برای باستان‌شناسانی که بخشی از پژوهش آن‌ها درباره‌ی چگونگی فراهم‌آوردن خوراک (غذا) توسط انسان‌های پیش از تاریخ است، پهنه‌ی باستانی «شیخی‌آباد» از اهمیت بسیاری برخوردار است. این تپه با دیرینگی آغاز هزاره‌ی هشتم پیش از میلاد، آگاهی‌های فراوانی در این زمینه به‌دست می‌دهد. آنجا یکی از نخستین زیستگاه‌های انسان در سراسر خاورمیانه بوده است.
تپه‌های شیخی‌آباد در روستای کرتویج در شهرستان صحنه، در استان کرمانشاه، جای دارد. آن گستره را دینَوَر نیز می‌نامند. یافته‌های شیخی‌آباد این امکان را به باستان‌شناسان می‌دهد تا دوهزار سال ناآگاهی از چگونگی زندگی انسان‌های نخستین را تا اندازه‌ای پوشش دهند و آثاری از دل خاک نمایان کنند که روشنایی‌هایی بر آن ناآگاهی‌ها و کمبود منابع می‌افکند. از همین نکته می‌توان پی به اهمیت بالای تپه‌ی شیخی‌آباد بُرد.
در ده‌هزار سال پیش بود که انسان یکجانشین در شیخی‌آباد دینَوَر استقرار یافت. انسان‌های دیرینه‌ی آنجا در دوره‌ی نوسنگی زاگرس زندگی می‌کردند. این دوره از تمدن زاگرس به چندپاره بخش‌بندی می‌شود: پارینه‌سنگی، فراپارینه‌سنگی و نوسنگی. دوره‌ی نوسنگی نیز دوبخشی است؛ بخشی بدون سفال است و بخش دیگر همراه با یافته‌های سفالینه. شیخی‌آباد در کنار پهنه‌های باستانی سراب، گردان و گنج‌دره‌ی هرسین (در استان کرمانشاه) ارزشی همپای آنان و چه‌بسا بیش از آن پهنه‌ها، برای باستان‌شناسی گستره‌ی زاگرس دارد و مورد نگرش پژوهندگان است.
نخستین کاوش‌ها در شیخی‌آباد به دستیاری گروهی مشترک از باستان‌شناسان ایران و انگلیس، به سرپرستی روجر متیوس و یعقوب محمدی‌فر، دو باستان‌شناس گروه، انجام شد. آن‌ها دریافتند که شیخی‌آباد، با گستره‌ای یک هکتاری، یکی از نخستین تپه‌های زیستگاهی انسان است. دو بافت مسکونی در آنجا پیدا شد و غارهایی که در آن نزدیکی دیده می‌شدند و جایی برای باشندگی انسان‌های پیشاتاریخی بودند. آن‌ها برای یکجانشینی خود از غار بیرون آمدند و در دهکده‌ای که ساخته بودند باشنده شده‌اند. به‌ویژه آن‌که آن پهنه سرشار از دام برای شکار و به‌دست آوردن فراورده‌های دامی بود و نیز گیاهان خوراکی.
گروه باستان‌شناسی هم‌چنین پیکر حیوانات شکارشده را یافتند و به اندازه‌ی بسیاری عدس و جو شناسایی شد. این یافته نشان داد که شیخی‌آباد جایی برای رام کردن جانوران و نخستین جا برای فراهم آوردن عدس و جو بوده است. این نکته نه تنها برای باستان‌شناسی فلات ایران، بلکه برای باستان‌شناسی جهان نیز درخور اهمیت بسیار است و آگاهی‌هایی که در این زمینه به‌دست آمده است، بی‌مانند شناخته می‌شود. مهرازی خانه‌های شیخی‌آباد پیشاتاریخی نیز از گونه‌ی مهرازی چینه‌ای است. چینه، دیواری است که از گِل ساخته می‌شود. آرایه‌هایی از شاخ بُز کوهی و قوچ نیز خانه‌ها را آراسته می‌ساخته است. در شیخی‌آباد تندیس‌های گِلی‌ای یافته شد و ابزارهای استخوانی و سنگی. تندیسی برای پرستش (الهه) نیز در آنجا به دست آمده که با الهه‌ی باستانی یافته‌شده در تپه سراب کرمانشاه همانندی دارد اما کوچک‌تر است.
همه‌ی آن کاوش‌ها نشان داد که دیرینگی شیخی‌آباد بیش‌تر از گنج‌دره‌ی هرسین است و باید شیخی‌آباد را نخستین زیستگاه انسان در گستره‌ی فلات ایران و نیز همه‌ی خاورمیانه دانست. اهمیت دیگر شیخی‌آباد باستانی در این هم هست که زمان باشندگی انسان در آن بسیار طولانی بوده است و بازه زمانی 9800 تا 7600 سال پیش از میلاد را دربرمی‌گیرد. به سخن دیگر، انسان‌های پیش از تاریخ، در این پهنه بیش از دوهزار سال زندگی کرده‌اند و با یکجانشینی، برای نخستین‌بار سرگرم اهلی‌کردن جانوران و کشاورزی بوده‌اند.
*یاری‌نامه: گزارش خبرگزاری ایرنا؛ همگردی؛ ویکی‌پدیا
با دیگر پهنه‌های باستان‌شناسی ایران در نشانی زیر آشنا شوید:
