در نزدیکی شهر خرم‌آباد، در استان لرستان، تپه‌هایی دیرینه دیده می‌شوند که نشانه‌های باستان‌شناختی از پیشینه‌ی پنج‌هزار ساله‌ی باشندگی انسان در آنجا خبر می‌دهند. اگر کاوش‌های علمی در آن پهنه انجام شود گمان پیدا شدن ردی از تمدنی کهن و آثار پیشاتاریخی و باستانی، دور از ذهن نیست، اما این گستره‌ی باستانی به حال خود رها شده است. آنجا را «تپه ماسور» می‌نامند.
گمانه‌ها درباره‌ی تپه ماسور نشان از تمدنی دارد که از هزاره‌ی ششم آغاز و تا روزگار ساسانیان ادامه داشته است. به سخن دیگر، پیوستگی زندگی انسان در آن پهنه از دوران پیش از تاریخ تا دوران تاریخی بوده است. حتا نام ماسور و ریشه‌یابی آن نشان از واژه‌ای مادی یا ایلامی دارد.
ماسور که تا چند دهه پیش در نزدیکی شهر خرم‌آباد بود، اکنون با گسترش شهر، یکی از محله‌های جنوبی آن شناخته می‌شود و بر سر شاهراهی دیده می‌شود که شهر خرم‌آباد را به شمال جنوبی کشور می‌رساند. از مرکز شهر خرم‌آباد تا این محله‌ی نوپیوسته به آن، تنها پنج کیلومتری دوری هست. پس بی‌سبب نیست که ساخت‌وسازها در ماسور، بیم از میان رفتن آثاری را پدید آورده که چه‌بسا از تمدن زیر خاک و تپه‌های آن می‌توانست به‌دست بیاید؛ رویدادی که اکنون نیز ماسور را تهدید می‌کند.
گستره‌ی باستانی ماسور مجموعه‌ای از چندین تل از هم جداست. دیرینه‌ترین لایه‌ی تمدنی آن به عصر مس و سنگ می‌رسد. مس‌وسنگ از دوره‌های بسیار مهم پیش از تاریخ فلات ایران است. دگرگونی‌های این دوره از زاگرس مرکزی آغاز شده و تا دوره‌ی نوسنگی ادامه یافته است. از مهم‌ترین گستره‌های زاگرس مرکزی در این دوره‌ی پیشاتاریخی که استقرارهای چندگانه‌ای را به خود دیده است، دشت سیلاخور در شمال لرستان است، اما تاکنون درباره‌ی آن بررسی‌های باستان‌شناختی آگاهی‌بخشی که پژوهندگان را به نتایج هدفمندی برساند، انجام نگرفته است. از این‌رو آگاهی‌ها درباره‌ی دوره‌ی مس‌وسنگ لرستان چندان نیست.
گستره‌ی تپه ماسور خرم‌آباد بیش از 13 هکتار است. گمان می‌رود که شهر باستانی ماسور و آثار آن در زیر این هکتارها پنهان باشد. دیرینگی این تمدن پنج‌هزارساله تاکنون از چشم‌ها پنهان مانده است و باستان‌شناسان راهی برای پی بُردن به رازهای آن نیافته‌اند، اما گمان می‌رود هسته‌ی اصلی و مرکز شهر کنونی خرم‌آباد در هزاره‌های دور، همین تپه‌های ماسور بوده است. ماسور جامعه‌ای شهرنشین با تمدنی ابزارساز بود و در همه‌ی پنج‌هزار سال تاریخ خود جایی برای باشندگی (:سکونت) انسان‌های پیش و پس از تاریخ شناخته می‌شد. این درازنای تاریخی از اهمیت و ارزش ماسور برای انسان باستانی خبر می‌دهد و گمان یافتن ابزارها و آثاری مهم از این پهنه را فزونی می‌بخشد.
گمانه‌زنی‌ها از بودن سفال‌هایی در ماسور که درخور سنجش با آثار و سفال میان‌رودان هستند، خبر می‌دهند و مهرازی‌ای(:معماری) با دیوارهای رنگ‌آمیزی شده. گمان این‌که بازمانده‌ی کارگاه‌هایی در ماسور پیدا شود که جایی برای تولید سفال و ابزارها بوده، فراوان است. از جامعه‌ی شهرنشینی چون ماسور و دیرینگی چندهزار ساله‌ی آن به‌دست‌آمدنِ آثاری که شناسای چنان تمدنی باشد، گمان نیرومندی است. به‌ویژه، همان‌گونه که اشاره کردیم، باستان‌شناسان گمان می‌برند که ماسور هسته‌ی نخستین شهر خرم‌آباد بوده است و در دوره‌های تاریخی باستان جایی برای یکجانشینی (:استقرار) انسان‌ها تمدن‌ساز.
شوربختانه تاکنون کاوش‌های باستان‌شناختی در ماسور انجام نشده و حریم آن مشخص نیست؛ هرچند در این زمینه میراث فرهنگی استان لرستان کارهایی انجام داده است. در شهریورماه 1393 خورشیدی از دست‌دازی‌ها به تپه‌ماسور و ساخت‌وسازها در آنجا خبرهایی پخش شد (گزارش خبرگزاری مهر). این در حالی است که تپه ماسور ثبت ملی نیز شده است. در تیرماه 1400 خبر از «اجرای فصل دوم عملیات ساماندهی تپه باستانی ماسور خرم‌آباد با استفاده از اعتبارات ملی» به میان می‌آمد.
به هر روی، تپه ماسور خرم‌آباد، با پیشینه‌ای چندین هزاره‌ای اکنون «در محاصره‌ی ساختمان‌های مسکونی قرار گرفته است» (گزارش خبرگزاری مهر- 8 شهریور 1393) و دست‌درازی‌ها از آن تلی از خاک ساخته است.
*یاری‌نامه: تارنمای یافته؛ خبرگزاری‌های مهر و ایرنا.
با دیگر پهنه‌های باستان‌شناسی ایران در نشانی زیر آشنا شوید:
