نابودی محوطه‌ی باستانی «برم دلک» شیراز

خبرنگارامرداد: سیاوش آریا
1395-05-02
00:00

اگر گمان می‌برید که این جا یک محوطه‌ی باستانی و تاریخی در کنار چشمه‌سار هزاران ساله است، به بیراهه رفته‌اید! زیرا با ورود به این منطقه‌ی باستانی و ارزشمند دچار شوک خواهید شد. و بیننده ی نابسامانی‌هایی می‌شوید که اَشک‌هایتان را رَوان و دل‌تان را از این همه بی‌مهری به درد می آورد‌.

به گزارش اَمرداد، این جا محوطه‌ی تاریخی – فرهنگی و گردشگری «بَرم دلَک» شیراز است. محوطه‌ای باستانی که چند سالی است در پِی بی‌مهری مدیریت شهری و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و نبود برنامه‌ای فراگیر (:جامع) و کارشناسی شده، به زباله‌دانی و ویرانه ای تبدیل شده است. همچنین بر روی سنگ نگاره‌های ساسانی آن، انبوه یادگاری نویسی‌ها، خَراش با اشیای نوک تیز همانند کارد، ترک و شکاف‌های گُسترده به همراه سوراخ‌های ریز و درشت، شکستگی بخشی از نگارکَندها (:نقش برجسته‌ها) و پدیداری لکه‌ها بر روی نگاره‌های 1700 ساله، دیده می‌شود. گذشت زمان و عوامل بیولوژیکی (گُل سنگ‌ها) و محیطی و طبیعی همانند باد، باران و … در کنار چرای گوسپندان و ریختن نخاله‌های ساختمانی مردم روستاهای پیرامون در محوطه‌ی تاریخی، پرتاب سنگ و هدف تیراندازی جای دادن سنگ نگاره‌ها از سوی برخی مردم روستاهای پیرامون منطقه که در واقع هویت و شناسنامه‌ی شهر شیراز را به نشانه رفته‌اند از دیگر دشواری‌های این مجموعه‌ی تاریخی – فرهنگی و گردشگری است. اما بی‌گمان بدترین درد این محوطه‌ی تاریخی – فرهنگی غفلت مدیریت شهری و سازمان میراث فرهنگی است. از سویی دیگر، نزدیک 8 ماه است که شهرداری در این محوطه‌ی باستانی سرگرم راه‌اندازی طرح گردشگری و ساماندهی آن است، ولی هنوز ریز برنامه‌های این طرح به میراث فرهنگی برای تاییدیه نرفته است! با این همه نگارنده در همین 8 ماه گذشته و در دو گزارش، منطقه‌ی باستانی برم دلک زیر و رو شد و چرا کسی به برم دلک اهمیت نمی‌دهد، دشواری‌های این منطقه‌ی باستانی را به آگاهی مدیران سازمان میراث فرهنگی و حتا سازمان حفاظت محیط زیست رسانیده است. اما دریغ و افسوس از حتا یک واکنش!
سخن در خُور نگرش‌(:نکته قابل تامل) این است که کارشناسان اداره میراث فرهنگی می‌گویند، هنوز پرونده‌ی این طرح به سازمان فرستاده نشده است و ما از ریز برنامه‌های این طرح آگاهی نداریم و تنها در نشستی سال گذشته شهرداری این درخواست را به میان آورده است (:مطرح کردن). در واقع میراث فرهنگی به انگیزه‌ی نبود بودجه، خود را کنار کشیده و شهرداری هم روشن است که چه کاری خواهد کرد. از سویی دیگر، با نبود نظارت کارشناسان میراث فرهنگی، شهرداری چند ماهی است دست به کار شده و محوطه‌ی باستانی و گُستره (:عرصه) و حریم منطقه‌ی «برم دلک» را به هم ریخته است. شهرداری با آتش زدن درختان و پوشش گیاهی محوطه‌ی باستانی، به گمان بسیار بر آن است که آن جا را سنگ فرش کند! هر چند به درستی و روشنی چیزی آشکار نیست. زیرا کسی از ریز برنامه‌های شهرداری آگاهی ندارد. اما بر پایه‌ی شواهد سطحی و بازدیدهای میدانی و در هم ریختگی منطقه ، این سخنان نیروی بیشتری می‌گیرد. همچنین چشمه سار دل‌انگیز و زیبای هزاران ساله‌ی منطقه که بر اثر مدیریت ناکارآمد شهری و برداشت‌های بی رَویه‌ی آب از چاه‌های غیرمجاز از سوی کشاورزان و ساخت منبع بزرگ آب در بالای کوه و ریختن پَساب (:فاضلاب) کارخانه‌ی صنعتی که در گُستره‌ی این محوطه و با زیر پا گذاشتن قانون برپا شده بوده، چند سالی است که خشکیده و شهرداری به جای زنده سازی (:احیا)، به آن آسیب رسانیده و محوطه‌ی چشمه را به ویرانه‌ای تبدیل کرده است. چالش‌های این محوطه‌ی باستانی بی‌شمار است و دل هر دوست‌دار تاریخ و فرهنگ ایرانی را به درد می‌آورد. به تازگی نیز، شهرداری پشت کوهی که نگارکَندها در آن تراشیده شده است و در واقع درگُستره‌ی اثر، اقدام به کَندن گودالی بزرگ و دراز کرده است که خلاف قانون‌های ملی میراث فرهنگی و پیمان نامه‌های بین المللی بوده و تهدیدی جدی برای سنگ نگاره‌های ساسانی به شمار می‌آید. همچنین در پایین پای نگاره‌ی شاهپور یکم ساسانی به تازگی رنگی تیره و خاکستری پدیدار شده که به آن آسیب فراوانی رسانیده است. در همین زمینه سیامک علی زاده، مرمت گر آثار، بناها و اشیاء به اَمرداد گفت: «این سنگ نگاره‌ها بر پایه‌ی نگاره‌های (:تصاویر) موجود، بسیار روزن‌دار‌(:متخلخل) و پر از سوراخ است که بر اثر عوامل اقلیمی همانند باران‌های اسیدی و باد و یا هوا خوردگی پدیدار شده اند. همچنین افزون بر عوامل طبیعی و اقلیمی، عوامل انسانی نیز، بر او رحمی نکرده و آسیب‌هایی به انگیزه ی بی توجهی، یادگاری‌نویسی و کَنده‌کاری بر روی آن وارد آمده و کلیت اثر را مخدوش کرده است».

