پهنه‌ی باستانی «تُل جِری» یادگار دوره‌ای بسیار کهن از تاریخ دیرپای سرزمین ماست. کاوش‌های باستان‌شناسی در آن پهنه به یافته‌هایی انجامیده است که روشنگر گوشه‌ای دیگر از زندگی و سرنوشت مردمانی است که در دوره‌های ازیادرفته‌ی تاریخی زیسته‌اند و با تلاش و کوشش سنگ بنای تمدن خود و تمدن‌های آینده را گذاشته‌اند.
تُل گونه‌ای از تپه‌ی باستانی است که زمانی سکونت‌گاه انسان بوده و بر اثر گذر زمان رها شده است. تل‌ها مخروط‌های کوتاهی هستند که رویه‌ای صاف و کناره‌هایی شیب‌دار دارند. در ایران شمار تل‌های باستانی بسیار است. تل جری نمونه‌ای از آن‌هاست.
تل جری همسایه‌ی تخت‌جمشید در استان فارس است و با آن 16 کیلومتر فاصله دارد. تل جری دو برجستگی کوتاه است که دوری چندانی از هم ندارند. آن دو را برجستگی‌های شمالی و جنوبی نامگذاری کرده‌اند. در یکی از تپه‌ها هفت اشکوب (:طبقه) استقراری پیدا شده است که نشان از چند دوره‌ی زندگی در این بخش دارد. سفال‌های نخودی‌رنگ با نقش‌های تزیینی و به رنگ‌های سیاه از یافته‌های تُل جری است. همانند این سفال‌ها در جاهای دیگر نیز کشف شده است. گونه‌ای دیگر، سفال‌های خشنی هستند که طرح ساده‌ای دارند و برای استفاده‌ی روزمره بوده‌اند. در سفال‌های دوره‌های کهن‌تر نقش‌هایی دیده شده می‌شود که کاربردی تزیینی دارند.
برجستگی دوم تُل جری دوونیم متر بلندا دارد و هشت اشکوب استقراری در آن یافته شده است. در مهرازی خانه‌ها از قلوه‌سنگ بهره بُرده شده است و حتا آثاری از رنگ نیز یافته‌اند که خود نکته‌ای درخور توجه است. خُمره‌هایی برای اندوختن خوراک، از دیگر یافته‌های این بخش است. نقش‌های ساده‌ای نیز بر روی بدنه‌ی آن‌ها دیده می‌شود.
در تل جری سفال‌هایی به‌دست آمده است که خط آن‌ها تا اندازه‌ای با خط‌های دیگر کشف‌شده، یکسانی اندکی دارد و دیرینگی آن‌ها به 9 هزارسال پیش بازمی‌گردد. از کاوشگران تل جری یکی نیز لویی واندنبرگ بود که در حفاری‌های خود ظرف پایه‌داری یافت که پایه‌ی بلند و بزرگی دارد و بر روی آن سوراخ‌های پُرشماری به شکل عمودی دیده می‌شود. بخش دیدنی‌تر این کاسه‌ی پایه‌بلند، درون آن است که 15 مرد را تصویر کرده است.
ظرف سفالی پایه‌دار، به‌دست آمده از تپه تل جری استان فارس، از هزاره‌ی پنجم پیش از میلاد که نقش مردان رقصنده را به نمایش گذاشته است.
آن‌ها دست‌ها را روی شانه‌ی مرد جلویی خود گذاشته‌اند و با زانوهای خم شده به گمان می‌رسد در حال انجام آیینی نیایشی یا جشنی ویژه هستند. حرکت آن‌ها دایره‌وار است. دیرینگی این کاسه پیش از هزاره‌ی پنجم تا چهارم پیش از میلاد، یا به‌سخن دیگر نزدیک به هفت تا شش هزار سال پیش تاریخ‌گذاری شده است. شکل ویژه‌ی این ظرف به‌دور از زیبایی نیست و نقش‌های درون و هندسه‌ی بیرونی‌اش گواه آن است که برای آرمان (:مقصدی) خاص طراحی و ساخته شده است. شاید ظرفی برای نوشیدن مایه‌ای سُکرآور در زمان انجام آیین و رقصی ویژه بوده است. کاسه‌ی یادشده در موزه‌ی ملی ایران نگه‌داری می‌شود.
پهنه‌ی تل جری بازمانده از دوره‌ی نوسنگی استان فارس است. از کاوش‌های انجام‌شده برمی‌آید که مردمان باشنده در این گستره‌ی تمدنی خانه‌های خود را راست‌گوشه می‌ساختند و هر خانه چند اتاق داشت و از اجاقی مرکزی برای گرما و پخت‌وپز برخوردار بود. اما از دوران نوسنگی به این‌سو نیز سفال‌هایی کشف شده است که درخور اهمیت و ارزش‌های باستان‌شناختی هستند.
نکته‌ی دیگر درباره‌ی تل‌جری آن است که این پهنه نزدیک به چشمه‌ای همیشگی یا زمینی آبی نیست. پس چه‌بسا باشندگان آن از آبیاری مصنوعی برای زمین‌های زیر کشت بهره می‌بردند. اگر چنین گمانی درست باشد می‌توان تمدن تل‌جری را بسیار پیشرفته و در کار کشاورزی پیشرو دانست.
*یاری‌نامه: تارنماهای: مطالعات و پژوهش‌های علوم میان‌رشته‌ای در باستان‌شناسی و هنر و معماری و آرت‌نویس.
با دیگر پهنه‌های باستان‌شناسی ایران در نشانی زیر آشنا شوید:
یک پاسخ
ظرف سفالی پایه‌دار، با نقش مردان رقصنده جالب بود.
تاکنون همچین ظرفی در هیچ کجای گستره ایران یافت نشده بوده؟ حتی ظرف بی نقش ولی با همچین پایه ای و یا کاسه ای با چنین نقشی؟
خانه‌های خود را راست‌گوشه می‌ساختند، یعنی چی؟