترهها کار کردند، نقشه مورد نظر را آماده کند.
وی افزود: طرح نخست حریم و عرصه آن گسترهها در گذشته فراهم شده است، اما مورد تصویب وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نبودهاند. با این وجود، اقدامات حفاظتی این گسترههای تاریخی را برپایهی همان طرح انجام میدهیم. اولویت ما تصویب حریم و عرصه این آثارتاریخی است، اما عملیات پژوهشی، گمانهزنی و حفاری در این محوطههای تاریخی اکنون از برنامههای ما نیست و نیازمند اعتباراتی است که باید تامین شود.
سعادتیان دربارهی تهدیدهای پیشروی گسترهی بدون حریم و عرصهی «حوضدار» گفت: در این محوطه هیچگونه معارض و عوامل آسیبزنندهای وجود ندارد. اگر اتفاقی در این محوطه رخ دهد، به طرحهای توسعهای مربوط میشود که کوشیدهایم آنها را مدیریت کنیم. با اینهمه، تصویب حریم و عرصه آن در اولویت ما جای دارد.
معاون میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان دربارهی آسبادهای گسترهی تاریخی حوضدار گفت: نکته ارزشمند در این محوطه تاریخی وجود پنج آسباد شاخص است. استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی پرونده مشترک آسبادهای ایران را برای ثبت جهانی آماده کردهاند که آسبادهای حوضدار را نیز شامل میشود. این پرونده تکمیل شده است و آن را به وزارتخانه فرستادهایم و ادامه مراحل را باید در وزارتخانه بگذراند تا آمادهی فرستادن به یونسکو شود.
سعادتیان دربارهی وضعیت «تپه دمبیگان قصر قند» که یکی دیگر از گسترههای تاریخی سیستان و بلوچستان است که حریم و عرصه مصوب ندارد، بیان کرد: سال ۱۳۹۷ گمانهزنیهایی برای تعیین عرصه و حریم این محوطه تاریخی انجام شده و طرح نخستین عرصه آن نیز تهیه شده بود، اما این طرح هم مورد تصویب وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قرار نگرفت. علت هم این بود که عرصه آن را بزرگ گرفته بودند و محدودههای مشخص شده با محدودههای ثبتی همخوانی نداشتند و قرار بر این بود که این طرح اصلاح شود.
معاون میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان یادآوری کرد: «دمبیگان» از گسترههایی است که بیدرنگ به تصویب حریم و عرصه نیاز دارد؛ چراکه در این گستره پیدرپی دستیازی و ساختوساز دیده میشود. هماکنون یگان حفاظت برپایهی قانونی که برای دستیازیها در نظر گرفته است، جلوی ویرانی آثار را میگیرد، اما اگر این حریم و عرصه مصوب شود دست ما هم برای دفاع و حفاظت از این محوطه بازتر خواهد بود.
او همچنین دربارهی وضعیت «آتشکده کرکویه»، گفت: کرکویه از آتشکدههای معروف دوران ساسانی در منطقهی هیرمند و پس از آتشکدههای آذر فرنبغ، آذرگشنسب و آذربرزین مهر، چهارمین آتشکدهی نامدار ایران است. در چند دههی گذشته بومیانی در گسترهی این آتشکده سکونت داشتند، برپایهی اسناد و اطلاعات ساکنان، این محوطه انجمن آثار تاریخی کرکو داشته است. میراث فرهنگی نیز یک سری گمانهزنیها روی این محوطه انجام داد و محدودهی عرصه و حریم آن روشن شده که برپایهی آن طرح از محوطه نگاهداری میشود.
سعادتیان با اشاره به وضعیت ساکنانِ پیرامون این گسترهی تاریخی، بیان کرد: برپایهی این ضوابط نمیتوانیم ساکنانی که در حریم و عرصه آتشکده کرکویه حضور دارند، ناچار به ترک گستره کنیم. باید عمر بهینه(:مفید) خانههای این ساکنان پایان یابد و برای ساختوساز تازه پروانه (:مجوزی) به آنها داده نمیشود.
او ادامه داد: این گستره نیازمند انجام پژوهشهای تکمیلی است. تعیین عرصه و حریم یک فعالیت پژوهشی نیست و بیشتر جنبهی حفاظتی دارد. بایسته است که باستانشناسانی در این گستره کاوش و پژوهشهایی داشته باشند، اما رویکرد کنونی ما حفاظت از آثار تاریخی است تا بنیادشان سست نشود و در گام بعدی انجام عملیات پژوهشی است که باید اعتبار هم برای آن فراهم شود که محدودیتهایی هم در تامین اعتبارات پژوهشی داریم. خوشبختانه محوطهی آتشکده کرکویه از حفاریهای غیرمجاز و ساختوساز در امان مانده است و شرایط خوبی دارد. بخشهایی از آتشکده کرکویه بیرون از خاک جای گرفته و ترجیح ما این است از این بخشها در برابر عوامل فرسایشی، مانند باد و باران نگاهداری کنیم و گسترههای، دیگری برای نمونه در بمپور برای کاوش و پژوهش برای ما در اولویت هستند.
سعادتیان در ادامه دربارهی معطلی تصویب حریم و عرصه «گورستان گُشت» نیز گفت: در دورهای محوطه این گورستان گمانهزنی شده است، اما حریم و عرصه تعیین شده آن هم به تصویب و ابلاغ نرسیده است. در چند سال گذشته ضوابط و استانداردهای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی متغیر بوده است و باید امروز برپایهی پارامترهای نوین، حریم و عرصهی آن را به تصویب برسانیم؛ چرا که طرحهایی که در سالهای گذشته فراهم شدهاند، با استاندارهای وزارتخانه سازگار (:منطبق) نیستند.
معاون میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان با بیان اینکه گورستان گُشت در منطقهی سراوان از دستیازی و ساختوساز در امان مانده است، اظهار کرد: حفاری و ساختوساز غیرمجاز در گسترههایی که ثبت ملی شدهاند، مانند گورستان گُشت غیرقانونی است و مجازات دارد. شاید در گذشته تعرضهایی به این گورستان و محوطه شده باشد، اما هماکنون شرایط این محوطه از این لحاظ خوب است و هرگونه دستیازی به این گورستان تاریخی، عملی غیرقانونی به شمار میآید. ساختوسازهایی هم که در این گورستان برای ما دردسر ایجاد کرده بود، با همکاری و هماهنگی اداره میراث فرهنگی در شهرستان سراوان کنترل شده است و به افراد محلی، عرصه و حریم این گورستان یادآوری شده است تا بتوان از این محدوده، حفاظت و پاسداری کرد.