این استاد دانشگاه چمران تهران در دنباله‌ی سخنانش افزود‌: «‌برای این مجموعه درگام نخست، بایسته‌(:ضروری) است حفاظت فیزیکی انجام گیرد، سپس با کارهای بازآرایی‌(:مرمتی) و حفاظتی تخصصی، لکه‌های رنگی و کَنده‌کاری‌هایی که پدیدار شده را به حداقل رسانده و زِدوده شوند. همچنین به روش‌های گوناگون و در صورت امکان، این یادمان اسیدزدایی شود و درون آن با طرح‌هایی‌(:متریال) استحکام‌بخش برای پیشگیری از افزایش ترک‌ها و سُستی (:ضعف) ساختاری، تزریقات انجام گیرد. از سویی دیگر، باید مطالعه شود که آن لکه‌ی خاکستری پایین پای نگارکَند از چیست. اگر وابسته به درون ساختار آن باشد، نمی‌توان کاری کرد. اما اگر از بیرون به آن پاشیده شده باشد، می‌توان آن را پاک کرد».

دکتر علی زاده درباره‌ی محوطه‌ی باستانی و طبیعی منطقه نیز به اَمرداد گفت‌: «‌هر اثری انسانی که در درازای تاریخ پدیدار شده با طبیعت پیرامون خود به همگونی و هماهنگی رسیده و با آن معنا پیدا می‌کند. از همین روی هر گونه دخل و تصرف در طبیعت پیرامون اثر ممنوع بوده و محوطه‌ی آن همانند خود اثر تاریخی ارزشمند به شمار می‌آید. در نتیجه ویرانی و یا جابه‌جایی و یا تغییر بدون مطالعه و بررسی کارشناسان وابسته‌(:مربوطه)، به هیچ روی پذیرفته نیست. و باید هم اثر و هم محیط پیرامون را اَرج نهاده و پاس بداریم».

در پایان باید دانست که محوطه‌ی تاریخی – فرهنگی و گردشگری «بَرم دلَک»، هویت و شناسنامه‌ی شهر شیراز به شمار می آید و همه‌ی نهادها و اُرگان‌ها و حتا مردم در برابر آن مسوول هستند. همچنین هرگونه دگرگونی و از هم گُسستگی و آسیبی که به محوطه ی باستانی «برم دلک» برسد، مدیریت شهری و سازمان میراث فرهنگی باید پاسخ‌گوی آن باشند. زیرا بی گمان آیندگان ما را داوری (:قضاوت) کرده و کوتاهی‌های ما را نخواهند بخشید.

مجموعه‌ی «بَرم دِلک» در 7 کیلومتری جنوب خاوری (:شرقی) شیراز جای گرفته و در برگیرنده‌ی سه سنگ نگاره از پادشاهان ساسانی است و با شماره‌ی 71 در تاریخ 15 دی ماه 1310 به ثبت ملی رسیده است.