گیکیو ایتو؛ کاهنی که دل‌بسته‌ی پژوهش در دین زرتشتی شد

 پروفسور گیکیو ایتو  ( Gikyo Ito)  ایران‌شناس و زرتشت‌پژوه ژاپنی نخستین‌ کسی بود که نزدیک به یک سده پیش، پژوهش‌های گسترده‌ای را درباره‌ی اوستا و نوشته‌های پهلوی در ژاپن آغاز کرد.

پروفسور گیکیو ایتو در سال 1909 میلادی، در شهر میسومی، استان یاماگوچی ژاپن زاده شد. ایتو از نخستین ایران‌شناسانی است که درباره‌ی دین زرتشتی کار کرده است و می‌توان گفت بنیان‌گذار ایران‌شناسی در ژاپن بود. او یک کاهن بودایی بود که سپس‌‌تر استاد دانشگاه امپریال (کیوتو) شد. ایتو از آغاز، کارش ایران‌شناسی نبود و در زمینه بودیسم کار می‌کرد؛ او زود دریافت که متن‌های هندی کهن با زبان‌های ایرانی باستان درهم تنیده‌اند. در حقیقت، ایتو زمانی که فرهنگ هند را مطالعه می‌کرد دریافت که برای شناخت باریک‌بینانه‌ی آن فرهنگ باید فرهنگ ایران را بشناسد. پس پژوهش‌های خود را درباره‌ی ایران آغاز کرد و ادامه داد.

او در جنگ جهانی دوم سرباز بود و در یکی از نبردها با آمریکایی‌ها، از موج انفجار شنوایی هر دو گوش‌اش را از دست داد و تا پایان زندگی ناشنوا ماند. او پس از آموزش زبان‌های ایرانی باستان و یافتن تخصص و پژوهش، به‌عنوان مدرس مدعو در دانشگاه کیوتو تدریس می‌کرد اما استخدام نبود. وی به‌دلیل ناشنوایی از آن زمان به شکل گوشه‌گیرانه‌ای در کتابخانه‌اش پژوهش می‌کرد؛ دل‌بستگی بسیاری به برگردان متن‌های زرتشتی از زبان پهلوی به ژاپنی داشت؛ ایتو توانست کتاب‌های دوم، چهارم و پنجم «دینکرد» را به ژاپنی برگردان کند. به همین‌گونه «بُندهش»، «جاماسپ‌نامه»، «شهرستان‌های ایران» و «گزیده‌های زادسپرم» را به ژاپنی برگردان کرد. همه‌ی این‌ها، نوشته‌های زبان پهلوی‌اند. «بهمن‌یشت» را هم برگردان کرد، اما هیچ‌گاه فرصت چاپ آن‌ها را نیافت، چون ناشنوا بود و ارتباط با دیگران برای او بسیار دشوار بود و از همه مهم‌تر پشتوانه‌ی مالی برای چاپ نداشت. با وجود این، ایتو، سرانجام در 60 سالگی مزد خدماتش را دریافت کرد و به جایگاه استاد رسمی دانشگاه کیوتو رسید و در 62 سالگی بازنشسته شد. پروفسور ایتو 87 سال زندگی کرد و همه‌ی زندگی‌اش را به برگردان متن‌های زرتشتی به زبان ژاپنی اختصاص داد. اوستا را هم به ژاپنی برگردان کرد که خوشبختانه در زمان زندگی او چاپ شد. او در سال 1996 میلادی درگذشت و از او دختر و پسری به‌یادگار مانده است.

پانوشت: نوشتار بالا بخشی از گفت‌و گوی نگار جمشیدنژاد با دکتر تاکاشی آئوکی، ایران‌شناس و اوستاپژوه ژاپنی در هفته‌نامه‌ی امرداد، درباره‌ی پروفسور گیکیو ایتو است (زمستان 1401 خورشیدی).