جشن‌هایی که در روزهای پایانی سال در ایران برپا می‌شوند، پُرشمارند. این جشن‌ها یا بنیان گرفته‌اند تا به پیشواز نوروز رفته باشند یا الگو گرفته از جشن‌های ماه پایانی سال هستند. جشن «اسبندی یا اسفندی» کاشانی‌ها یکی از آن آیین‌های کهن است که همانندی‌هایی میان آن و جشن اسفندگان یافته‌اند.
مردم کاشان، برپایه‌ی سالنمایی بومی، باور دارند که بیست‌وپنجمین روز از ماه بهمن، نخستین شب اسفندماه است. آن‌ها این شب را گرامی می‌دارند و می‌گویند در این زمان است که نسیمی ملایم می‌وزد که کاشانی‌ها به آن «باد اسبند» می‌گویند و پیک بهاری‌اش می‌نامند. از این‌رو جشنی برپا می‌کنند که به آن جشن رعیتی یا زراعتی نام داده‌اند. این جشن، همان «آیین اسبندی» است.
کاشانی‌ها در جشن اسبندی دکان‌ها را چراغان می‌کنند و می‌کوشند شبی خوش‌وشادمانه را در کنار هم بگذرانند. آجیل آچار را که ویژه‌ی کاشانی‌هاست و با نمک و آبلیمو و زردچوبه بو داده شده است، درست می‌کنند و خوردن آن را در شب اسبندی باشگون می‌دانند. پذیرایی از مهمانان به‌راه است و انداختن سفره‌ای آکنده از خوراکی‌ها، به‌ویژه پلوماهی دودی، رسم است. گاه چلو با کوکو می‌پزند و گاه کشمش‌پلو نوش جان می‌کنند. همه‌ی این خوراکی‌ها در شب اسبندی سفره‌ی مردم کاشان را تازگی و خوشمزگی می‌دهد! پنیر و ماست هم باید بر سر سفره باشد. اما خوردن تخم مرغ را در این شب درست نمی‌دانند و هرگز چنین کاری نمی‌کنند! چرا نباید در شب اسبندی تخم مرغ خورد؟ باوری‌ست که همه پای‌بند آن هستند. کاشانی‌ها در این شب تخم مرغ را کف دست می‌گیرند و می‌گویند: این سرمایه‌ی زندگی است و باید آن را نگه داشت تا سال پُرمایه و پُرسرمایه‌ای داشته باشیم!
صفه‌ی دکان‌ها در شب اسبندی به‌راستی زیباست. سبزی‌فروش‌ها پیازچه‌ها و تربچه‌ها را با رنگ‌های گوناگون می‌آمیزند و سکوی دکان خود را بدین‌گونه می‌آرایند. دیگران نیز هر کاری از دست‌شان برآید برای زیباتر ساختن دکان و مغازه‌ی خود انجام می‌دهند. اما هیچ‌جا به شلوغی آجیل‌فروش‌ها نیست. در این شب کار آنان رونقی بیش از همیشه دارد.
یک آیین دیگر در شب اسبندی، روشن‌کردن چراغ‌های خانه زودتر از هر شب است. به سخن دیگر، در حالی که هنوز روز به‌تمامی به پایان نرسیده و روشنی آفتاب تمام نشده است، کاشانی‌ها چراغ‌های خانه را روشن می‌کنند و این را نشانه‌ی روشنی سال پیش رو می‌گیرند. باور دارند که در شب اسبندی باید چراغ‌ها را زود روشن کرد تا اجاق خانه‌ها روشن‌تر از هر شب دیگری باشد و در دل آرزو می‌کنند که همه‌ی روزها و شب‌های سالِ پیشِ رویشان آکنده و سرشار از روشنایی باشد.
برخی هم‌زمانی آیین اسبندی با جشن سپندارمزگان را نشانه‌ی اثرپذیری جشن کاشانی‌ها با جشن کهن اسفندگان می‌دانند. همان‌گونه که در شب اسفندگان به بانوان پیشکش‌هایی به نشانه‌ی ارج‌گزاری از آنان داده می‌شود، در شب اسبندی نیز کاشانی‌ها پیشکشی به بانوان می‌دهند تا از رنج و کوشش یک‌ساله‌ی آنان و تلاش‌های‌شان سپاسگزاری کرده باشند.
یک آیین دیگر درست کردن خوانچه و بُردن آن به درِ خانه‌ی نوعروسان است. خوانچه را با نقل و نان قندی و ماهی‌دودی و میوه‌ها و پارچه‌های گران‌بها و سکه‌ی طلا آراسته می‌کنند و به خانه‌ی عروس می‌برند. این کار به‌ویژه در روستاهای کاشان رسم بود و از انجام آن دوری نمی‌کردند.
اسبندی جشن و آیین پُر از شادی‌ای است که روزهای پایانی سال را خوش آب‌ورنگ می‌سازد و کاشانی‌ها را آماده می‌کند تا به پیشواز نوروز و آغاز سالی نیکو بروند.
*یاری‌نامه: تارنمای کاشان‌نیوز؛ ویکی‌پدیا.
دیگر آیین‌های ایرانی را در پست زیر دنبال کنید:
