نماهنگ آیین‌های پیش از نوروز؛ به گرمی آتش و بوی خوش کندر

آیین‌های ویژه‌ی نوروز که از فرهنگ پربار سرزمین‌مان برمی‌خیزد در جای‌جای ایران‌مان برپا می‌شود. بزرگترین جشن ایرانیان از کهن تا به امروز، جشن «نوروز» بوده و است. زرتشتیان در هر سال خورشیدی جشن نوروز را با آیین‌های سرور و شادمانی آغاز می‌کنند و در پایان سال، با برگزاری آیین گهنبار همس‌پت‌میدیم، بار دیگر با مهر و شادی، به میزبانی فروهرها می‌روند و آن را به جشن نوروز سال دیگر پیوند می‌زنند.
زرتشتیان ارزش ویژه‌ای به آیین‌های پیشواز نوروزی می‌دهند. یکی از این آیین‌ها گرامیداشت یاد درگذشتگان است که با روشن کردن آتش در پشت‌بام‌ها همراه بوده است. آیین‌های پیشواز، خانه‌تکانی، چهارشنبه‌سوری، سبزه‌سبز کردن و چیدن خوان نوروزی، 10 روز پیش از آغاز نوروز انجام می‌شود و با این کار روان درگذشتگان را پذیرا می‌شوند. ده روز مانده به جشن نوروز، به روز اشتاد از ماه اسفند در گاه‌شماری اوستایی، 20 اسفندماه خورشیدی، پنجه کوچک آغاز می‌شود و تا پایان روز انارام و اسفندماه به مدت پنج شبانه‌روز ادامه می‌یابد. در این زمان، خانه و جای زندگی برای برگزاری هرچه باشکوه‌تر جشن نوروز پاکیزه و آماده می‌شود. پنج روز پایان سال، پنجه بزرگ نام دارد. این پنج روز پس از پایان ماه اسفند آمده نام جداگانه‌ای دارد که بخش‌های پنج‌گانه‌ی گات‌ها را یادآوری می‌شود و گاه گاتابیو نامیده می‌شود که ویژه برگزاری گهنبار چَهره هَمَس پَت میدیم به چم برابرشدن شب و روز (جشن آفرینش انسان) یا گهنبار پنجه (پنجی) است. «پنجی»، واپسین جشن سال، بزرگداشت فروهر درگذشتگان به شمار می‌رود. سال در ایران‌باستان و گاه‌شمار اوستایی به دوازده ماهِ سی روزه و پنج روز پایان سال به نام «پنجه» یا «اندرگاه»، بخش می‌شود. پنج روز پایان اسفندماه، یعنی از اشتاد تا انارام را «پنجه‌ی کوچک» و از روز اهنود تا «وهیشتوایش» واپسین چهره‌ی گهنبار سال را «پنجه وَه» می‌نامند. «آیین آتش بام و پنجه زرتشتیان» روزهای پایانی سال 1400 در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسیده است.
در روز پایانی سال که پنجه‌ی کوچک نام دارد، آیین گهنبارخوانی و نیایش انجام می‌شود. برپایه‌ی باور زرتشتیان در پنجه‌ی کوچک روان درگذشتگان به خانه‌های بازماندگان می‌آیند و به آن‌ها درود می‌فرستند. شایسته است خانه پاکیزه باشد تا فروهرهای درگذشتگان را خشنود سازند. از این رو می‌بایست خانه‌تکانی پیش از پنجه‌ی کوچک به پایان برسد. در واپسین روز پنجه در آیین ویژه‌ای مقداری هیزم بربالای بام خانه فراهم می‌آورند. در سپیده دم روز بعد به گاه اوشهین پیش از برآمدن آفتاب که بامداد نوروز را نوید می‌دهد هیزم را به آتش می‌کشند تا بازگشت فروهرها را بدرقه کرده باشند. نیایش گاه اوشهین را در برابر فروزه‌های آتش به‌جا می‌آورند. در این هنگام برآمدن خورشید مژده از نخستین روز سال نو می‌دهد. زرتشتیان هم با نام رپیتون و جشن رپیتون، «روز اورمزد و ماه فروردین»، آغاز بهار را جشن می‌گرفتند. رپیتون نام ایزدی است که بنابر اساتیر زرتشتی در آغاز زمستان بزرگ به اعماق زمین سفر می‌کند تا گرما و حیات را در ریشه‌های درختان و آب‌های زیرزمینی نگه دارد و پس از پایان زمستان پنج ماهه، در نخستین روز فروردین به روی زمین بازمی‌گردد. این استوره در کتاب بندهش آمده است. جشن رپیتون به عنوان جشن آفرینش آتش و در ادامه شش جشن‌ گهنبار، که برای بزرگ‌داشت شش آفرینش دیگر بوده، برگزار می‌شده است.
نوروز با آیین‌های زیبایش از راه می‌رسد. …

سر سال نو هرمز و فروردین    برآسوده از رنج تن دل ز کین
چنین جشن فرخ از آن روزگار      بمانده از آن خسروان یادگار

 بهار آغاز کوشش طبیعت به سوی بهترین‌ است و ما نیز از بهترین داده‌های اهورایی به بهترین شیوه بهره بگیریم. بی‌گمان تنها مردمانی می‌توانند با گام‌های استوار به سوی پیشرفت و پویایی گام بردارند که از تاریخ پیشینیان خود به راستین باخبر باشند تا دژمنان بداندیشان گنجینه‌ی دانش و فرهنگ را از راه‌های گوناگون به تاراج نبرند. تنها چاره در این است که ما ایرانیان و زرتشتیان، همه‌ی ارزش‌های نیکو انسانی و والای نیاکانمان و همه‌ی ارزش‌های فرهنگی را نگهبان باشیم و ببالیم و ارج نهیم به گذشته‌ی پرافتخار خویش.
سالنمای راستی برای ایرانیان و زرتشتیان تندرستی و پیروزی، برای سرزمین سرسبزی و بهروزی آرزو می‌کند. دیرزیوید با سرافرازی. سرتان سبز. سرایتان آباد. مهرافزون.

سالنمای راستی: دورواج 88938812-021  پیام‌گیر 88731949-021