یافته‌های باستان‌شناسان در گستره‌ی پنج‌هزارساله‌ی شهر سوخته، فراوان است. بدان سبب که لایه‌های شوره و نمک، ابزارها و دست‌سازهای مردمان شهر سوخته را از گزند زمان، تا اندازه‌ای، دور نگه داشته است. به‌ویژه تکه‌های فراوانی که از پارچه‌های بافته‌شده در آن شهر پیدا شده است، نشان از هنر و صنعت بافندگی باشندگان شهر سوخته دارد. از این‌رو، دست باستان‌شناسان برای پژوهش درباره‌ی شهری بسیار کهن و باستانی در دل کویر کنونی آن، باز است.
برپایه‌ی یافته‌ها و گزارش دکتر منصور سیدسجادی که سرپرستی گروه باستان‌شناسان را در کاوش‌های شهر سوخته بردوش داشته است، می‌دانیم که یافته‌های آن شهر باستانی نه تنها فراوان و انبوه است، بلکه تازگی‌هایی دارد که نمونه‌های آن در جهان باستان اندک است. کهن‌ترین یافته‌ها 3200 سال پیش از میلاد ساخته شده‌اند و نزدیک‌ترین آن‌ها به واپسین زمان یکجانشینی (:استقرار) مردم در شهر سوخته بازمی‌گردد، یعنی نزدیک به 1700 سال پیش از میلاد. از آن پس شهر سوخته خالی از باشنده می‌شود و خاموشی می‌گیرد.
بخشی از آنچه در شهر سوخته یافته‌اند، بیش‌تر ابزارهای روزمره‌ی زندگی است. تکه‌هایی بازمانده از فرش‌ها، سبدها، سفال‌هایی که سنگی و سفالی‌اند و پیکره‌هایی جورواجور. از همه درخور نگرش‌تر، قالب کفشی است که در این شهر پیدا شده و البته فَلاخن‌ها. فلاخن، قلابی برای پرتاب سنگ بود و هنوز هم چوپانان آن را از رشته‌های پشمی می‌سازند و به کار می‌بَرند. گونه‌های متنوع مُهرها نیز در شهر سوخته پیدا شده که برای انجام کارهای دادوستدی و بازرگانی بوده است. اشیا آرایه‌ای و زینتی نیز در میان یافته‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسان شهر سوخته بسیار است. آن مُهره‌ها نقش‌های گوناگون، و از همه بیش‌تر نقش‌های گیاهی و جانوری، دارند. از بسیاری سفال‌های شهر سوخته نیز باید یاد کرد که تعداد آن‌ها سر به میلیون‌ها تکه می‌زند؛ تکه‌هایی که شکسته‌های سفال‌های شهر بوده‌اند و حتا اکنون نیز در روی زمین پراکنده‌اند.
سجادی پیکره‌های گِلی شهر سوخته را دارای ارزش می‌داند و می‌نویسد که این پیکره‌ها اندازه‌ای میان 4 تا 8 سانتی‌متر دارند و به شکل گاو کوهان‌دار، سگ، گراز و خوک ساخته شده‌اند. برخی از نقش‌ها نیز به درستی پیدا نیست که نمایانگر کدام جانور و یا چه مفهومی است؛ شاید نقش پرندگان باشند. نگاره‌ی خورشید نیز در میان نقش‌های سفالی دیده می‌شود که ارزش نمادین دارند یا اشاره به باورهای دینی و آیینی مردم آن زمان است.
برپایه‌ی همان آگاهی‌هاست که می‌دانیم پیکره‌های انسانی (زن و مرد) شهر سوخته بسیار است. از سوی دیگر، خط‌کشی، در میان کاوش‌ها پیدا شده است که دیرینگی پنج‌هزار ساله دارد و از چوب آبنوس ساخته شده است. درازای آن 10 سانتی‌متر است و گواه آگاهی مردم شهر سوخته از دانش ریاضیات تواند بود.
بافندگی، پیشه‌ی هنرورزان شهر سوخته
در شهر سوخته، شمار بسیاری تکه‌های پارچه، طناب و حصیر پیدا شده است. در گورها نیز زیراندازهایی را یافته‌اند که کف گور را پوشانده و اسکلت مردگان پنج‌هزار سال پیش را در برگرفته است. دکتر سیدسجادی می‌نویسد که برخی از این زیراندازها را «هنوز هم می‌توان به‌مانند دستمالی پیچید و باز کرد، بی‌آن‌که به شکل آن‌ها خللی وارد شود». رنگ آن زیراندازها، بیش‌تر قهوه‌ای یا کِرم است.
چنان یافته‌هایی نشان از آن دارد که صنعت بافندگی و ساخت ابزار آن در شهر سوخته بسیار پیشرفته و فراوان بوده است. رویا ظریفیان و علیرضا طاهری که پژوهش دامنه‌داری درباره‌ی روش‌های بافندگی در شهر سوخته انجام داده‌اند، اشاره می‌کنند که 265 تکه (قطعه) پارچه در شهر سوخته ثبت شده است که از این میان، 54 نمونه دربردارنده‌ی 47 قطعه پارچه، دو ماده‌ی خام، پنج تکه طناب و نخ و یک تور ماهیگیری است.ابزارهایی هم که برای تولید پارچه یافته‌اند، دستگاه‌های بافندگی، قلاب، میله‌ی بافندگی و دیگر ابزارآلات این صنعت است. جنس آن‌ها نیز از الیاف‌های گوناگون است و طرح‌هایی گاه ساده و گاه تُودرتُو و پیچیده دارند. آن پارچه‌ها، کاربردی برای زیرانداز خانه، زیرانداز گورها، لباس و روانداز داشته‌اند.
از این یافته‌هاست که درمی‌یابیم زندگی در پنج‌هزار سال پیش، در شهر سوخته چه جنبش و سازوکار کم‌وبیش پیچیده و پُرتحرکی داشته است و آن مردمان چگونه زندگی خود را پیش می‌بردند و نیازهای روزمره‌ی خود را با هنرمندی برآورده می‌کردند.
* یاری‌نامه: کتاب «شهر سوخته»- نوشته‌ی منصور سیدسجادی- (دفتر پژوهش‌های فرهنگی- چاپ سوم، 1399)؛ جستار «بازتاب عناصر اقلیمی و جغرافیایی در سفال‌های منقوش شهرسوخته»- نوشته‌ی سکینه‌خاتون محمودی و مرضیه قاسمی- (مجله‌ی جغرافیا و توسعه، شماره‌ی 64، پاییز1401)؛ جُستار «بررسی تکنیک‌های بافندگی درمحوطه‌ی باستانی شهر سوخته»- نوشته‌ی علیرضا طاهری و رویا ظریفیان (فصل‌نامه‌ی رهپویه‌ی هنرهای صناعی، دورە اول، شمارە اول، پاییز ۱۴۰۰)؛ گزارش خبرگزاری ایرنا (10 فروردین 1401).
با دیگر شگفتی‌های شهر سوخته آشنا شوید:
شگفتی‌های شهر سوخته؛ راز پنهان‌مانده‌ی پنج هزارساله (پیش‌درآمد)
