در سده‌ی نهم پیش از میلاد چندین قبیله، سرزمینی را با تمدنی شکوفا شکل دادند که در نوشته‌های باستانی و سالنامه‌های آشوری «اورارتو» نامیده می‌شد. نخستین جایی که در آن نام اورارتو آمده است در نوشته‌ای از شلم‌نصر آشوری، در آغاز سده‌ی نهم پیش از میلاد، است. از این تمدن بالنده آثاری باستانی‌ای در دست است که سنگ‌نوشته‌ی «سیغندل» یا «سقندل» که با نام سقین‌دل هم از آن یاد می‌شود، یکی از آن‌هاست.
سقندل روستایی در دامنه‌ی کوه زاغی در نزدیکی شهر ورزقان، در استان آذربایجان شرقی، است. سنگ‌نوشته‌ی اورارتویی این روستا را دکتر محمدجواد مشکور (درگذشته‌ی 1374 خورشیدی) برای نخستین‌بار در سال 1330 کشف کرد. بررسی‌هایی که درباره‌ی این اثر انجام شده است آن را به ساردوری دوم (میانه‌ی سال‌های 750 تا 733 پیش از میلاد) نسبت می‌دهند. او شاهی اورارتویی و جانشین آرگیشی یکم بود و با مانناها جنگید و پیروزی‌های شایانی به‌دست آورد. در سنگ‌نوشته‌ی سغندل، ساردوری دوم از دستیابی به 21 دژ و به‌چنگ‌آوردن 45 شهر سخن می‌گوید و پیروزی‌های خود را با آب‌وتاب بسیار بازگو می‌کند. پژوهش‌های سال‌های دیگر باستان‌شناسان از بودن دو دژ باستانی در آن گستره نشانه‌هایی به‌دست داد که یکی از آن‌ها همان است که ساردوری خبر از گرفتن آن می‌دهد و دژ دیگر به دستور او ساخته شده است.
درازای سنگ‌نوشته‌ی سغندل 115 و پهنای آن 47 سانتی‌متر است و 10 سطر دارد. در این اثر، در آغاز از خالدی، خدای جنگ در نزد اورارتویی‌ها، سخن به میان می‌آید؛ سپس ساردوری پیروزی خود را نشانه‌ی بخشش خالدی می‌داند؛ از یورش خود به قلمرو پولودآدی یاد می‌کند؛ نام پسر آرگیشتی را می‌آورَد؛ از گرفتن دژها و شهرها سخن می‌گوید، افزون بر این که ساردوری دوم در این سنگ‌نوشته‌ی از یاد نمی‌برد که از خود و قدرتش ستایش بسیار کند و خود را شاه نیرومند بداند.
برگردان سنگ‌نوشته‌ی سیغندل چنین است: «ارابه‌ی جنگی خدای خالدی به راه افتاد / به کادیا اونی پادشاه پولودآدی یورش بُرد / گستره‌ای کوهستانی است به یاری خالدی توانا / در ارابه‌ی جنگی نیرومند خالدی این لشکرکشی / ساردوری پسر آرگیشتی انجام گرفت / ساردوری گوید: من ۲۱ دژ را گرفتم / من در یک روز ۴۵ ( یا ۴۴ ) شهر را تصرف کردم ، لیب لی اونی / شهر پادشاه و شهر استوار را در جنگ گرفتم / ساردوری پادشاه نیرومند، شاه بزرگ / شاه کشور، شاه مملکت بیااونی و فرمانروای شهر توشپا».
این‌که ساردوری دوم از گرفتن دژها و شهرهای پُرشمار یاد می‌کند، خود نشان می‌دهد که در آن هزاره‌ی دور، آن گستره آباد و سرشار از بخش‌های مسکونی و جنب‌وجوش زندگی بوده است. آن‌ها هر کدام دارای تمدنی بودند که با یورش‌های پی‌درپی از سوی تبارهای گوناگون روبه‌رو می‌شدند.
گویا اکنون سنگ‌نوشته‌ی باارزش سقندل در وضعیت درخوری نیست و بیم از میان رفتن آن می‌رود (گزارش پایگاه خبری ارس‌نامه). این اثر از یادگارهای تمدنی آن گستره است و نگاهبانی از آن بایستگی آشکاری دارد.
گفتنی است که دولت اورارتو پس از سرنگونی امپراتوری آشور، به دست بابلی‌ها و مادها در سال 612 پیش از میلاد، پایدار ماند، اما در سال 590 پیش از میلاد دولت آن‌ها به دست مادها برافتاد. پیش از آن مادها در سایه‌ی دولت اورارتو زندگی می‌کردند. قلمرو اورارتوها تا دریای کاسپین کشیده شده بود. آن‌ها در صنعت فلزکاری از سرآمدان روزگار خود بودند.
*یاری‌نامه: تارنمای راه دانا؛ سایت گردشگری ایران؛ ویکی‌پدیا.
با دیگر نگاره‌ها و نوشته‌های سنگی ایران باستان آشنا شوید:
