کاوش در تپه صوفیان به شناسایی فرهنگ دالما انجامید

کاوش در «تپه کهنه صوفیان» به شناسایی محوطه‌ای از دوران مس و سنگ قدیم (فرهنگ دالما) در گستره‌ی مرتفع شمال باختری ایران انجامید. باستان‌شناسان بر این‌ باورند، این کشف به دانسته‌های ایران از فرهنگ هزاره‌ی پنجم پیش از میلاد، نزدیک‌به ۷۰۰۰ سال پیش بیفزاید.

به گزارش ایسنا، مهناز شریفی، سرپرست هیات باستان‌شناسی تپه کهنه صوفیان، درباره‌ی جزییات این کاوش، گفت: تپه کهنه صوفیان دربردارنده‌ی دو تپه I و II است. تپه کهنه صوفیان I مربوط به ۷۰۰۰ سال پیش و متعلق به «فرهنگ دالما» یا مس و سنگ قدیم است.

او با اشاره به این‌که صوفیان یکی از مراکز مهم هزاره پنجم قبل از میلاد در دشت اشنویه است، افزود: نتایج کاوش تپه صوفیان نشان می‌دهد که صوفیان از گستره‌های ارزشمند حوضه جنوب دریاچه ارومیه بوده و به عنوان یک گستره‌ی کلیدی در شمال غرب و یک استقرار مهم از دوره مس و سنگ قدیم مطرح است که فاصله بسیاری با تپه دالما ندارد، بنابراین تغییراتی در سنت فرهنگی این منطقه در کاوش دیده شد.

این باستان‌شناس یادآور شد: آرمان پروژه کاوش تپه کهنه صوفیان افزون‌‌بر نجات‌بخشی سد چپرآباد، بررسی فاز شکل‌گیری فرهنگ دالما و پیزدلی در دشت اشنویه و بررسی چگونگی شیوه‌ی انتقال، بررسی سنت‌های فرهنگی حسنلو IX (۹) در حوزه شمال غرب بر اساس نویافته‌های باستان‌شناسی و بررسی دادوستدهای (:تعاملات) فرهنگی ساکنان منطقه، با منطقه‌های همسایه و بررسی بافت معماری کهنه صوفیان است.

سرپرست هیات باستان‌شناسی تپه کهنه صوفیان گفت: در این کاوش کوشش شد تا با پژوهش یافته‌ها به وضعیت روشن‌تری از افق فرهنگی مس و سنگ قدیم (فرهنگ دالما) در شمال باختری ایران  دست یابیم.

کشف سکونتگاه‌های دائمی از ۷۰۰۰ سال پیش در حوضه جنوب دریاچه ارومیه

شریفی ادامه داد: نخستین برآیند کاوش، بیان‌گر برجای‌مانده‌ی (:بقایای) معماری مستحکم و دائمی و  نشان‌دهنده این نکته است که از صوفیان برای استقرار همیشگی (دائم) استفاده شده و این مساله از این دید، درخور توجه است؛ چرا که پیش از این بیش‌تر محوطه‌های هزاره‌ی پنجم پیش از میلاد دارای معماری ضعیفی بوده‌اند.

او افزود: در این کاوش، سفال دالما و گونه پیزدلی (BOB) همزمان به‌دست آمده که نشانگر همپوشانی دو فرهنگ دالما و پیزدلی است و نخستین بار در کاوش صوفیان همزمانی این دو فرهنگ، در لایه‌های برجا و در نهشتی ضخیم به دست آمده است.

این باستان‌شناس با بیان‌ این‌که در صوفیان آثار معماری خشتی استواری (:مستحکم) به دست آمد که دارای پی‌سازی سنگی است و این مساله برای نخستین بار در این تپه دیده شده است، گفت: با توجه به این نکته که بسترسازی سنگی زیر فضای خشتی تاکنون در نقطه دیگر گزارش نشده است، بنابراین این یافته بر اهمیت این تپه می‌افزاید.

سرپرست هیات باستان‌شناسی تپه کهنه صوفیان ادامه داد: در داخل فضای معماری، خمره‌های سفالین به دست آمد که به روش سبدی ساخته شده‌اند که ساخت این سنت سفالین از ویژگی‌های فرهنگ حاجی فیروز (دوره نوسنگی نوین) است و این امر گواه این نکته است که فرهنگ دالما خود تداوم فرهنگ «حاجی فیروز» و آن ادامه فرهنگ «حسونا» است.

کشف سازه حرارتی، ۵ تدفین خمره‌ای مربوط به نوزدان و یک گورستان عصر مفرغ

شریفی همچنین از کشف یک سکوی خشتی در این کاوش خبر داد و در ادامه گفت: نکته بسیار مهم دیگر در این کاوش دستیابی به سازه‌ای (احتمالا کوره، یا سازه حرارتی) است که این ساختار نیز در نوع خود بی‌مانند بوده و تاکنون در محوطه‌های همزمان گزارش نشده است.

او با بیان‌ این‌که در کاوش صوفیان در فضاهای مسکونی، ۵ گورسپاری (:تدفین) خمره‌ای از نوزادان شناسایی شد، گفت: در محوطه‌های هزاره پنجم پیش از میلاد رسم گورسپاری نوزادان در خمره‌ها و جای‌دادن آن در فضای مسکونی رایج بوده است. گورسپاری کودکان در خمره‌ها یا کاسه‌های بزرگ در مناطق گسترده‌ای از قفقاز (Helving ۲۰۱۲:۲۰۷) رواج داشته و نمونه مشابه آن در Alchan tepe قفقاز همچنین درتپه گارا و(Tobler ۱۹۵۰ Tepe Gawra: XI-VIII)، در قفقاز جنوبی (Ovcular Tepesi) (Marro et al,۲۰۱۱:۷۰)، Alchan tepe (Akhundov,۲۰۱۱:۲۳۲)  و لیلا تپه قفقاز Leyla tepe (Narimanov et al ۲۰۰۷) نیز گزارش شده است.

شریفی افزود: در ایران نمونه‌های این‌گونه گورسپاری در خود دالما تپه و سپس در دوره مس و سنگ نوین در گردآشوان در دشت پیرانشهر توسط نگارنده گزارش شده است.

او از دیگر نکات ارزشمند در این کاوش را دست‌یافتن به خمره‌هایی دانست که کاربری آبریز یا قیف را داشته‌اند که این گونه‌های سفالین نیز در نقاط دیگر در کاوش‌های باستان‌شناسی گزارش نشده است.

بنابر گزارش روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، این باستان‌شناس با بیان ‌این‌که در مجموع برآیند کاوش تپه کهنه صوفیان به شناسایی محوطه‌ای از دوران مس و سنگ قدیم (فرهنگ دالما) در منطقه مرتفع شمال باختری ایران انجامید، افزود: مواد فرهنگی صوفیان نشان داد که ساکنان آن گستره با مناطق دورتر در پیوند بوده‌اند، شواهد «اُبسیدین‌ها» (یک نوع شیشه آتشفشانی طبیعی) گواه این گفته است.

به گفته‌ی سرپرست هیات باستان‌شناسی تپه کهنه صوفیان، در این محوطه در کاوش‌های باستان‌شناسی بیش از  سه متر و نیم انباشت از فاز هزاره پنجم پیش از میلاد  شناسایی شد. همچنین در تپه کهنه صوفیان II گورستانی از عصر مفرغ شناسایی شد که دارای گورهای کلان‌سنگی بود.

به گزارش ایسنا، روناک تاسا، فرنشین (:رییس) اداره میراث‌فرهنگی اشنویه، نیز به تازگی از دستیابی به ۱۱۱ اثر تاریخی از فصل دوم کاوش‌های نجات‌بخشی سد چپرآباد این شهرستان پس از یک ماه، خبر داده است. به گفته او، تاکنون در کاوش‌های نجات‌بخشی انجام‌شده ظرف‌های سفالی، گورسپاری انسانی و شماری آثار مفرغی به دست آمده که به گنجینه موزه یکی از شهرستان‌ها انتقال یافته است.

بنابر اعلام اداره میراث‌فرهنگی اشنویه، سال ۱۴۰۰ نیز عملیات کاوش نجات‌بخشی چهار محوطه محدوده‌ی آبگیری سد چپرآباد، مانند شیخ رش ۱ و ۲، کانی‌حوا و تپه چپرآباد از سوی ۱۰ کارشناس در قالب چهار گروه باستان‌شناسی انجام شده بود. باستان‌شناسان بر این باورند که نتایج این کاوش‌ها با توجه به دیرینگی هفت‌هزارساله محوطه و آثار یافت‌شده، نقطه عطفی برای باستان‌شناسی جنوب آذربایجان غربی به‌شمار می‌رود.

کاوش‌های نجات‌بخشی در این منطقه درحالی انجام می‌شود که بنابر گفته‌های پیشین مدیرکل میراث‌فرهنگی اشنویه، با آب‌گیری سد چپرآباد، 13 محوطه باستانی شناسایی‌شده زیر آب خواهد رفت.