لارستان، در جنوب باختری استان فارس، یک ویژگی شناختهشده دارد؛ آنجا را شهر آبانبارها مینامند. لاریهای آبانبارهای تاریخی خود را «برکه» نامگذاری کردهاند. برای اینکه بدانیم این سازهها چه نقشی در زندگی مردمان لارستان دارند بسنده است اشاره کنیم که در گسترهای دو و نیم کیلومتری در لار، نزدیک به صد آبانبار ساخته شده است. یکی از آنها «آب انبار سقاخانه یا آب انبار کوریچان» نامیده میشود.
بیشتر آبانبارهای لارستان در روزگار پادشاهی صفویان و قاجاریان ساخته شدهاند. از اینرو ارزش تاریخی آنها در کنار اهمیت کاربریشان، باید مورد توجه باشد. لارستان آبوهوایی خشک دارد. پس ساختن آبانبار برای انباشت آبهای پاکیزه، از بایستگیهای زندگی مردم آن دیار بوده است. آن آبانبارها از بارشهای زمستانی اندوخته میشدند؛ بدینگونه که درهای آبانبار را میگشودند و اجازه میدادند تا آب به درون مخزن راه پیدا کند. آبانبار قاجاری کوریچان نیز به همین گونه آکنده از آب میشد. این آبانباری همنام محلهای است که در آن ساخته شده است.
خوشبختانه آبانبار کوریچان دستنخورده بهجا مانده است. تاقهایی آذینشده و تماشایی دارد و دیوارهی آن بلند است. سردر سازه برجستگی ویژهای ندارد و بسیار ساده ساخته شده است. این نیز درخور یادآوری است که زمانی که خیابانی در کنار آبانبار کوریچان ساخته شد، یکی از درهای ورودی آن را بستند. این آبانبار از سنگ و ملات ساخته شده و کاهگِل و گچ نیز در آن بهکار گرفته شده است. آبانبار کوریچان را در امردادماه 1384 خورشیدی، در شمار آثار ملی و تاریخی ایران ثبت کردهاند.
از آبانبار سقاخانهی کوریچان که بگذریم، چندین و چند آب انبار تاریخی دیگر در لار هست. برخی از آن سازههای آبانباری چنیناند:
– آبانبار دهنشیر چاربرکه؛ این سازه ثبت ملی شده است. بنایی بازمانده از دورهی صفویه است. در بازار قیصریهی لار دیده میشود و نزدیک به چهل پله دارد. سازهای زیباست.
– برکه معتمد؛ آبانباری ثبت ملی شده و بازمانده از سالهای پایانی قاجاریه است. این آبانبار در کنار سازههای مانند گرمابه، سابات و کاروانسرا ساخته شده است. چهار بادگیر دیدنی نیز دارد.
– آب انبار قبرستان؛ استوانهای شکل است و از آنِ کلیمیان لار بوده است.
– آب انبار کمپانی؛ این آبانبار کهن در سال جاری باززندهسازی شد. در محلهی کوریچان ساخته شده است.
– آب انبار قنبرعلیبیک؛ ساختهشده در دورهی صفویه، در محلهای به نام قنبربیگی است. آن را از دید سازهای، کممانند میدانند.
– آبانبار دروازه شیراز؛ در ورودی شهر لار ساخته شده است و آرایههایی دارد.
– آب انبار جعفری؛ یکی بزرگترین برکههای لارستان است. در سال 1398 خبر از ریزش سقف این آبانبار شنیده شد.
– آب انبارهای دیگر لار چنین اند: بركهي سبزکوه، برکه آقا، چهار برکه، آبانبار حاجغلام، آبانبار محمدعلی بيگ، آبانبار هفتبرکه، آبانبار بام بلند لارستان، آبانبار گراش، آبانبار آردفروشان، بركه مدرس.
آبانبارهای لارستان سهگونهاند ؛ یکی برکههای دایرهایشکل هستند، دیگری استوانهای که این سازهها را بیشتر کلیمیان لارستان ساختهاند و دیگر آبانبارهای صلیبی. این نام بدان سبب به این سازهها داده شده که پیوندگاه برکهها به شکل صلیب است.
در آبانبارهای صلیبی، خروجی آب را دهنشیر مینامند. دهنشیرها بهگونهی راهپلهای به سمت زیرزمین کشیده شدهاند. چاربرکهی بازار، قنبرعلیبیگ و معتمد از شناختهشدهترین دهنشیرهای لار هستند؛ هر چند دهنشیر قنبرعلی بهتمامی ویران شده است. این نیز یادکردنی است که چون در زبان اچُمی لولهکشی و شیر آب به کوتاهی «شیر» نامیده میشود، این برکهها به نام دهنشیر آوازه پیدا کردهاند. در جایی که دهنشیرها ساخته شده بودند، آب خنکتر بود و از همینرو مردم در تابستان از این آب استفاده میکردند.
*یارینامه، تارنماهای: سفر در ایران؛ گزارش خبرگزاری تسنیم و ویکیپدیا.
